تصادف؛ آخرين تصوير يک راننده در جاده

از روبه‌رو نيز خودروهايي مي‌آمدند و امكان عبور از سمت چپ وجود نداشته و مي‌توانسته به تصادفي شديدتر منجر شود. حالا روي يكي از سرنشينان صندلي عقب خودروي جلويي پارچه‌اي كشيده‌اند و سكه‌هايي كنارش انداخته‌اند. راننده خودروي عقبي همچنان بي‌هوش است و راننده جلويي چمباتمه نشسته و ديگر صداي «نمي‌بينم، نمي‌بينم» او نيز قطع شده است. دستش را روي صورت غرق خونش گرفته است و خبرنگار از او نمي‌خواهد كه دستش را كنار بزند. توصيف چهره‌هاي غرق خون آغشته به خرده شيشه در گزارش‌هاي مطبوعاتي جايي ندارد. بسياري از مردم خودشان اين صحنه را از نزديك ديده‌اند. آمار تصادفات جاده‌اي در ايران 20 برابر كشورهاي ديگر جهان است.

به گفته رئيس سازمان پزشكي قانوني كشور در دهه 80 جمعا 241 هزار و 236 نفر در ايران به دليل وقوع حوادث رانندگي جان خود را از دست داده‌اند. آن‌گونه كه در كنگره بين‌المللي تصادفات جاده‌اي در مشهد اعلام شد در 20 سال گذشته اين عدد به بيش از نيم ميليون نفر مي‌رسد و هر ساعت در ايران سه نفر بر اثر تصادفات جاده‌اي جان خود را از دست مي‌دهند.

در هر تصادف يا حادثه جدا از ضررهاي روحي، ضررهاي مالي چون هزينه‌هاي بيمارستاني، هزينه‌هاي كفن و دفن و ديه و در مورد خودرو هزينه‌هاي صافكاري، رنگ و تعميرات به راننده يا خانواده وي تحميل مي‌شود؛ اما در سطح كلان مجموع اين ارقام يعني خسارت‌هاي مستقيم و غيرمستقيم تصادفات بيش از 7 درصد توليد ناخالص ملي كشور است. ژاپن، آلمان و بسياري از كشورهاي اتحاديه اروپا به‌رغم آن كه ميزان تصادفاتشان پايين‌تر از ميانگين جهاني بود با تدوين و اجراي برنامه‌هاي چهارساله و پنج‌ساله آمارشان را به نصف و حتي يك سوم كاهش دادند.

آلمان از 40 سال پيش برنامه‌هاي وسيعي را به اجرا گذاشته است تا بتواند آمار مصدومان جاده‌اي را كاهش دهد. ايمن‌سازي جاده‌ها، ساخت آزادراه‌هاي استاندارد، تجهيز امداد زميني و هوايي و تدوين قوانين سختگيرانه از جمله اين اقدامات در طول سال‌هاي گذشته بوده‌ است. به اين ترتيب تعداد جان باختگان تصادفات جاده‌اي در اين كشور به 3000 نفر در سال رسيده كه قابل مقايسه با آمار بيش از 20 هزار نفري اعلام شده توسط مسئولان كشور ماست.

در ايران بسياري از رانندگان به طور سنتي «تعداد زياد خودرو» را دليل اصلي تصادفات عنوان مي‌كنند، اما مقايسه‌ كوچكي اين باور ساده‌انگارانه را باطل مي‌كند. طبق آمارهايي كه مديركل ترافيك پليس اسپانيا در ديدار با رئيس پليس راهور ناجا در اختيار رسانه‌ها قرار داد، در اين كشور ۴۴ ميليوني، ۲۹ ميليون دستگاه خودرو در خيابان و جاده‌ها تردد مي‌كنند، ولي در سال ۲۰۰۸ تنها 3000 نفر به دليل تصادفات و سوانح رانندگي جان خود را از دست دادند؛ اين در حالي است كه در ايران با جمعيت 73 ميليوني و تردد 11 ميليون و 500 هزار دستگاه خودرو، هر ساله شاهد مرگ 24 هزار نفر از هموطنان‌مان بر اثر تصادفات بخصوص جاده‌اي هستيم.

آمار پزشكي قانوني نشان مي‌دهد كه۸۰ درصد فوت‌شده‌ها حوادث رانندگي در دهه هشتاد مرد و ۲۰ درصد زن بوده‌اند. اين آمار نشانگر آن است كه عامل اصلي در عدم وقوع تصادفات رانندگي چابكي راننده (كه بسياري مردان آن را در انحصار خود مي‌دانند) نيست، بلكه توجه به ضوابط رانندگي است كه به گفته پليس راه تهران توسط زنان 80 درصد بيشتر رعايت مي‌شود. هرچند ابطال گواهينامه يك زن به دليل رانندگي با سرعت بيش از 270 كيلومتر در ساعت در اتوبان‌هاي داخل شهر تهران نيز در سوابق پليس راه تهران ثبت شده است.

