خوش بین شدن کودکان را جدی بگیریم

بر کسی پوشیده نیست که پیکره شخصیت فرد در دوران کودکی او شکل می‏گیرد و بر همین اساس محققان و صاحب‏نظران ارائه آموزش‌‏های اثربخش در این دوران را برای رشد بعدی کودک بسیار مهم می‏دانند؛ این درحالی است که موضوع خوش بینی و نهادینه کردن مثبت اندیشی در نگرش کودک از آن دست موضوعاتی است که نه تنها باعث جهان‌بینی زیبا در فرزندان می‌شود بلکه در آینده به آنها کمک خواهد کرد افرادی موفق و سرشار از شوق زندگی شوند. در همین رابطه با احمد ستایش نویسنده کتاب سرزمین خوش‌بینی و بنیان‌گذار تکنیک‌های نوین خوش‌بینی به گفت‌وگو نشستیم.

• پاسخ شما برای مخالفان تئوری خوش‌بینی که معتقدند این نگرش روی دیگر خیال‌پردازی و زندگی در تخیل است، چیست؟

بهتر است با یک تعریف توضیح داده شود خوش‌بینی می‌تواند یک احساس خوب باشد و بر این باور تأکید کند که همه چیز خوب است و در آینده نیز شرایط بهتری در پیشرو است؛ این نوع نگرش مثبت به فرد انرژی می‌دهد و استعدادهای پنهان را فرا می‌خواند، این نگرش آگاهی را از فرصت‌ها افزایش می‌دهد و پرتویی قوی از روشنایی را به درون گوشه‌های تاریک زندگی می‌تاباند؛ فرد خوش‌بین حوادث را از زاویه امید تفسیر می‌کند، تلاش دارد مزیت‌های آن را کشف کرده و راه حل‌های خلاقانه را دریابد در حالی که فرد بدبین متوجه آنها نمی‌شود پاسخ این منتقدان مشخص است مواردی که گفته شده را با هزینه‌ای که فرد بدبین به بار می‌آورد، مقایسه کنند.

• اما بهتر نیست به جای خوش بینی موضوعاتی نظیر واقع بینی را به کودکان آموزش دهیم، به هر حال دنیا گاهی چهره تلخ دارد.

خوش‌بینی تضادی با واقع بینی ندارد و حتی به شخص تأکید می‌کند که باید تفکری واقع‌بینانه داشته باشد، یک فرد خوش‌بین همیشه معتقد است که شرایط سخت وجود دارد اما راه حلی برای رفع و بهبود آن شرایط نیز هست بنابراین خوش بینی این نیست که تصور کنیم هیچ شرایط سختی در زندگی وجود ندارد یا این که آن را نادیده بگیریم، بلکه یاد بگیریم چگونه در هر شرایطی با آنان برخورد کنیم و آن را به صورت مطلوب تغییر دهیم، حال تصور کنید کودکی که این نگرش را ندارد بواسطه بدبینی، اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهد و باعث می شود کودک به جای حل مسائل، روی موانع متمرکز شود که البته همین امر باعث خواهد شد تا کودک از نظر هیجانی خسته و از پا افتاده و در رابطه با دیگران ناکارآمد شود.

• آیا خوش‌بینی باعث کم‌توجهی به فضای حال نمی شود؟

برعکس، طبق آزمایش بین دو گروه از افراد خوش بین و بد بین مشخص شد، ۸۰ درصد کسانی که خوش‌بین هستند، دقت و توجه زیادی نسبت به زندگی روزمره خود دارند و ضمن پذیرفتن گذشته خود، مسائل مربوط به حال خود را مدیریت کرده و انتظار روزهای بهتر را دارند و بواسطه این نگرش موقعیت‌های موفقیت‌آمیز بیشتری را در زندگی به وجود می‌آورند، ضمن اینکه بر اساس مطالعه‌ای که در مجله اطفال امریکا به چاپ رسیده، خوش بینی موجب بهبود سلامت روانی و رفتار کودکان و حتی نوجوانان در برابر علائم افسردگی‌های بلوغ می‌شود.

• در پاسخ به اظهارات برخی از کارشناسان که معتقدند خوش‌بینی درکی فلسفی از جهان‌بینی است و نمی‌توان آن را از کودکی آموزش داد چه می‌گویید؟

اجازه دهید با یک مثال این موضوع را بررسی کنیم افراد بالغ، پرخاشگری را امری غیرعادی می‌دانند در حالی که پرخاشگری در فرآیند رشد کودک ۵ ساله کاملاً عادی‌ است! در حقیقت هر کودکی در این سن، اسباب‌بازی دوست خود را می‌دزدد، لگد می‌زند، مشت می‌زند، یا گاهی داد می‌زند واقعیت این است که بیشتر اوقات دلیل این امر یک ترس ساده است او دقیقاً نمی‌داند چه‌کار باید انجام دهد درحالی که اگر خوش بینی درقالب بازی و موضوعات تشویقی در ذهن کودک نهادینه شود بسیاری از ترس های او از بین خواهد رفت، البته در حوزه آموزش قرار نیست فهم خوش بینی را به کودک آموزش دهیم بلکه قرار است با مدل هایی از بازی ها آن را در ذهن کودک شکل دهیم.

• چه بازی‌هایی باعث تقویت خوش‌بینی در کودک می شود؟

تأکید ما بر آموزش خوش‌بینی به کودکان از طریق بازی است از آن جهت که بازی می‌تواند تأثیرات بسزایی را بر ضمیر ناخودآگاه کودک گذاشته و پس از مدتی به عادت تبدیل گردد؛ بازی‌های زیادی در این زمینه وجود دارد اما آنچه که مهم است میزان تأثیرگذاری و نتایج آن است، هر بازی که توسط کودک ساخته شود مهم این است که بعد از خراب شدن اشکال ساخته شده یا پازل چیده شده به کودک یادآوری کنیم که می‌تواند دوباره آن را بسازد و چیزی را از دست نداده است، البته این شکل کلاسیک آموزش خوش‌بینی به کودک است اما شیوه‌های نوین، بازی‌هایی داستان گونه را پیشنهاد می‌کند که والدین و مربیان مهد کودک‌ها می‌توانند با فراگیری آن ساختار خوش‌بینی را در قالب این بازی‌ها به کودکان آموزش دهند.