سواد رسانه ای به زبان ساده

فرامرز کاشمری : در حقيقت رسانه، بيرون از برنامه آموزشي مدرسه مانده است و گاهي اوقات رسانه­ها به بسياري از ابعاد جامعه و آگاهي فردي ما غالب مي­شود، همين امر موجب مي­شود تا رسانه­ها با قدرتشان بر ابعاد ناآگاه زندگي ما تأثير بگذارند. تعجب­آور نيست که ما مي­خواهيم رسانه را مطالعه کنيم؛ بلکه اين تعجب­آور است که گام بلندي براي شروع مطالعه برداشتيم.

سواد رسانه­اي به رويه­هاي درک رسانه­هاي جمعي و کاربرد آن مي­پردازد. و همچنين به دانشجويان کمک مي­کند تا درکي آگاهانه و انتقادي درباره ماهيت رسانه­هاي جمعي، فنون استفاده از آن و توسعه اين فنون داشته باشند. به ويژه هدف آموزش سواد رسانه­اي افزايش درک دانشجويان از چگونگي کار رسانه، توليد معنا، ساماندهي و ساخت واقعيت از سوي رسانه است. اساساً آموزش سواد رسانه­اي بايد با هدف آموزش دانشجوياني که درکي از رسانه نظير دانش درباره نقاط قوت و ضعف رسانه، رسانه متعصب و ضروري، نبوغ هنري و حيله­گري درباره رسانه و دانش درباره تأثيرگذاري و تأثيرپذيري رسانه داشته باشد.

مفاهيم کليدي در سواد رسانه­اي

براي شرح فرضيات انتقادي وراي آموزش رسانه در زير مفاهيم کليدي بسط داده شده است. در کانادا، سواد رسانه­اي بخشي از برنامه آموزش مهارت­هاي زباني (مهارت­هاي دوازدهگانه آموزش زبان) مي­باشد. اين مفاهيم يک پايه نظري براي همه برنامه­هاي آموزش سواد رسانه­اي فراهم مي­کند و همچنين به معلمان زبان رسانه اي و چارچوب آن را براي بحث و گفتگو ارائه مي دهد.

1. همه رسانه­ها ساختارمند هستند

رسانه با دقت ساختارهاي زيرکانه­اي ارائه مي­کند که بسياري از تصميم­گيري­ها و نتايج را از عوامل تعيين­کننده منعکس کنند. بيشتر ديدگاه ما نسبت به واقعيت بر مبناي پيام هاي رسانه­اي است که پيش­ساخته هستند و حاوي نگرش­ها، تفسيرها و نتايجي است که تقريباً شکل گرفته است. رسانه تا اندازه زيادي برداشت­هايي از واقعيت براي ما ارائه مي­کند. زمان تحليل يک متن رسانه­اي به اين نکات توجه مي­کنيم: اين پيام چگونه شکل گرفته است؟و چگونه واقعيت را بازنمايي مي­کند؟

2. همه افراد پيام­ها را به سختي تفسير مي­کنند.

کساني که برنامه تلويزيوني يا وب­سايت مشابهي مي­بينند اغلب تجربه مشابه ندارند يا با برداشت­هاي مشابه مواجه نمي­شوند. هر کسي مي­تواند يک پيام را با توجه به سن، فرهنگ، تجربيات زندگي، ارزش­ها و عقايد به صورت­هاي مختلف تفسير يا قبول کند. زمان تحليل يک متن رسانه­اي توجه مي­کنيم به: چگونه ديگران پيام­ها را به صورت متفاوتي درک مي­کنند؟

3. رسانه منافع تجاري دارد.

بيشتر رسانه­ها براي سود ايجاد شده­اند. عموماً تبليغات بزرگترين منبع درآمدي است. آگهي­هاي تجاري بديهي­ترين ابزار توليد درآمد هستند، اگرچه پيام­هاي تبليغاتي شکل­هاي زيادي دارد که شامل بر تبليغ کالا (به طور مشخص کالايي را در برنامه­ها و فيلم­ها نشان مي­دهند)، حمايت­کنندگان، جوايز، تبليغات سه بعدي و پيمايش در اينترنت، حمايت­هاي اشخاص مهم يا نام­نويسي براي استاديوم يا تئاتر. در تحليل اين متن رسانه­اي توجه مي­کنيم به: چه کسي و چرا متن رسانه­اي را توليد مي­کند؟ اگر پيام اقبال عمومي يافت چه کسي سود و چه کسي ضرر مي­کند؟

4. رسانه پيام­هاي ايدئولوژيک و ارزشي دارد.

