بادگیر چپقی، اثری منحصربه فرد درسیرجان

کرمان یکی از پهناورترین استان‌های ایران است که جاذبه‌های گردشگری بسیاری در آن واقع شده است، به طوری که برای بازدید از آن‌ها یکبار سفر می‌تواند کم باشد. همانطور که می‌دانید بخش اعظمی از این استان را مناطق کویری فرا گرفته، اما نکته جالبی که وجود دارد این است که در روستا‌های سرسبز و خوش آب و هوایی نظیر روستای هنزا و سیرچ وجود دارد که می‌توانید در فصل تابستان به سمت آن‌ها بروید. اما در این مطلب می‌خواهیم درباره بادگیر چپقی سیرجان که یکی از جاذبه‌های تاریخی این استان می‌باشد صحبت کنیم. این جاذبه در دوران پهلوی اول و از روی دودکش‌های کشتی‌های قدیمی ساخته شده است، در ادامه همراه ما در سفر کرمان باشید تا بیشتر درباره این اثر منحصر به فرد در کرمان بدانید.

بادگیر چپقی در کرمان یکی از جاذبه‌های تاریخی بسیار جذابی است که در این استان واقع است و مشابه آن را تقریبا در هیچ جای ایران مشاهده نخواهید کرد. این چپق‌ها که از جنس آجر و ملات ساخته شده اند در واقع باقیمانده یک خانه قدیمی به نام خانه آقاسید علی اصغر رضوی است که در شهر سیرجان واقع است. این بادگیر از آثار دوران پهلوی است که به لحاظ ارزش‌های فرهنگی و هنری که تلفیقی از معماری و صنعت است، بنا شده است. این بادگیر‌های مشهور با شبکه‌های هندسی منظمی که در زیر بادگیر‌ها قرا ردارد بر روی فضا‌های مستطیل شکل شمال-شرقی قرار گرفته است و هوای اطراف را با عبور از کانال‌های تهویه به درون فضا‌های تابستان نشین سبب خنک‌تر شدن خانه نیز می‌شد. این بادگیر‌ها که با الهام از دودکش‌های کشتی‌های قدیمی ساخته شده، سبب جذابیت و منحصر به فرد شدن این جاذبه در کرمان شده است. بدنه خارجی لوله‌های بادگیر با قطعات کوچک آجر‌های هندسی شش ضلعی طراحی شده است.

بادگیر‌های چپقی که بخشی از خانه سید علی اصغر رضوی از پزشکان سرشناس شهرستان سیرجان در کرمان بوده که اکنون بادگیر‌های خانه اش در بلوار دکتر صادقی، کوچه حاج رشید به عنوان جاذبه‌ی گردشگری مشهور شده و در فهرست آثار ملی ایران در سال ۱۳۸۱ به ثبت رسیده است.

علت ساخت بادگیر در خانه‌ها

عموما از بادگیر‌ها به منظور تهویه خانه‌ها استفاده می‌شد که دودکش‌های آن‌ها بر بام خانه‌ها قرار می‌گرفت، این سازه‌ها بالای آب انبار‌ها و دهانه معدن‌ها هم علاوه بر خانه‌ها ساخته می‌شد. اغلب در استان‌های کویری کشور نظیر بندر عباس، بندر لنگه، قشم، بوشهر و اقلیم گرم خشک نواحی مرکزی مانند کرمان، نایین، یزد، طبس، کاشان، سمنان، اصفهان و حتی نواحی جنوب شهر تهران می‌توانیم بادگیر‌ها را مشاهده کنیم و دلیل آن هم سیستم معماری جالبی است که همانند کولر یا هواکش برای خانه‌ها عمل می‌کرد. بادگیر از عناصر و سمبل‌های معماری ایرانی هستند، ولی امروزه در بسیاری از کشور‌های خاورمیانه استفاده می‌شوند.

بادگیر در ساختمان‌هایی که دسترسی کمی به باد داشته اند نیز بر بالای بام ساختمان‌ها ساخته می‌شود و جالب است بدانید که اولین بادگیر‌ها در استان‌های کرمان و یزد خودنمایی کردند. سیستم کاری بادگیر‌ها به این صورت بود که هوای جاری بیرون از خانه را به داخل خود می‌کشد و با تشت‌های آبی که درون آن‌ها تعبیه شده، هوا را خنک کرده و به داخل خانه هدایت می‌نماید.

بزگترین بادگیر ایران در بازار بزرگ کرمان قرار دارد و بعد از آن بادگیر دولت آباد یزد، بادگیر چپقی سیرجان و بادگیر‌های بندرعباس، بندرلنگه، قشم و سیستان و بلوچستان از دیدنی‌ترین بادگیر‌هایی هستند که ارزش دیدن را دارند.

انواع بادگیر‌ها در ایران

بادگیر‌های اردکانی
بادگیر‌های کرمانی
بادگیر‌های یزدی

بادگیر چپقی سیرجان

همانطور که گفتیم بادگیر چپقی سیرجان به نسبت دیگر بادگیر‌های ایران تفاوت بسیاری دارد که دلیل آن کشفی بوده که معماری این بادگیر سید مهدی شجاعی کرده است. این معماری زمانی که با کشتی در حال سفر بوده متوجه هوای خوبی می‌شود که در استراحتگاهش وجود دارد و با کمی دقت متوجه فرم خاص دودکش‌های کشتی شد و تصمیم گرفت از این فرم برای بادگیر‌های خانگی هم استفاده کنید تا هوای خنک تری را به داخل خانه بکشاند.

ساختار بادگیر چپقی سیرجان از یک برجک که تقریبا از تمام خانه‌های اطراف ارتفاع بیشتری دارد نیز تشکیل شده است. به طور معمول این بادگیر‌ها بر روی قسمتی از خانه‌های کویری که به آن‌ها حوضخانه می‌گفتند نیز ساخته می‌شود، علت آن این بوده که هوایی که از طریق این بادگیر‌ها به داخل خانه آورده می‌شده توسط آب تهویه شود و به گونه سیستم خنک کنندگی را ایفا کند. در انتهای تمام خانه‌ها و عمارت‌های قدیمی می‌توانید بر فراز خوض خانه‌ها بادگیر‌ها را مشاهده کنید.

حوضخانه به شکل فضای رابط میان حیاط خانه و اتاق‌های تابستانی است. در میان این فضا، حوض کوچکی بود و دلیل نامگذاری این فضا نیز به علت وجود این حوض در میان این فضا بود.

منبع:الی گشت