روی دیگر سکه مکمل‌ها

در سال‌های اخیر با در دسترس قرار گرفتن انواع مکمل‌های تغذیه‌ای در داروخانه‌ها و سوپرمارکت‌ها، بسیاری از افراد بنا بر تصورات شخصی و توصیه‌های غیرکارشناسانه اطرافیان نسبت به مصرف خودسرانه آن اقدام می‌کنند؛ با این خیال که مکمل‌ها بی‌ضررند و خوردنشان سرحال‌تر و شاداب‌ترشان ‌می‌کند، به سلامت‌شان کمک و از ریزش مو یا از بروز برخی بیماری‌ها در آینده جلوگیری می‌کند.

مکمل‌ها واقعا بی‌ضررند؟

هر ماده غذایی اگر بیش از حد لازم به بدن وارد شود، می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند که شایع‌ترین آنها مسمومیت است. دکتر کورش جعفریان، دانشیار دانشکده علوم تغذیه و رژیم‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره این باور عمومی می‌گوید: همان‌طور که کمبود برخی مواد معدنی و ویتامین‌ها می‌تواند خطرناک باشد، ازدیاد آن نیز مضراتی خواهد داشت. مثلا مصرف بیش از اندازه «روی» (مکمل زینک) می‌تواند در جذب منیزیم، کلسیم، مس و آهن اختلال ایجاد کند. به این ترتیب، ممکن است کمبود روی در بدن با مصرف مکمل آن برطرف شود، اما در مقابل به کمبود مس یا آهن دچار شویم.

رفع کمبود ویتامین D

کم‌خونی ناشی از کمبود آهن در بانوان باردار، دختران نوجوان و کودکان زیر پنج سال، موضوع رایجی است که معمولا برای جبران آن مصرف قرص آهن از سوی پزشکان تجویز می‌شود. کمبود ویتامینD نیز در طیف وسیعی از جمعیت ایرانیان دیده می‌شود. دکتر جعفریان در‌باره راه جبران چنین کمبودهایی می‌گوید: برای غلبه بر کمبود عمومی آهن، از غنی‌سازی نان و برای غلبه بر کمبود ویتامین D از غنی‌سازی لبنیات با این ویتامین استفاده می‌کنند. برخی کارشناسان در‌باره ویتامین D اعتقاد دارند در کشور ما اول باید این کار از طریق مکمل درمانی و بعد غنی‌سازی مواد لبنی انجام شود که این موضوع در حال بررسی است.

دکتر سیدحسین صمدانی‌فرد، فوق تخصص غدد، رشد و متابولیسم نیز با اشاره به نقش هورمونی و بسیار گسترده و پیچیده ویتامین D در بدن تصریح می‌کند: متعادل نگه داشتن ویتامین D از بروز برخی بیماری‌ها و ضعف عضلانی جلوگیری می‌کند. الان بحث بر این است که ویتامین D را به صورت مکمل غذایی به افراد مختلف بدهیم. خوردن این ویتامین در دوز پایین و محدود به صورت قرص برای مردم ضرر خاصی به همراه ندارد و مصرف آن برای تمام سنین همراه با پایش سطح خونی این ویتامین توصیه می‌شود. با این حال مصرف بیش از حد آن مسمومیت ایجاد می‌کند. مسمومیت ویتامین D ممکن است منجر به افزایش سطح کلسیم در سرم خون شود و متعاقبا افزایش سطح کلسیم به بالارفتن ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی بینجامد.

احتیاط در مصرف ویتامین‌ها در مورد تمام ویتامین‌های محلول در چربی مانند ویتامین‌های A، E، D و K باید مد نظر قرار گیرد. مقادیر اضافی ویتامین‌های محلول در آب مثل ویتامین‌های گروه B یا اسید فولیک نیز از بدن دفع می‌شود.

مکمل کلسیم، نه برای همه

دکتر صمدانی‌فرد می‌گوید،‌ این روزها مصرف مکمل کلسیم در جامعه بسیار شایع است، در حالی که برای سنین بالا و خانم‌هایی که بیش از 50 سال دارند، مصرف کلسیم توصیه می‌شود. وی با هشدار نسبت به مصرف خودسرانه مکمل کلسیم می‌گوید: در جوانان که نیاز به کلسیم کمتری در مقایسه با افراد سنین بالا دارند، مصرف کلسیم توصیه نمی‌شود. برخی مطالعات نشان داده است مصرف بیش از حد کلسیم ریسک بیماری‌های قلبی و عروقی را بالا می‌برد و ممکن است به بروز سنگ کلیه منجر شود.

این متخصص غدد و متابولیسم می‌گوید گاهی در بیمارانش می‌بیند که برخی مصرف کلسیم و ویتامین D را مترادف در نظر می‌گیرند و اگر مقدار ویتامین D بدنشان پایین باشد، به مصرف کلسیم رو می‌آورند! وی در این باره می‌گوید: این رویکرد اشتباه است. کسی که سطح ویتامین D در بدنش پایین است، فقط باید ویتامین D مصرف کند. هر چند برای افرادی که در سنین بالا قرار دارند، مصرف قرص‌های مخلوط ویتامین D و کلسیم هم توصیه می‌شود. کلسیم بیشتر باید از طریق مواد غذایی جذب بدن شود و در صورت نیاز مقادیر بیشتر از طریق مکمل و با تجویز پزشک باید مشخص شود. در غیر این صورت احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی و کلیوی در این افراد بالا می‌رود.

فشار به کبد و کلیه

این روزها در سالن‌های بدنسازی انواع مکمل‌های پروتئینی فروش می‌رود و برخی ورزشکاران می‌گویند، پروتئین همان گوشت است و چیز بدی نیست! دکتر جعفریان با اشاره به این که میزان پروتئین مورد نیاز بدن برای هر سطحی از ورزش مشخص است، می‌گوید: یک فرد معمولی باید 8/0 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدنش پروتئین مصرف کند. اگر این فرد اهل ورزش هم باشد، بین یک تا حداکثر 4/1 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن باید پروتئین مصرف کند.

در ورزش‌های قدرتی و بدنسازی متخصصان تغذیه دو گرم و در حادترین شکل ممکن، حداکثر سه گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن استفاده از مکمل پروتئین را توصیه می‌کنند، اما وقتی آمارها را نگاه می‌کنیم، می‌بینیم برخی ورزشکاران تا پنج و حتی شش گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن بدون تجویز متخصصان از مکمل‌های پروتئینی استفاده می‌کنند و این قطعا مضر است. مصرف زیاد مکمل‌های پروتئینی فشار زیادی به کبد و کلیه وارد و بعلاوه محیط بدن را اسیدی و پوکی استخوان ایجاد می‌کند.