تحلیل / از عراق پس از انتخابات تاعاقبت نفوذ ایران در این کشور

تحریریه پارسینه - دکتر هادی انصاری: در چهارمین انتخابات پارلمانی عراق بعد از سال ۲۰۰۳، شاهد پایین‌ترین سطح مشارکت مردمی بودیم که نشان از نومیدی و نارضایتی عمیق مردم عراق از وضعیت کنونی و نظام سیاسی حاکم دارد. البته این کاهش در همه انتخابات جهان، عادى بشمار آمده و نمونه آن در انتخابات اخیر انگلستان بود که 26 درصد از مردم در آن حضور یافتند.

در سه انتخابات گذشته (۲۰۰۵، ۲۰۱۰ و ۲۰۱۴) با وجود پدیده انفجار‌های خیابانی، مردم به پای صندوق‌های رای رفتند و مشارکت بالای ۶۰ درصد داشتند، اما در دوره پساداعش و با وجود امنیت قابل قبولی تنها ۴۴ درصد شرکت کردند.

این کاهش حضور را البته مى توان به علًت عدم حضور فعال نجف و مرجعیت که خود قلب تپنده عراق بشمار مى آید از سویی بشمار آورد، و از سوى دیگر، عاددى شدن ضعف خدمات رسانى به مردم و بازیهاى سیاسى در صحنه عراق دانست.

ناگفته نماند که دولت حیدر العبادى با توجه به شرایط جنگ با داعشیان و تهى بودن خزانه مالى دولت و درگیریهاى حزبى و شرایط سخت و جدایی طلبانه کرد‌ها در پس داعش و ده‌ها موارد دیگرى که ملًت و دولت عراق با آن دست به گریبان بود، لیکن به نظر مى رسد که دولت عبادى در پس سقوط صدام، بهترین عملکرد را داشته است.

گرچه اکثریت نسبی از اقلیت ۴۴ درصدی شرکت‌کننده در انتخابات نیز به شیوه خود، پیام اعتراض‌به سیاستمداران عراق را رساندندکه این خود به گونه اى تحت تاثیر رهنمودهاى آیت الله سیستانى قرار داشت که ایشان علاوه بر تاکید بر تغییر چهره هاى سیاسى در عراق، و نیز با منتشر شدن سخن مشهورشان در یک ماه اخیر پیش از انتخابات که مبنى بر (تجربه شده، دیگر جاى آزمون دادن دوباره را ندارد) بود. گرچه ایشان در آخرین پیام مشهور خود، به گونه اى از این سخن بازگشته و اختیار را به مردم واگذاشتند، لیکن به نظرم این جمله در میان مردم عراق نهادینه شد و از آنجا که مرجعیت با پیام خود، به گونه اى از اظهار نظر در باره افراد و احزاب خوددارى کرده و این مهم را به مردم واگذاشت لیکن آیه یأس از پیام ایشان نسبت به سیاستمداران قبلى و گردانندگان پانزده ساله عراق، آشکار بود.

در این هنگام نیز با زد وبندها از سویی و یاس مردم از چهره هاى مشهور گذشته از یک سو، و تحرکات سیاسى در منطقه، همه و همه موجب شد که مردم رو به سوى گروهى آورند که بار‌ها با اقدامات انقلابى و خیزش هاى مردمى، عاقلانه و یا برخلاف آن، حداقل توانستند تغییراتى را به سود مردم بوجود آورند، روى آورده و این بار او را به صحنه سرازیر سازند که شاید آینده بهترى را براى آنان رقم زند.

آن‌ها با انتخاب سائرون و از اکثریت انداختن لیست انتخاباتی نخست‌وزیر کنونی و رویگردانی از لیست نوری المالکی، نخست‌وزیر سابق بر مقتضای این شعار سائرون و نیز سخن مرجعیت، عمل کردند که فرموده بود "آزموده را آزمودن خطاست."

