آیا داروها زنانه و مردانه می شوند؟

تجویز داروهای متفاوت برای بیماران مبتلا به بیماری مشابه در رسانه های یاد شده با تاکید بر لزوم توصیه داروهای مختلف برای بیماران زن و مرد مبتلا به یک بیماری همراه است.

پایگاه اطلاع رسانی آمریکایی اینساید ساینس/inside science به تازگی درباره ضرورت زنان و مردانه شدن داروها، مطلبی از تحقیقات گروهی محقق آلمانی منتشر کرد که بر اساس آن اثر درمانی داروهای ضدالتهابی در زنان و مردان متفاوت است.

بر اساس این تحقیق هورمون مردانه تستوسترون بر داروهای ضدالتهابی برای درمان بیماری های آسم و روماتیسم مفصلی تاثیر منفی داشت.

همچنین آنان نتیجه گرفتند تفاوت های بیوشیمیایی بین زنان و مردان بر اثربخشی بعضی داروها تاثیر دارد که باید بیشتر بررسی شود.

با وجود این مطالعه و مطالعاتی مشابه، نایب رییس انجمن علمی داروسازان ایران معتقد است تجویز داروهای متفاوت تنها به یک خصوصیت جنسیت محدود نمی شود و این علم که در حیطه ای از شخصی سازی داروها قرار می گیرد، گستره وسیع تری را شامل می شود.

از نظر علم داروسازی، تجویز داروی متفاوت با دوزهای متغیر مجموعه ای از خصوصیات مختلف ژنتیکی را دربر می گیرد که در مجموع به آن علم فارماکوژنتیک یا ژنومیک/pharmacogenetics می گویند.

نشریه انگلیسی نیچر/Nature فارماکوژنتیک را در نظر گرفتن عوامل مختلف ژنتیکی شامل سن، جنس، وزن، سوابق خانوادگی، شدت بیماری و اختلالات مرضی در هر بیمار برای توصیه داروی مخصوص و دوز مشخص به وی تعریف کرده است.

فارماکوژنتیک الهام گرفته از این باور علمی است که ژن های یک فرد بر پاسخ های وی به دارودرمانی تاثیر می گذارد. مبنای این علم جدید نیست و دست کم نخستین بار در سال ۱۹۵۷ توسط آرنو موتولسکی/ Arno Motulsky صاحب کرسی پزشکی ژنتیک و علم ژنوم دانشگاه سیاتل واشنگتن در مقاله ای طرح شد. وی متوجه واکنش های معکوس بیماران به داروی ضدمالاریای پریماکین شده بود.

کشف ژن هایی که موجب پاسخ های متفاوت به دارو می شوند، طی چند دهه بعد افزایش یافت. بیشتر ژن ها آنزیم هایی دارند که می توانند در سوخت و ساز یک یا چند دارو نقش داشته باشند؛ بعضی تفاوت های ژنتیکی یافت شده است که به واسطه مصرف آن دارو به سم تبدیل می شود و بعضی دیگر تاثیر دارو را خنثی می کند.

بر اساس این گزارش، فارماکوژنتیک باوجود موفقیت های اولیه در افزایش اثربخشی داروها، در ادامه با فرودهایی مواجه شد. با توجه به این پیشرفت ها تا دهه ۹۰ میلادی انتظار می رفت دوره شخصی سازی داروها فرا رسیده باشد؛ اما در واقع تعداد معدودی آزمایش های مشخص امروزه در کلینیک ها انجام می شود و فراوانی موانع امیدهای اولیه را برای گسترش این علم و درمان سریع تر و نتیجه بخش تر بعضی بیماران خاص کمرنگ کرده است.

بعضی آزمایش های بالینی به نتایج روشنی در این علم دست نیافت و میزان کشف ژن هایی که باعث واکنش های معکوس یا منفی می شوند، افزایش نیافته است.

نایب رییس انجمن علمی داروسازان ایران در این بار به خبرنگار علمی ایرنا اظهار کرد: هر چند از چند دهه قبل مقالاتی در مورد فارماکوژنتیک منتشر شده است؛ اما این علم در سال های اخیر در سطح کلینیک ها آن هم در کشورهای پیشرفته مطرح است.

فرشاد هاشمیان توضیح داد: برخی الگوهای رایج دارودرمانی در حال حاضر مبتنی بر سعی و خطاست، اما بر اساس علم فارماکوژنتیک دارو باید بر اساس الگوهای ژنتیکی تجویز شود.

به گفته هاشمیان، برای گسترش این علم در حیطه عمل مشکلاتی وجود دارد که مهم ترین آن هزینه های گزاف آزمایش های ژنتیکی نسبت به نتیجه ای است که از آنها به دست می آید.

وی خاطرنشان کرد: همواره در بحث های کلان درمان، موضوعات اقتصادی مطرح می شود و این امر در مورد همه کشورها و حتی کشورهای پیشرفته صادق است. در بسیاری موارد انجام آزمایش های فارماکوژنتیک از لحاظ اقتصادی و بحث هزینه -کارآمدی توجیه ندارد؛ ولی هرچه زمان بگذرد، هزینه فناوری های آزمایش ها کاهش می یابد و در آینده از لحاظ پراکندگی اجرا همه گیر می شود.

رئیس دانشکده داروسازی واحد علوم دارویی دانشگاه آزاد اسلامی در پاسخ به این سوال که در کدام بیماری ها بیشتر تجویز دارو با آزمایش های ژنتیکی انجام می شود، گفت: استفاده از این روش برای همه بیماری ها و همه بیماران لزومی ندارد؛ ولی برای برخی بیماران مبتلا به انواعی بیماری های قلبی، بیماری های مرتبط با اعصاب و بدخیمی ها جهت بررسی اثربخشی مقاومت به دارو و یا تعیین دوز می توان از این روش کمک گرفت ؛ روشی که کمک می کند درمان بهینه( optimize) شود.