مردم خون بدهند، وضعیت بانک خون در وضعیت قرمز

با وجود این تا ظهر روز گذشته آخرین آمار سازمان انتقال خون حکایت از این داشت که تهران تا ۴ روز بیشتر نمی‌تواند خون بیماران بستری در مراکز درمان را تأمین کند اما مشکل اصلی در این باره هم به کمبود همه نوع گروه‌های خونی برمی‌گردد. موضوعی که البته بعد از انتشار فراخوان اهدای خون برای همه گروه‌های خونی از سوی سازمان انتقال خون واکنش‌های مختلفی را به‌دنبال داشت. با وجود این سخنگوی سازمان غذا و دارو مشکل اصلی در رابطه با کاهش ذخایر خونی در تهران را مربوط به برخی زیرساخت‌ها از جمله کمبود پایگاه‌های انتقال خون و نبود نیروی آموزش دیده می‌داند و می‌گوید: این موضوع ربطی به حوادث اخیر ندارد. به‌دلیل فصل سرما سه روز پیش اهدای خون در تهران به ۸۰۰ واحد رسید که بسیار اندک بود. در زیر گفت و گو با دکتر بشیر حاجی بیگی سخنگوی سازمان انتقال خون را می‌خوانید:

در دو روز اخیر سازمان انتقال خون برای اهدای همه گروه‌های خونی فراخوانی داد به‌طوری که شما بارها در گفت‌وگو با رسانه‌ها از مردم خواستید به‌دلیل کاهش سطح ذخایر خون و فرآورده‌های آن در همه گروه‌های خونی جهت اهدای خون به پایگاه‌های انتقال خون مراجعه کنند. کاهش ذخایر خونی تا چه اندازه به حوادث اخیر ربط دارد؟

چنین گزارش هایی به ما نرسیده است. ما کاری نداریم چه کسی روی تخت بیمارستان است، وظیفه ما خدمت رسانی به همه بیماران است. شما اگر به آرشیو گفت‌وگوی‌های قبلی هم مراجعه کنید می‌بینید که هر سال همزمان با برف و باران سازمان انتقال خون برای اهدای خون فراخوان می‌دهد. همه ساله با ورود موج سرما میزان مراجعه مردم برای اهدای خون کم می‌شود به هر حال مراجعه‌کنندگان باید وقت و هزینه صرف کنند. البته از زمان جنگ فرهنگ اهدای خون نهادینه شده و از آن زمان تاکنون اهدای خون در کشور ما ۸ برابر شده است. اینکه می‌گوییم با اهدای خون به نجات سه بیمار کمک کنید داستانی دارد. یعنی از هر کیسه خون سه فرآورده خونی پلاکت، پلاسما و گلبول قرمز فشرده استخراج می‌شود. مشکل اساسی ما خون نیست مشکل ما پلاکت است. البته باید میزان ذخایر خون بین ۵ تا ۷ روز باشد. مشکل ما در این فراخوان‌ها پلاکت است که باید روزانه تأمین شود. عمر پلاکت در خارج از بدن و درون کیسه‌های خون ۳ روز است. پلاکت داروی استراتژیک است برای درمان بیماران سرطانی و خونریزی دهنده ارثی استفاده می‌شود.

سازمان انتقال خون معمولاً طی فراخوان‌هایی که می‌داد از افراد بویژه با گروه‌های خونی نادر O یا AB تقاضا می‌کرد برای اهدای خون اقدام کنند. به نظر می‌رسد بانک خون در یک وضعیت اورژانسی قرار گرفته. بفرمایید میزان ذخایر مربوط به گروه‌های خونی در چه وضعیتی قرار دارد؟

۹۰ درصد ایرانی‌ها گروه خونی مثبت دارند. ۱۰ درصدشان گروه خونی منفی دارند. از این ۱۰ درصد، ۴ درصد O منفی ۳ درصد B منفی و ۲ درصد A منفی‌اند و یک درصدشان هم AB منفی هستند. در بین گروه‌های مثبت هم ۳۴ درصد O مثبت، ۲۷ درصد A مثبت، ۲۳ تا ۲۵ درصد B مثبت و AB مثبت هم ۷ درصد است. کم شدن گروه‌های خونی دست ما نیست. برای مثال ممکن است در یک برهه‌ای بیماران با گروه خونی B مثبت بیشتر نیاز به جراحی و خون داشته باشند. ما از خون‌های اهدایی برای بیماران سوختگی و کبدی پلاسما نیز می‌گیریم. بیش از ۸۰۰ بیمارستان در کشور بانک خون دارند که همگی خون و فرآورده را از ما می‌گیرند. به هر حال ما باید فراخوان کنیم. الان فصلی است که مدارس باز است و تعطیلات نیست و کار جراحان هم زیاد شده است. در حال حاضر بیشترین مشکل ما تهران است ۱۷ درصد اهداکنندگان خون در شهر تهران است و مصرف خون در تهران ۲۵ درصد است.

با این تفاسیر نزدیک به یک چهارم خون کشور در تهران مصرف می‌شود این میزان خون را چگونه تأمین می‌کنید؟

شبکه خون‌رسانی کشور و استان‌های معین خون تهران را تأمین می‌کنند.ما باید فراخوان کنیم تا خون تهران را تأمین کنیم. در بیمارستان‌های تروما برای جراحی‌ها و پارگی طحال و شریان برای هر مریض ۳۰ واحد خون مصرف می‌کنند. جراح‌ها هم اگر ۶ واحد خون نداشته باشند اتاق عمل نمی‌روند.