پدیده این دور انتخابات، لیست مورد حمایت مقتدی صدر بود که نتایجی غیر منتظره به دست آورد؛ اما به نحوی نیست که موجب تکروی این جریان در آینده سیاسی عراق شود. بالا آمدن این جریان از آنجا که از ائتلاف با احزاب مختلف بوجود آمده وگروههاى مخالف حضور ایران نیز در آن وجود دارند، می‌تواند چالشی جدی برای آینده نفوذ ایران در عراق باشد. لیکن با شخصیت ویژه اى که از مقتدى صدر در این چند سال وجود دارد، چنین به نظر مى رسد که واقعیت هاى ظاهرى او با درونى وى تفاوت داشته و با راهکارهاى عاقلانه به ویژه از سوى ایران، نه تنها مشکلى در عراق نداشته باشیم بلکه از وجود او به عنوان پل ارتباطى با عربستان و منطقه، بهره برد.

شعارهاى خیابانى این دو روز خود با توجه به رویکردهاى شخص مقتدى صدر در قبل و نرمش 180 درجه اى او، گواه بر این است که ایران در این شرایط از وضعیت بسیار خوب و قدرتمندى در عراق برخوردار خواهد بود که البته باز تاکید مى نمایم این شرایط بستگى به دیپلماسى خردمندانه ما با این سیاستمداران تازه و رهبرى آنان دارد.

نتایج انتخابات نشان می‌دهد که حکومت آینده نیز لزوما توافقی (حداقلی یا حداکثری) است و نه برآیند اکثریت سیاسی، و بر خلاف حکومت‌های پیشین به ائتلاف گسترده‌تری نیاز دارد. با توجه به تجارب گذشته، قطعا لیست سائرون که حائز اکثریت نسبی شده است، تشکیل دهنده حکومت نخواهد بود. هر کدام از لیست‌های بزرگ مثل سائرون، الفتح و النصر برای تشکیل حکومت باید یک ائتلاف پارلمانی متشکل از حداقل ۱۶۵ نماینده از ۳۲۹ نماینده را ایجاد کنند. بنابراین باید دست به ائتلاف بزرگى زده لیکن به نظرم رهبرى آن در اختیار مقتداى صدر قرار خواهد گرفت.

در مورد تشکیل حکومت آینده عراق دو احتمال وجود دارد:

نخست: بدون تشکیل یک ائتلاف پارلمانی؛ به این معنا که گروه‌ها و احزاب سیاسی بزرگ درباره نخست‌وزیری یک نفر و پست‌های کلیدی توافق کنند و این شخص کابینه خود را تشکیل داده و به مجلس معرفی و رای اعتماد بگیرد. این اقدام تند مى تواند از سوى مقتدى صدر صورت گیرد و مردم عراق هم به این امید که شاید سیاستمداران تازه، از نهیب او بترسند، دست به حمایت از وى زده و عراق را به امید خدمت رسانى به پیش ببرند. بنابراین با تظاهرات خیابانى پیروان صدر، مى تواند این پدیده به صورت قانونى و در خیابانهاى عراق به تصویب برسد و عملى شود.

این راهکار بدون موافقت قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به ویژه ایران و آمریکا ممکن نیست. چنین احتمالی با توجه به تشدید تنش‌ها میان تهران و واشنگن زیاد متصور نیست. لیکن باز در اینجا معتقدم که برنده میدان ایران است و با رایزنى داهیانه، ایران مى تواند گوى سبقت از واشنگتن را به سود خود ببرد.

دوم: تشکیل ائتلاف پارلمانی مثل دوره‌های پیش و چند سناریو:

الف: ائتلاف پنج لیست شیعی (سائرون، الفتح، النصر، دولت قانون و حکمت) با داشتن حدود ۱۸۰ نماینده، اگر این لیست‌ها بتوانند بر سر نخست‌وزیری توافق کنند، به راحتی قادر به تشکیل حکومت خواهند بود. چنین احتمالی با توجه به اختلافات درونی به ویژه میان جریان صدر و بقیه اطیاف و همچنین ناهمگونی حامیان خارجی دور از ذهن است.

