جامعه شناسی فوتبال در ایران (چالش ها و راهکار ها)

سایت انسان‌شناسی و فرهنگ نوشت:

گروه علمی ـ تخصصی جامعه‏شناسی ورزش انجمن جامعه‏شناسی ایران یکشنبه نهم بهمن ماه 1390 محفلی با عنوان "جامعه شناسی فوتبال در ایران؛ چالش ها و راهکار ها" در سالن کنفرانس این انجمن در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار کرد.
در این جلسه محمد مهدی رحمتی (دانشگاه گیلان)، محمد احسانی (دانشگاه تربیت مدرس)، منوچهر بهمنی (دانشگاه شهید رجایی) و سید مهدی آقاپور (دانشگاه تهران) از فعالان عرصه مطالعه اجتماعی فوتبال به ایراد سخنرانی پرداختند.
سید مهدی آقاپور مباحث مربوط به فوتبال را به دو دسته فنی و اجتماعی تقسیم کرد و گفت: آنچه بیشتر در باب فوتبال در رسانه ها، از تلویزیون گرفته تا روزنامه ها و مجلات ورزشی و غیر ورزشی می شنویم بیشتر مباحث مربوط به جنبه های فنی این ورزش است و در جامعه ما به جنبه اجتماعی فوتبال به ندرت پرداخته شده است.
آقا پور ادامه داد: اما فوتبال یک پدیده اجتماعی هم هست و در جنبه های اجتماعی فوتبال زمینه گسترده ای برای فعالیت شاخه های مختلف علوم اجتماعی و انسانی وجود دارد. در این حوزه هم می توان از تاثیر فوتبال بر ساختار اجتماعی سخن گفت و هم در پی پیامده ها و تاثیر گذاری ساختار اجتماعی بر فوتبال بود. اینکه فوتبال چگونه در جامعه مورد استقبال قرار می گیرد، چرا در یک جامعه ورزش فوتبال اشاعه و رونق بسیاری می یابد اما در جامعه دیگر موفقیت کمتری کسب می کند، پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی فوتبال و... هرکدام می تواند نقطه شروع خوبی برای یک پژوهش اجتماعی به شمار برود.
وی گفت: چه گوارا می گفت فوتبال را تنها یک بازی نبینید بلکه یک سلاح برای انقلاب است، آلبر کامو می گفت تمام آنچه از اخلاق و تهدهد گرفته ام مدیون فوتبال هستم، از طرفی جورج اورول فوتبال را منبع غیر اخلاقیات و جنگ بدون تیراندازی توصیف می کند، همین اظهار نظرها به ما گوشزد می کند مباحث اجتماعی و فرهنگی فوتبال بسیار گسترده و با اهمیت هستند.
آقاپور ضمن تاکید بر کم توجهی به مقوله جامعه شناسی فوتبال هم از سوی رسانه ها و تربیت بدنی و فوتبالی ها و هم از سوی جامعه شناسی گفت: حتی وقتی صحبت از مسایل فرهنگی و اخلاقی فوتبال هم هست ما شاهد هستیم این مسایل را از یک فوتبالیست می پرسند؟ آیا یک جوان که فوتبال بلد است می تواند درباره جنبه های فرهنگی و اخلاقی و اجتماعی فوتبال هم الگو باشد و مورد سوال قرار بگیرد؟

دکتر احسانی: در لیگ اسپانیا مشتری مداری را فدای نتیجه نمی کنند
دکتر احسانی در بیان اهمیت و حساسیت پرداختن به فوتبال آن را به کارد تیزی تشبیه کرد که اگر به دست جراح متخصص باشد می تواند سودمند باشد و اگر در دست کس دیگری قرار بگیرد ممکن است منجر به فاجعه شود.
احسانی گفت: یک بازی فوتبال مثل ال کلاسیکو که هفته قبلی شاهد آن بودیم و دو تیم رئال مادرید و بارسلونا در مقابل هم بازی کردند توجه بیش از یک میلیارد آدم را متوجه خود کرد، چنین اتفاقی قطعا باید بیشتر مورد شناخت و تحلیل قرار گیرد. بارسا و رئال فقط دو تیم فوتبال نیستند بلکه دو نگاه متفاوت هستند و اگر تاریخ اسپانیا و کاتالونیا را بدانیم می توانیم معنی این شهرآورد را درک کنیم.
در اسپانیا و اروپا وقتی چنین بازی انجام می شود، با آنهمه حساسیت و اهمیت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی شاهد هستیم که مشتری مداری از بین نمی رود و قربانی نتیجه نمی شود، واضح است اگر رفتارهایی که متاسفانه در برخی بازی های خودمان شاهد آن هستیم در آن بازی هم اتفاق بیفتد کسی به استادیوم نمی رود و کسی پای تلویزیون نمی نشیند.
دکتر احسانی تاکید کرد: این رفتارها نتیجه آموزش است و آموزش از کودکی و از دوره مدرسه باید شروع شود. قرار نیست همه کودکان و دانش آموزان امروز فردا بازیکن بشوند اما برای آنکه تماشاگر خوبی هم باشند باید آموزش ببینند. البته نمی توانیم این مسایل اخلاقی فوتبال را از جامعه جدا کنیم، ما متاسفانه در جنبه های دیگر جامعه مان هم با این مساله فقدان آموزش صحیح و کامل مواجه هستیم. آنچه در استادیوم فوتبال می بینیم در حقیقت سی تا چهل درصدش مربوط به فوتبال است اما بقیه آن ناهنجاری ها و مشکلات در حقیقت خارج از دنیای فوتبال ماست و مربوط به خود جامعه است.

