از ناتوانی اروپا تا دو راهی فعال کردن مکانیسم حل اختلاف برجام

بعد از صدور گزارش روز دوشنبه آژانس بین المللی انرژی اتمی که اقدام ایران در خصوص ازسرگیری فرآیند غنی‌سازی اورانیوم در تاسیسات فردو را تائید کرد، کشورهای اروپایی درباره نحوه واکنش تروئپکای اروپا مشورت‌هایی را انجام داده‌اند. دفتر سخنگوی کمیسیون اروپا در پاسخ خبرنگار ایرنا پیرامون مواضع اتحادیه اروپایی، متن بیانیه مشترک روز دوشنبه وزرای امور خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان به همراه مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا را مورد استناد قرار داد.

در این بیانیه طرف‌های اروپایی مدعی شدند که به طور کامل به تعهدات خود از جمله برداشتن تحریم‌ها، متعهد بوده و از ایران خواستند از انجام اقداماتی که با برجام ناسازگار است دوری کند.

آنها همچنین اعلام کردند: ما آمادگی خود را برای در نظر گرفتن همه مکانیسم های موجود در برجام،‌ از جمله مکانیسم حل اختلاف، برای برطرف ساختن مسائل مربوط به اجرای تعهدات برجامی توسط ایران اعلام می داریم.

ایران که همواره بر حفظ برجام و غیرقابل مذاکره بودن آن تأکید کرده است؛ یک‌سال پس از خروج آمریکا از این توافق، پایبندی کامل خود به آن را حفظ کرد اما پس از مشاهده بدعهدی اروپایی‌ها در اجرای تعهداتِ برجامی آنها بویژه بهره‌مندی‌ ایران از منافع اقتصادی این توافق، از اردیبهشت‌ماه امسال گام‌هایی را در جهت کاهش تعهدات خود، آن هم طبق برجام آغاز کرد.

آژانس بین المللی انرژی اتمی دوشنبه گذشته با انتشار گزارش اعلام کرد که ایران غنی سازی یو اف ۶ را در فردو آغاز کرده و سطح غنی سازی ایران نیز به ۴.۵ درصد رسیده است. میزان ذخایر اورانیوم غنی شده ایران نیز تا تاریخ ۳ نوامبر، ۳۷۲.۳ کیلوگرم اعلام شده است.

این گزارش اذعان کرد که آژانس به اماکن مورد نیاز دسترسی دارد، ایران به اجرای داوطلبانه و موقت پروتکل الحاقی ادامه می دهد، و راستی آزمایی عدم انحراف مواد و فعالیت های اظهارشده در ایران، ادامه دارد. با این حال اروپا اقدام اخیر ایران را در تناقض صریح برجام خوانده که «تبعات بالقوه ی زیادی در زمینه ی اشاعه دارد.»

در بیانیه روز دوشنبه اتحادیه اروپا آمده است: ما بر اهمیت اجرای کامل و موثر برجام توسط تمامی اعضا و نیز بر اراده خود بر ادامه تمامی تلاشها برای حفظ قرارداد هسته ای که منافع همگان را تامین می کند تاکید می کنیم. ایران باید بلافاصله به اجرای کامل تعهدات بر جامی اش بازگردد.

حمید بعیدی نژاد سفیر ایران در انگلیس هفته گذشته در نشستی با نمایندگان روزنامه‌ها و رسانه‌های انگلیسی گام چهارم ایران برای کاهش تعهدات در چارچوب برجام را به‌مثابه اقدام «بیدار باش» ایران برای نجات این توافق توصیف و تصریح کرد که طرف‌های ‌اروپایی‌ عضو برجام باید برای حفظ این توافق هزینه کنند.

وی با یادآوری اینکه تلاش‌های ایران و برخی طرف‌های برجام تا کنون نتوانسته این توافق را به مسیر عادی اجرایی شدن بازگرداند، افزود: ایران سیاستی به عنوان سیاست «بیدار باش» اتخاذ کرده است به این منظور که طرف ها را وادار به یافتن راه حلی برای خروج از وضعیت بد فعلی کند.

سفیر کشور مان در لندن گفت که اکنون مدت زیادی از اجرای تعهد یک جانبه ایران به برجام می گذرد و آژانس بین المللی انرژی اتمی تا کنون ۱۴ بار تعهد ایران را تایید کرد اما طرف‌های دیگر هنوز به تعهدات خود عمل نکرده اند.

وی تصریح کرد که کاهش تعهدات ایران آن طور که در بالاترین سطوح در کشور تصویب شده، فعلا هر دو ماه یک بار تا حصول نتیجه مطلوب ادامه خواهد داشت اما این فرصت نامحدود نخواهد بود.

