دردسرهای شناسایی دقیق یارانه‌بگیران مستحق

در حال حاضر نظام یارانه‌ای در ایران، علیرغم اجماع عمومی بر سر روش‌های نادرست اجرای سیاست‌های مرتبط با آن، دارای اشکالات فراوانی است که یکی از عمده اشکالات عمده آن، نحوه شناسایی افراد نیازمند و مستحق دریافت این مبالغ از منابع عمومی دولت است.

در واقع می‌توان گفت: شیوه کنونی نظام یارانه‌ای در ایران، نه تنها نتوانسته چندان کمکی به قشر نیازمند کند؛ بلکه بیشترین بهره را به قشر پرمصرف و ثروتمند جامعه رسانده است؛ از این رو طی سال‌های اخیر کارشناسان و خبرگان حوزه اقتصاد بر ضرورت اصلاح این نظام تاکید و آن را جز ملزومات اداره کشور عنوان می‌کنند.

در این راستا دفتر اقتصاد کلان سازمان برنامه و بودجه کشور، در گزارشی توضیحاتی در رابطه با نحوه اصلاح نظام کنونی یارانه ارائه کرده است که در بخش مربوط به «اصلاح فرآیند استحقاق‌سنجی دریافت یارانه» دو مورد «اصلاح فرآیند پرداخت در یارانه‌های مستقیم؛ کمیته امداد و بهزیستی» و «اصلاح فرآیند شناسایی در طرح‌های تأمین اجتماعی بیمه همگانی» را مورد بررسی قرار داده است.

اصلاح فرآیند پرداخت در یارانه‌های مستقیم: کمیته امداد و بهزیستی

شناسایی و تحت پوشش قرار دادن نیازمندان در نهاد‌های حمایتی، چون کمیته امداد و سازمان بهزیستی می‌تواند با دو نوع خطا همراه باشد. خطای نوع اول به معنی تحت پوشش قرار ندادن فرد، در صورتی که در واقعیت نیازمند است و خطای نوع دوم به معنای تحت پوشش قرار دادن فرد، در صورتی که واقعاً نیازمند نیست. نتایج مطالعات نشان می‌دهد ساز و کار فعلی شناسایی نیازمندان در کمیته امداد و بهزیستی از هر دو نوع خطا آسیب دیده است.

به طور خلاصه بیش از ۶۰ درصد نیازمندان در دهک اول درآمدی مشمول طرح، مستمری بگیر نیستند و نزدیک به ۲۲ درصد مستمری بگیران فعلی، در ۶ دهک بالای درآمدی هستند و انتظار می‌رود که واقعاً مستحق دریافت مستمری نباشند.

اصلاح فرآیند شناسایی در طرح‌های تأمین اجتماعی بیمه همگانی

طرح بیمه همگانی سلامت از اردیبهشت سال ۹۳ به هدف ایجاد پوشش بیمه درمان برای هموطنان نیازمند فاقد بیمه در کشور اجرا شد؛ اجرای طرح در سال ۹۳ موجب شد ۶ میلیون نفر فاقد بیمه سلامت، تحت پوشش بیمه قرار بگیرند.

در نتیجه باعث افزایش پوشش بیمه از ۸۳ درصد در سال ۸۹ به ۹۰ درصد جمعیت کشور در سال ۹۳ شد. این طرح در سال اول اجرا باعث شد ۴۳ درصد افراد فاقد بیمه تحت پوشش بیمه قرار گیرند، هر چند به دقت مشخص نیست چند درصد آن‌ها از اقشار نیازمند بودند.

طرح بیمه همگانی سلامت با وجود دستاورد‌ها با یک مشکل اساسی رو به رو است. حدود ۱۰ درصد جمعیت کشور فاقد بیمه هستند که ۳۱ درصد آن‌ها در سه دهک پایین هزینه‌ای قرار دارند؛ بنابراین لازم است این افراد و ویژگی‌های آن‌ها نظیر استان محل سکونت شناسایی شود و جهت افزایش دسترسی آن‌ها به خدمات سلامت پروژه‌ای طراحی و اجرایی گردد. به نظر می‌رسد شناسایی این افراد به کمک پایگاه‌های داده‌ای نظیر اطلاعات بانکی خانوار و همچنین پایگاه رفاه ایرانیان امکان‌پذیر باشد.