همانطور که گفتید؛ بانک خون شما به دلایل حجم زیاد جراحی‌ها در تهران بسرعت خالی شده است آیا از چند هفته قبل امکان پیش‌بینی این وضعیت نبود؟

به‌هر حال ما باید شبکه خونرسانی کشور را تأمین کنیم. مشکل اساسی در این زمینه نبود زیر ساخت‌های مناسب است یعنی ما تعداد کافی پایگاه انتقال خون و نیروی آموزش دیده نداریم. ما نمی‌توانیم جواب مردم را بدهیم. حتی اگر با این فراخوان ما ۴ هزار اهداکننده خون تهرانی داشته باشیم واقعاً با این زیرساخت‌های نمی‌توانیم تکریم ارباب رجوع کنیم.

یک سری اطلاعات در فضای مجازی منتشر شد که نشان می‌داد فرآورده‌های خونی بین دو تا سه روز جوابگوی بیماران است یعنی ذخایر بانک خون به قدری ته کشیده که سازمان انتقال خون را در شرایط بحرانی و حادی قرار داده است. در حال حاضر موجودی فرآورده‌های خون در استان‌های پرمصرف چگونه است؟

نمی خواستم وارد این بحث شوم چون ما خودمان یک مسأله فنی داخلی داشتیم که این بحث‌ها پیش آمد. ما دستگاه‌های‌مان را عوض می‌کنیم. یک دستگاه بسیار فوق تخصصی غربالگری خون در اصفهان راه‌اندازی کردیم در واقع قصد داریم غربالگری خون را متمرکزسازی کنیم. این دستگاه آزمایشات غربالگری را بسیار دقیق انجام می‌دهد یعنی غربالگری‌ها در یک استان انجام می‌گیرد و سپس خون غربال شده به تهران فرستاده می‌شود. جدول داده‌های مربوط به موجودی به روز خون در۵ آذرماه نشان می‌دهد، برخی استان‌ها ذخایر خونی مناسب دارند و برخی دیگر ذخایر خون‌شان به حداقل رسیده است. برای مثال موجودی خون در اصفهان ۲ روز است که علت آن راه‌اندازی دستگاه غربالگری است. موجودی خون در تهران نزدیک به ۴ روز است در حالی که استاندارد آن بین ۵ تا ۷ روز است.

شما به‌کاهش ذخایر بانک خون در تهران اشاره کردید. اگر فرض بگیریم مردم برای اهدای خون مشارکت نکنند سازمان انتقال خون کسری ذخایر را چگونه تأمین می‌کند؟

ما اول از هر چیزی به بیمارستان‌ها توصیه می‌کنیم عمل‌های الکتیو را حذف کنند. البته مردم برای اهدا همیشه پیشقدم می‌شوند. مثلاً فصل اهدای خون ایرانی‌ها بهار است و میزان مراجعه تا ۳ برابر افزایش می‌یابد در تابستان نیز به‌دلیل شب‌های قدر و ماه محرم و نذر خون مشکلی بابت اهدای خون نداشتیم. ۱۷ درصد خون کشور در تهران، ۷ درصد استان فارس، ۷ درصد خراسان رضوی، ۶.۵ درصد مازندران و ۵ تا ۶ درصد نیز استان اصفهان تأمین می‌شود.

سازمان انتقال خون در شرایط بحران ذخایر بانک خون می‌تواند از کشورهای دیگر فرآورده‌های خون وارد کند؟

بخاطر مسائل اپیدمیولوژی بیماری‌های هر کشور خون هر کشوری باید توسط خودش تأمین شود تمامی خون‌های اهدایی در بیمارستان‌ها لیبل و شماره دارند. اینها همه شایعه است که ایران از کشورهای همجوار خون وارد می‌کند. ممکن است برخی سفرای خارجی در مواقع بحران به شکل نمادین در ایران خون اهدا کنند.

با توجه به اینکه آمار اهداکنندگان خون در شش ماهه دوم سال کاهش می‌یابد آیا امکان پیش‌بینی کم شدن ذخایر پلاکت و گروه‌های خونی از قبل وجود نداشت؟

سالی دو میلیون و صد هزار واحد خون در کشور اهدا می‌شود. کیسه‌های خون تا ۳۵ روز بیشتر نمی‌توانند در یخچال بمانند بعد از آن تاریخ مصرف‌شان تمام می‌شود پلاکت هم که تا ۳ روز قابلیت نگهداری دارد.

در حال حاضر باید چند نفر در تهران برای اهدای خون مراجعه کنند تا نیاز شما به تأمین بانک خون تأمین شود؟

تهران در تأمین ذخایر خون مشکل دارد. البته انتقال خون مشهد هم جوابگوی بیمارانش نیست. روزانه در تهران ۳ هزار واحد خون و فرآورده درخواست می‌شود که ۱۵۰۰ واحد آن گلبول قرمز، ۱۰۰۰ واحد پلاکت و ۵۰۰ واحد پلاسما است. تا دو روز پیش اهدای خون در تهران ۸۰۰ تا بود با فراخوانی که دادیم به‌خاطر راهپیمایی در ۴ آذرماه ۱۷۵۰ نفر خون اهدا کردند. به‌طور کلی در کشور ما آمار اهدای خون ۲۷ در هزار است یعنی سالانه ۲.۵ میلیون مراجعه برای اهدای خون داریم که دو میلیون و ۱۰۰ هزار واحد از این تعداد خون‌شان اهدا می‌شود و بقیه خون‌شان به‌دلیل بیماری‌ها دور ریخته می‌شود. مصرف سالانه ما ۳ میلیون و ۶۶۰ هزار واحد خون و فرآورده است. ما با ارسال پیامک از مردم خواستیم خون اهدا کنند اما جواب نداد بعد از آن از رسانه‌ها خواستیم فراخوان ما را منتشر کنند. نمی‌دانم چرا این موضوع آنقدر حساسیت برانگیز شده است.