توليدکنندگان پيام­هاي رسانه­اي عقايد، ارزش­ها، باورها و تعصب­هايي دارند. اين عوامل مي­توانند بر اينکه چه چيزي و چگونه گفته شود تأثير ­گزارد. توليدکنندگان بايد چيزي که شامل متون رسانه­اي باشد يا نباشد انتخاب کنند، بنابراين هيچ پيام بي­طرف يا عاري از ارزش وجود ندارد. از آنجا که اين پيام­ها اغلب از سوي بينندگان زيادي ديده مي­شود، مي­تواند تأثير اجتماعي و سياسي زيادي بر روي افراد داشته باشد. در تحليل يک متن رسانه­اي به اين نکات توجه مي­کنيم: چه سبک زندگي، ارزش­ها وديدگاه­هايي از اين پيام بازنمايي يا چشم­پوشي شده است؟ لازم است که پيام­هاي رسانه­اي درباره موضوعاتي نظير ماهيت سبک زندگي، واقعيت مصرف­گرايي، نقش زنان، پذيرش اقتدار و ميهن پرستي محض رمزگشايي شود.

5. هر رسانه­اي زبان، سبک، تکنيک، اخلاق، باور و اصول هنري خاص خود را دارد.

هر رسانه­اي معنايي خلق مي­کنند که به صورت متفاوتي از واژگان، تکنيک­ها و سبک­ها يا اخلاقيات و باورهاي خاصي استفاده مي­کنند. در يک فيلم يا برنامه تلويزيوني، زماني که تصوير محو مي­شود، آن پيامي از زمان را نشان مي­دهد. لينک­هاي داغ يا دکمه­هاي جهت­يابي نشان مي­دهد که چيزي را که نياز داريد را در وب سايت پيدا کنيد. يک داستان نويس بايد از کلمات خاصي براي خلق فضا و شخصيت­ها استفاده کند، در حالي که رسانه از تصوير، متن و صدا استفاده مي­کند. در هر زمان، ما ابزار تکنيکي را درک مي­کنيم. ما در درک زبان­ رسانه­هاي مختلف روان و سليس شديم و مي­توانيم کيفيت هنري آنها را درک کنيم. هنگام تحليل يک متن رسانه­اي توجه مي­کنيم به: چه تکنيکي و چرا استفاده شده است؟ توسعه مهارت­هاي سواد رسانه­اي ما را قادر مي­سازد نه تنها متون رسانه­اي را درک و رمزگشايي کنيم، بلکه از اصول هنري منحصربه فرد هريک از آنها متمتع شويم. تمتع ما از رسانه با آگاهي از چگونگي خلق اشکال و تأثيرات خوشايند افزايش مي­يابد.

6. رسانه معاني تجاري دارد.

سواد رسانه­اي بر آگاهي از پايه­هاي اقتصادي توليدات رسانه­هاي جمعي مبتني است. شبکه­ها دنبال مخاطباني هستند که از آنها حمايت مالي کنند. دانش در اين زمينه به دانشجويان اجازه مي­دهد تا درک کنند که چگونه محتواي برنامه، مخاطبان را هدف تبليغات خودشان کرده­اند و چگونه بينندگان را در گروه­هاي بازاري ساماندهي کرده­اند. موضوع مالکيت و کنترل اهميت حياتي دارد در زماني که انتخاب­هاي زيادي در اين زمينه وجود دارد ولي با اين حال باورهاي کمي وجود دارد (نود درصد از روزنامه­ها، مجلات، ايستگاه­هاي تلويزيوني و شرکت­هاي نرم­افزار کامپيوتري جهان در مالکيت هفت شرکت ادغام شده مي­باشد).

7. رسانه معاني اجتماعي و سياسي دارد.

يک بعد مهم از سواد رسانه­اي آگاهي از گستره تأثيرات اجتماعي و سياسي ناشي از رسانه مي­باشد. تغيير ماهيت زندگي خانوادگي، استفاده از اوقات فراغت و نتايج مباحثات سياسي تلويزيوني سه نمونه از اين موارد هستند. رسانه­هاي جمعي تلاش مي­کند تا ارزش­ها و نگرش­هاي اجتماعي را منطقي نشان دهند. رسانه همچنين نقش بزرگي در رسانه­اي کردن حوادث و مسائل جهاني از حقوق مدني تا تروريسم دارد.

8. در رسانه شکل و محتوا مرتبط با هم هستند

رابطه شکل و محتوا مرتبط با مقاله مارشال مک­لوهان با عنوان «رسانه پيام است» مي­باشد. يعني هر رسانه­اي برنامه و جهت­گيري­هاي تکنيکي خاص خود را دارد و واقعيت را در شيوه­هاي منحصربه فردي رمزگذاري مي­کند. بنابراين رسانه­هاي مختلف ممکن است حادثه مشابهي گزارش کنند ولي برداشت­ها و پيام­هاي متفاوتي ايجاد کنند.