۷۴ درصد ایران شهرنشین‌اند

۶۳ سال پیش تنها شهری که بیشتر از یک‌میلیون نفر جمعیت داشت، پایتخت کشور بود. حالا، اما ۸ شهر ایران بیشتر از یک‌میلیون نفر جمعیت دارند و جالب اینکه به غیر از تهران و مشهد با جمعیتی بیش از ۳ میلیون نفری، ۶ شهر دیگر در مرز ۲ میلیونی قرار دارند. اصفهان، کرج، شیراز، تبریز، قم و اهواز این ۶ شهر هستند. با این حساب نکته اینجاست که بزرگ‌تر شدن شهر‌های کشور و افزایش بی‌رویه جمعیت‌شان، زنگ خطری اساسی برای کشور به حساب می‌آید. پرواضح است که ارائه خدمات آموزشی، بهداشتی و درمانی و حمل‌و‌نقلی و از همه مهم‌تر تامین منابع آبی لازم برای آن‌ها در شرایط فعلی کاری بس دشوار است؛ در صورتی که روز‌به‌روز به جمعیت کلانشهر‌ها افزوده می‌شود و حاشیه‌نشینی بدون داشتن امکانات اولیه و زیرساخت‌های مورد نیاز، می‌تواند شهر‌ها را با چالش‌های گوناگونی در آینده روبه‌رو سازد. همین الان هم بسیاری از شهر‌ها با دردسر‌های کم‌آبی، ترافیک و مشکلات زیست‌محیطی مثل آلودگی هوا و صدا دست‌وپنجه نرم می‌کنند. با وجود این، معلوم نیست که چه سرنوشتی در انتظار کلانشهر‌ها و ساکنانش خواهد بود؛ بنابراین لازم است برای تنظیم برنامه‌های بلندمدت بعدی، ابتدا طرح‌های تفصیلی مورد بازبینی دقیق قرار گیرند تا تراکم جمعیتی شهر‌ها به شکل فزاینده ۳ دهه اخیر افزایش نیابد. مهرداد مال‌عزیزی، کارشناس امور شهرسازی در این رابطه می‌گوید: «تا سال ۱۴۰۰ هر شهروند ۳۰۰ لیتر سرانه مصرف آب دارد و بیش از ۱۶ میلیون لیتر نیاز آبی داریم؛ این مسئله در طرح‌های بالادستی آمده، با این وضعیت آیا به صلاح است که در شهر تهران تجمع جمعیت داشته باشیم؟»

اپیدمی شهرنشینی در جهان

جدا از ایران، رشد جمعیت شهری در اغلب کشور‌های جهان قابل توجه است. در چشم‌انداز سازمان ملل نزدیک به ۷۰ درصد کشور‌های جهان در سال ۲۰۵۰، جمعیت شهری بالای ۶۰ درصد را تجربه خواهند کرد و ۳۸ درصد آنها، شهرنشینی بالای ۸۰ درصد خواهند داشت. طبق گزارش سازمان ملل متحد، پیش‌بینی می‌شود شهرنشینی همراه با رشد جمعیت ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون نفر به جمعیت شهرنشین‌های جهان تا سال ۲۰۵۰ بیفزاید که این اتفاق بیشتر در آسیا و آفریقا رخ خواهد داد؛ به عبارتی جمعیت بسیاری از شهر‌ها ۹۰ درصد افزایش خواهد یافت. حال اگر چنین روندی را برای کلانشهر‌های ایران در نظر بگیریم، حدود ۳۰ سال آینده، تهران ۱۸ میلیون نفر، مشهد ۶ میلیون نفر و اصفهان ۴ میلیون نفر جمعیت ساکن خواهند داشت که برای آن‌ها با وسعت به ترتیب، ۷۳۰، ۳۵۱ و ۲۳۱ کیلومتر مربع بسیار زیاد است؛ بنابراین از همین امروز باید برنامه‌ای مناسب برای کنترل تولید شهر‌های کشور از یکسو و مهار نرخ مهاجرت از روستا‌ها به شهر‌ها داشت تا با روندی که در ۶۳ سال اخیر طی شده، روبه‌رو نشویم.