بروکینگز: ایران به دنبال نظم منطقه‌ای جدید در خاورمیانه است

به گزارش خبرنگار «پارسینه» ، نزدیک به یک سده پیش بود که توافق نامه سایکس- پیکو، خاورمیانه را میان فرانسه و انگلیس تقسیم و مرزبندی های آن را مشخص کرد، اما با اوج گرفتن بهار عربی در سال های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳، جهان عرب دچار آشفتگی شد و صحبت از «پایان سایکس- پیکو» شدت گرفت. البته تحولات خاورمیانه آنقدر قوی نبودند که نظم سیاسی و نظام دولتی ساخته شده توسط بریتانیا و فرانسه در اوایل قرن بیستم را با بن بست مواجه کند.

ایتامار رابینوویچ، پژوهشگر اندیشکده بروکینگز، شکل گیری یک «سایکس- پیکو جدید» صحبت می کند که ماهیتی متفاوت دارد: این اصطلاح را نمی توان به طراحی های امپریالیستی قدرت های استعماری اروپا ارجاع داد، بلکه مرجع آن بلندپروازی های هژمونیک ایران است.

با شدت گرفتن جنگ داخلی در سوریه، فراز و فرود داعش، تقسیم عراق به سه موجودیت حیاتی، سلطقه حزب الله بر لبنان، و تهدید ثبات اردن توسط داعش و مسئولیت میلیون ها پناهنده سوری، انشعاب، انشقاق و بازطراحی مرزها تا چندین سال منطقی خواهد بود. هرچند مخالفت جهانی با تغییرات مرزی بدان معنا است که مرزهای کنونی پایدار خواهند بود، حتی اگر دولت حاکم بر آنها ثبات نداشته باشد.

ایران که دارای بلندپروزای های هژمونیک در منطقه است، موقعیت مسلط در لبنان را دارد، بشار اسد را (با کمک روسیه) سرپا نگه داشته است، و دارای تاثیر مستقیم بر دولت و جامعه شیعه عراق هستند. ایهود یعری، تلحیل گر اسرائیلی، اخیرا در مقاله ای در «فارین افیرز» مدعی شد که ایران به دنبال ساخت دو راهرو شمالی و جنوبی است، که اغلب، شبه نظامیان شیعه در آنها گمارده می شوند تا ایران به مدیترانه دسترسی پیدا کند، هژمونیش در شام را تضمین کند و تهدیدی بی سابقه و بدشگون را علیه اسرائیل اعمال کند.

اگر ایران موفق شود، نظم تازه ای در منطقه مرکزی خاورمیانه ایجاد خواهد کرد. به طور عجیبی، تلاش ایران برای دسترسی از شرق خاورمیانه تا مدیترانه، مشابه جنبه مهم توافق اصلی سایکس- پیکو است. هنگام آماده شدن برای مذاکراتی که نهایتا به توافق ۱۹۱۶ انگلیس و فرانسه منجر شد، دفتر خارجی دست به تاسیس کمیسیون «دو بونسن» زد که تا منافع بریتانیا در منطقه را شناسایی و نقشه کشی کند. این کمیسیون، در گزارش خود توصیه کرده بود که بریتانیا پیوستگی سرزمینی از عراق تا مدیترانه را در اختیار بگیرد تا بتواند خط لوله انتقال نفت و راه آهن در آن احداث کند. در واقع، مذاکره کننده های بریتانیایی و سیاست مداران این کشور مطمئن بودند که بریتانیا کنترل بخش جنوبی شام را در دست خواهد گرفت و یک خط لوله نفتی را تا پالایشگاه حیفا ایجاد خواهد کرد».

در حالی که در طول یک سده گذشته، کنشگران و موضوعات تغییر کرده اند، ژئوپولیتیک تغییری نکرده است. در واقع، بلندپروازی ژئوپولیتیکی ایران در شام و خاورمیانه بزرگ، برجسته تر از جاه طلبی صد سال پیش بریتانیا و فرانسه است. ایران از به قدرت رسیدن محمد مرسی در مصر استفاده کرده و یک ناو گروه به دریای مدیترانه اعضام کرد و به دنبال یک پایگاه دریایی در سوریه است. آنها طراحی بالقوه درباره راه آب های بخش جنوبی خاورمیانه دارند.

مقامات ایرانی قطقعا به به امپراتوری بزرگ ایران در سده های نخست فکر می کند و همان طور عمل می کند. این بلند پروازی ها باید کنترل شود و در منطقه شام رقیبانی حضور دارند: اسرائیل، ترکیه، اردن، کشورهای حاشیه خلیج فارس. اگر دونالد ترامپ و دولتش بخواهند حرف هایشان در خصوص مقابله با ایران را با عمل همراه کنند، می توانند با این شریکانشان همکاری کنند.

آخرین اخبار، تحلیل‌های ویژه و صفحه نخست نشریه‌های انگلیسی زبان در صفحه بین‌الملل