یک منبع دیپلماتیک وزارت امور خارجه انگلیس که خواست نامش ذکر نشود گفت طرف‌های اروپایی مایل به حفظ برجام و روابط حسنه با ایران هستند اما با توجه به تحولات اخیر، احتمال فعال شدن مکانیسم حل اختلاف با خطر «واقعی» روبه روست. او مدعی شد ایران گام‌هایی را برداشته که طرف‌های اروپایی ناچار به پاسخ عملی هستند.

در واقع اروپا پس از خروج آمریکا از برجام امیدوار بود بتواند گام ملموسی را برای متقاعد کردن ایران به منظور پایبندی به تعهداتش در برجام بردارد؛ اما تعلل در اجرای تعهدات برجامی دو طرف را وارد تصمیم‌گیری‌های دشواری کرده است.

حسن قشقاوی سفیر ایران در اسپانیا نیز به ایرنا گفت:‌ ممکن است دوستان ما در اتحادیه اروپا بگویند نتوانستیم [تحریم‌های آمریکا را جبران کنیم] اما این سووال مطرح است که باید میزان توانایی‌شان را در روزهای اول مذاکره به طرف ایرانی اعلام می‌کردند. الان نوزده ماه از مذاکرات راجع به اینستکس گذشته و این شایسته رابطه خوب دو جانبه ایران و اتحادیه اروپا نیست که ده‌ها گفتگوی فنی و سیاسی با طرف ایرانی برگزار کنند و هیچ کدام موجب اقدامی در عمل نشود.

وی تصریح کرد: چه بگوییم طرف اروپایی میخواست و نشد و چه بگوییم چون امیدوار بود نوزده ماه با ما مذاکره کرد، هیچ کدام نمی تواند قصور طرف اروپایی را جبران کند.

به طور مرتب با شرکت‌های تجاری و وزارت تجارت بین‌الملل گفت‌وگو می کنیم تا آنها را برای توسعه مناسبات تجاری با ایران متقاعد کنیم

«پیت نیولند» رئیس بخش تجارت میز ایران در وزارت امور خارجه انگلیس به ایرنا گفت: ما به دنبال توسعه روابط تجاری با ایران هستیم اما روابط در حدی که می‌خواهیم نیست. وی افزود: تجارت موجب افزایش تعامل مردم دو کشور می شود و این یک نکته مثبت است.

این دیپلمات انگلیسی افزود؛ ما به طور مرتب با شرکت‌های تجاری و وزارت تجارت بین‌الملل گفت‌وگو می کنیم تا آنها را برای توسعه مناسبات تجاری با ایران متقاعد کنیم. در واقع کار ما متقاعد کردن است. البته تصمیمات تجاری به خود آنها مربوط است ولی ما برای همکاری آنها با ایران، حمایت و اطلاعات مورد نیاز را در اختیارشان قرار می دهیم.

نیولند درباره گام‌های ایران برای کاهش تعهداتش در برجام هم عنوان کرد: ما به برجام متعهد هستیم. تصمیم ایران به خود این کشور بر می گردد. ما با آنها صحبت و اصرار کردیم که درباره اقدامات خود تجدید نظر کنند

وی تصریح کرد: ما خواهان اجرای کامل برجام به عنوان زمینه‌ای برای ادامه تلاش های خود در حوزه تجاری هستیم.

اینک باید منتظر ماند و دید اروپا در واکنش به گام چهارم ایران چه اقدام عملی را در پیش خواهد گرفت. اروپایی ها یا باید راه حلی را برای متقاعد کردن ایران به بازگشت از گام‌های چهارگانه پیدا یا مکانیسم حل اختلاف را مطابق با بند ۳۶ برجام فعال کنند.

طبق این بند چنانچه هر یک از طرف‌های برجام معتقد باشد که طرف مقابل تعهدات خود را رعایت نکرده‌، می‌تواند موضوع را به منظور حل و فصل به کمیسیون مشترک ارجاع نماید؛ پس از آن، موضوع در سطح وزیران و سپس در سطح یک هیئت مشورتی با ترتیبات مشخصی مطرح می‌شود.

در آخر چنانچه طرف شاکی به این نتیجه برسد که عدم رعایت تعهدات از سوی یکی از اعضای برجام، مصداق «عدم پایبندی اساسی»است ، آنگاه می‌تواند این موضوع را ضمن ابلاغ به شورای امنیت سازمان ملل، مبنای توقف کلی یا جزئی اجرای تعهدات‌اش طبق برجام قرار دهد. بنابراین باید در نظر داشت که فعال شدن این مکانیسم به معنای پایان برجام و بازگشت فوری تحریم‌های اروپا و سازمان ملل متحد که طبق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت برداشته شد، نخواهد بود.