سابقه خانوادگی فرح دیبا

پارسینه: فرح ديبا همسر سوم محمدرضا شاه پهلوي در 22 مهرماه 1317ش در بيمارستان آمريكاييان تهران ديده به جهان گشود. پدرش سهراب ديبا از خانواده هاي بزرگ آذربايجان و مادرش فريده قطبي از خاندان هاي قديمي گيلان بود. جد پدري فرح، ميرزا محمود علاء الملك طباطبايي ديبا (شعاع‌الدوله) از رجال متنفذ عصر قاجار بود كه ساليان سال در وزارت امور خارجه خدمت مي نمود.

او از بركشيدگان ميرزا سعيد خان موتمن‌الملك وزير امور خارجه ناصرالدين شاه بود كه پس از ورود به وزارت امور خارجه مدارج ترقي را طي نموده سال ها در كنسولگري و سفارتخانه هاي ايران خدمت كرده بود.

علاء الملك در سال 1287ق براي بعضي مذاكرات سرحدي ايران و افغانستان ماموريت لندن يافت و با مساعي حاجي محسن خان وزير مقيم لندن با وزارت خارجه انگليس تبادل افكار يافت و قرار قطعي تعيين حدود ايران و افغانستان را داد. سپس به كارپردازي حاجي طرخان رسيد و پس از چند سال به قنسولي تفليس و سپس شارژ دافري پطرزبورغ نائل آمد.

در سال 1303ق به وزير مختاري روسيه منصوب شد و عامل موثري در مناسبات ميان ايران و روس گشت. در دوران صدارت امين‌السلطان به تهران احضار و مامور سفارت عثماني گرديد. امين‌السلطان دستور دستگيري سه تن از آزاديخواهان بزرگ عصر مشروطه كه به دولت عثماني پناهنده شده بودند بدو داد.

مساعي او در دستگيري اين سه تن به نتيجه رسيد اما در مورد دستگيري سيد جمال‌الدين اسدآبادي كاري از پيش نبرد و به دربار تهران احضار شد. در سال 1325ق به وزارت علوم و 1327ق به وزارت عدليه و بعد به سفارت كبري رسيد بعدها براي اعلان تاجگذاري محمدعلي شاه به دربار اطريش و ايتاليا و اسپانيا ماموريت يافت. پرنس ارفع‌الدوله، اسحاق خان مفخم‌الدوله، اسمعيل خان ممتازالدوله، محمود خان مفخم‌السلطان، صفاء الممالك و ساعد مراغه‌اي از تربيت شدگان او بودند.

ميرزا محمودخان پسرش سهراب را به مدرسه نظام سن پطرزبورگ گذارد تا به كسب آموزشهاي جديد نظامي بپردازد. سهراب پس از اتمام تحصيلات نظامي به فرانسه رفت و در رشته حقوق به تحصيل پرداخت، او پس از كسب مدرك ليسانس دانشكده حقوق به دانشكده افسري سن سير فرانسه داخل گشت و پس از فارغ التحصيلي به ايران مراجعت كرد و در قسمت دادستاني لشكر تهران به خدمت پرداخت. اما بخت با او يار نبود و در جواني هنگامي كه دخترش تازه 9 سال داشت بيمار شد و به مرض سرطان درگذشت.

پس از مرگ سهراب ديبا، فريده قطبي و فرح به خانه محمدعلي قطبي منتقل شدند. فرح تحصيلات خود را در مدرسه ايتاليايي ها و سپس مدرسه ژاندارك ادامه داد. او تا سن 16 سالگي در مدرسه ژاندارك به تحصيل پرداخت و پس از اخذ مدرك ديپلم متوسطه به دنبال پسردايي خود رضا قطبي به فرانسه رفت تا در رشته معماري مشغول تحصيل گردد.

فرح ديبا زبان فرانسه را به خوبي حرف مي زد و پاريس ميهن دومش محسوب مي‌شد. او بعدها پس از آشنايي با محمدرضا پهلوي و ازدواج با او همچنان اين شيفتگي را حفظ كرد و در طول مدت تحصيل با گروه خاص دوستان ايراني مقيم فرانسه مراوده داشت. اين گروه پس از ازدواج او به ايران آمدند و مصدر مقام هاي مهمي گشتند.

نیلوفر کسری/مرکز مطالعات تاریخ معاصر ایران