با اين حال به اعتقاد سرپرست پژوهشكده بيمه كشور، هنگام آزمون رانندگي همچنان به چابكي راننده بيش از هر چيز ديگر توجه مي‌شود اما در كشورهايي كه قوانين راهنمايي و رانندگي منظم‌تري دارند رعايت قوانين و نحوه رفتار راننده با رانندگان و عابران مورد توجه قرار مي‌گيرد و آموزش‌هاي لازم در اين زمينه ارائه مي‌شود.

انسان، جاده، خودرو و محيط، چهار عامل موثر در تصادفات است. عادات متعددي در رانندگان برافزايش تصادفات در ايران موثر است: رانندگي با چراغ خاموش در شب، صحبت و توجه به همراه حين رانندگي، خوردن و نوشيدن هنگام رانندگي، عدم رعايت فاصله ايمني و توجه نكردن به سرعت، حركات نمايشي حين رانندگي، بي‌توجهي به علائم راهنمايي و رانندگي، صحبت با تلفن همراه حين رانندگي، بي‌توجهي به وجود نقص فني در خودرو و خوردن شربت يا قرص‌هاي مسكن و خواب‌آور و سرعت زياد يا كمتر از حد مجاز نيز از عوامل ديگري است كه باعث ايجاد مشكل در رانندگي مي‌شود. با اين حال تعداد زيادي از تصادفات ناشي از انحراف به چپ و انحراف به راست خودروهاست. مهم‌ترين عامل مرگ در تصادفات ضربه به سر اعلام شده است.

گرچه رعايت نکردن قوانين توسط رانندگان مهم‌ترين عامل تلفات بالاي جاده‌اي است، اما از سه عامل ديگر نيز نبايد غافل بود. كيفيت پايين وسايل نقليه نياز به افزايش ايمني در خودروها را گوشزد مي‌كند. استاندارد نبودن جاده‌ها، كمبود علائم ترافيكي و كمبود تيم پزشكي در جاده‌ها نيز عوامل مهمي هستند.راهنمايي و رانندگي ناجا، جاده‌هاي تهران ـ مشهد، تهران ـ شيراز، تهران ـ خوزستان، محورهاي شمالي و جاده سيرجان ـ بندرعباس را به عنوان پرترددترين و پرخطرترين جاده‌هاي كشور نام برده است.

طرح هندسي راه‌ها چه در تقاطع‌ها و چه در پيچ و خم جاده‌هاي بين شهري و بويژه كوهستاني، نقاط بسيار خطرخيزي را شامل مي‌شوند.

علاوه بر طرح هندسي، در برخي استان‌ها مسائل ديگري نيز راه‌ها را به نقاطي پرخطر تبديل مي‌كند. براي مثال گودي زيادي كه در فواصل كوتاه در برخي جاده‌هاي فرعي اطراف طبس ايجاد شده تا محلي براي عبور فصلي آب باشد، به محلي خوشايند براي استراحت شترها تبديل شده و با وجود تابلوهاي نصب شده، برخي از مرگ‌آورترين تصادفات جاده‌اي را رقم مي‌زند.

همچنين فاصله زياد بين شهرها در اين مناطق به خستگي و خواب آلودگي رانندگان منجر شده كه كم توجهي به جلو، سرعت و سبقت غيرمجاز به دليل خستگي ناشي از رانندگي در مسافت طولاني محورهاي مواصلاتي بين شهرها را به دنبال داشته است. در استان ايلام نيز كارشناسان ترافيكي در كنار كنترل نكردن خودرو از سوي رانندگان، وضع جاده‌هاي استان و صعب‌العبور بودن راه‌ها را يكي از مهم‌ترين علل وقوع سوانح رانندگي عنوان كرده‌اند.

حيوانات نيز از مسائل مربوط به ايمني جاده‌ها در امان نيستند. هر ساله تعداد زيادي از حيوانات با ارزش كشور مانند يوزپلنگ، پلنگ، خرس‌قهوه‌اي در جاده‌هاي خطرناك كشور بر اثر تصادف با خودروها جان خود را از دست مي‌دهند. مرگ بزهاي كوهي‌ در جاده‌هاي استان فارس و روباه‌ها در محور ترانزيتي كرمانشاه ـ خسروي، حد فاصل سرپل‌ذهاب و قصرشيرين از نمونه‌هاي شناخته شده معضلات حيات وحش در جاده‌هاي كشور است. پليس راهنمايي و رانندگي و وزارت راه ايران در سال‌هاي اخير برنامه‌هاي متعددي را براي كاهش تصادفات رانندگي به اجرا گذاشته و بخشي از كاهش تلفات انساني به همين اقدامات مربوط مي‌شود. با وجود اين، هنوز خودروهاي توليدي از ايمني كافي برخوردار نيستند، جاده‌هاي ايران ناامن است و اين مشكلات باعث شده تا آمار تصادفات در ايران همچنان بالا باشد.