بهمنی: در فوتبال به اندازه کافی متخصص متعهد داریم
دکتر بهمنی نیز تاکید کرد نباید ورزش را از جامعه جدا کرد، او گفت: در طول تاریخ توسعه و گسترش فوتبال نمی شود آن را از تمام مسایل اجتماعی و سیاسی و فرهنگی را از هویت، برده داری، سرمایه داری، استکبارستیزی، وحدت ملی و... گرفته تا سرمایه داری، رسانه ها و.. جدا کرد.
وی افزود: مشکل مدیریتی ما در فوتبال به مشکل مدیریت ما در جامعه بر می گردد، مشکلات فوتبال به فقر فرهنگی و مدیریتی کشور بر می گردد.
وی گفت: خیانت به کشور و انقلاب است اگر فردی غیر متخصص را در کاری به کار گیریم که افراد متخصص آن وجود دارند، ما در فوتبال خودمان به اندازه کافی متعهد و متخصص داریم و نیاز به دخالت بیرونی نداریم.
بهمنی افزود: تیم ملی ایران شصت و پنج سال پیش نخستین بار تشکیل شد و در بازی با افغانستان مساوی کرد، از همان موقع این حرفها بود و الآن هم هست، اگر امروز هم نتوانیم راهکار عملی بدهیم و مشکل را حل نکنیم و کار فوتبال به کاردان سپرده نشود شصت و پنج سال بعد دوباره همین حرفها باید زده شود.

رحمتی: ما در فوتبال ایران با "تأخر فرهنگی" مواجه هستیم

محمد مهدی رحمتی نیز گفت: ما در فوتبال چالش فرهنگی داریم، ورزش مدرن یک پدیده جدید و وارداتی است و به همین خاطر همچون بسیاری دیگر از پدیده های وارداتی ما در آن با "تأخر فرهنگی" مواجه هستیم. در دهه های اخیر سخن از حرفه ای شدن فوتبال می شود اما کارهای فرهنگی لازم انجام نمی شود.
رحمتی با اشاره به نظرات مکتب فرانکفورت گفت: مارکوزه در کتاب "انسان تک ساحتی" توضیح داده است که سرمایه داری انسان را تکه تکه می کند. حرفه ای شدن فوتبال را هم از همین منظر می توان تحلیل کرد. در کشور ما در بسیاری موارد این حرفه ای شدن ها به صورت ناقص و یک جانبه صورت می گیرد و به همین خاطر به صورت کاریکاتور در می آید.
وقتی سخن از حرفه ای شدن فوتبال شد به جنبه های فرهنگی، اقتصادی و مدیریتی آن هیچ پرداخته نشد. در کشوری مثل ایران با بسیاری پدیده ها همین طور رفتار می شود، کامپیوتر یا موبایل یا... وارد می شود اما قواعد و قوانین و فرهنگ سازی فراموش می شود و بدین ترتیب به مشکل و چالش بر خوریم.
وی گفت: در چنین شرایطی است که یک بازیکن چند صد میلیون تومان پول می گیرد اما حتی تعداد کارت زرد های خودش را نمی داند. اگر هر کدام از این اتفاقات را که در سال های اخیر در کشور ما نادر هم نیستند مورد بحث و تأمل قرار بدهیم با این سوال مواجه می شویم که چگونه چنین اتفاقاتی می افتد، چگونه امکان دارد یک بازیکن نداند که دوکارته است یا سه کارته؟ این مساله ساده ای است اما فوتبالی که کاریکاتوری حرفه ای بشود نمی تواند این مشکلات ساده را نداشته باشد.
وی تاکید کرد: وقتی بازیکنی که چند صد میلیون پول می گیرد آنگونه رفتار می کند، یا سرمربی بالغ و با تجربه که پول حرفه ای می گیرد آنطور رفتار می کند از تماشاگر جوان پانزده ساله و بیست ساله ساده چه انتظاری داریم؟