ب: ائتلاف پارلمانی الفتح، النصر، دولت قانون، حکمت و کرد‌ها به ویژه اتحادیه میهنی و لیست‌های کوچک‌تری از اهل سنت و نمایندگان مستقل. چنین احتمالی ممکن و شدنی است. گزینه‌های نخست وزیری این ائتلاف، هادی العامری و سپس حیدر العبادی خواهد بود.

این احتمال مورد پسند ایران است به خصوص اگر گزینه نخست‌وزیری، هادی العامری باشد.

حیدر العبادی همچنان می‌تواند به عنوان یک گزینه توافقی مطرح باشد، اما اگر در ائتلاف با سائرون و بدون حضور لیست الفتح (حشد شعبی) انتخاب شود، چندان به سود ایران نبوده و مى توان گفت که این بار حیدرالعبادى، قبله گاهش امریکا خواهد بود.

- تشکیل ائتلاف یکپارچه کردی در این دوره دشوار است و احتمالا کردهاى پراکنده وارد ائتلاف‌های پارلمانی شوند. گرچه احتمال لیست یکپارچه را هم نمى توان از نظر دور داشت، اما چندان تاثیرى در روند جریان نخواهد گذارد.

نباید امکان ائتلاف دو جناح حزب الدعوه و لیست‌های سُنّی در روز‌ها و هفته‌های آتی را از نظر دور داشت.

- انتخاب نخست‌وزیری و تشکیل کابینه عراق به "جنگ نفوذ" میان تهران و واشنگتن تبدیل خواهد شد.

ـ. احتمالا ایران نهایت تلاش خود را خواهد کرد تا در بحث تشکیل دولت آتی عراق انتقام سختی از واشنگن بگیرد و مانع تحقق سناریوی مورد نظر آن شود.

- در حقیقت به همان اندازه که شرکت همزمان دو جریان نزدیک و مخالف ایران یعنی الفتح و سائرون در تشکیل دولت دشوار است، حذف هر کدام نیز دشوارتر است.

اگر لیست سائرون از معادله تشکیل حکومت کنار گذاشته شود، که این اقدام هم از سوى ایران صورت مى گیرد، مقتدی صدر به آسانی به تشکیل حکومت از سوی جریان نزدیک به جمهوری اسلامی ایران تن نخواهد داد. در این هنگام است که جریان صدر با تهدید به انتفاضه و تظاهرات به مقابله با آن برمى خیزد.

با اینکه اغلبیت مردم عراق به نظر مى رسد که با انتخاب سائرون که در حقیقت طیف مقتدى صدر، محوریت آن را به عهده دارد، در نظر دارند حکومت آینده عراق را زیر نظر وى تشکیل دهند تا اینکه اهرم قدرتمندى را بر علیه فاسدان ومغرضان سیاسى در عراق داشته باشند.

پیشینه اقدامات مقتدى صدر به گونه اى است که در صورت تخلف نخست وزیر از دستورات او، یک روزه وى را برکنار کرده وبه محاکمه کشاند.

در این شرایط نیز ملت رنجدیده عراق، به نظر مى رسد که دل به این سراب بسته وامید دارند که این جریان، شرایط اقتصادى و اجتماعى آنان در عراق را سامان دهد. ناگفته نماند که در صورت وقوع چنین رخدادى در عراق، مقتدى صدر به چهره اى قدرتمند و اسطوره اى تغییر یافته که سرانجام آن همواره در جهان سوم، بوجود آمدن استبداد و قدرت متمرکز در یک فرد خواهد بود که بسیار خطرناک به شمار خواهد رفت.

عراق همواره شرایط پیچیده اى داشته ودارد. باید همچنان به تحولات عراق در روزهاى آینده چشم دوخت.