نقد نصرالله پورجوادی بر نظریه "رویا پنداشتن قرآن" سروش

-دوستان لطف کردند و هر دو قسمت مصاحبه اخیر دکتر سروش و عبدالعلی بازرگان را در تلگرام برایم فرستادند. هیچ انتظار نداشتم که هم آقای بازرگان و هم مصاحبه گر یعنی آقای داریوش کریمی این طور خوب حرف بزنند و بر دکتر سروش فائق آیند. در قسمت اول بهترین حرف را آقای بازرگان زد، این که قرآن از عوالمی ورای عالم محسوس که در قرآن کلا عالم غیب خوانده شده است سخن می گوید. دکتر سروش می خواهد همۀ آن عوالم را به رؤیا تقلیل دهد ( به اصطلاح "ردیوس" کند) و این غلط است.

-اولین پیش... فرض برای فهم قرآن این است که شما به عوالم دیگری قائل باشید یعنی ایمان داشته باشید. خود قرآن این را از ما می خواهد. قرآن برای کسانی است که به عوالم غیب ایمان دارند، یعنی عوالمی ورای شهادت، و رؤیا هم جزو عالم شهادت است. وحی محمدی مربوط به همان عوالم است. پیغمبر هم دنبال همان عوالم بود وقتی می گفت: ربی ارنی الاشیاء کما هی. او نمی خواست که خدا اشیاء را در خواب به او نشان دهد. می خواست حقیقت اشیاء را در عالم حقیقت که ورای عالم شهادت و عالم ظاهر ( که موهوم ترین مرتبۀ آن اضغاث احلام است) ببیند. او اصلا همین عالمی را که ما در آن هستیم خواب می دانست نه عالم بالا یا عالمهای غیب را.
چنا ن که می فرمود : الناس نیام و اذا ماتوا انتبهوا. مردم خوابند ولی خود آن حضرت خواب نبود. مائیم که داریم خواب بینیم نه آن حضرت. (البته همه قرآن ناظر به آن عوالم نیست . آیات فقهی مربوط به همین عالم است . در مورد بعضی از آیات هم تشخیصش مشکل است. در ضمن قرآن به هر حال آن چیزی که اهل سنت می خواهند ما بپذیریم نیست. تدوین آن متاخر است، تا حال می گفتند زمان عثمان و حالا بسیاری از محققان می گویند زمان عبدالملک مروان. به هر حال همۀ این آیات آن چیزهائی نیست که به پیغمبر وحی شده باشد..

-و اما در قسمت دوم، بهترین حرف را خود آقای کریمی زد ، در آخر مصاحبه ، و دکتر سروش هم جوابی نداشت بدهد. سروش وقتی صحبت از عوالم دیگر شد نمی توانست آنها را رد کند و گفت اینها را قبول دارد ولی اینها هم رؤیاست . همین جا بود که کریمی مچ سروش را گرفت و چیزی گفت به این مضممون که : این نشد! شما دارید معنی رؤیا را وسیع تر از آن می کنید که ما از این لفظ می فهمیم . می خواهید آنقدر وسیع باشد که اشراق و کشف و شهود را ( و البته کشف و شهود مربوط به عوالم بر تر است ) هم شامل شود و این وسعت بخشیدن به کلمۀ رؤیا باعث می شود که در واقع از معنای اصلی خودش بیرون بیاید. ما رؤیا و خواب را به تصوراتی اطلاق می کنیم که در خواب به صورتهای پراکنده، به گونه ای، می بینیم ( می گویم "به گونه ای" ، چون در واقع چشم ما بسته است و نمی بینیم) و بعد آن را روایت می کنیم.

-این تصورات و روایتی که از آنها می کنیم کجا و کشف و شهود و رؤیتی که پیغمبر در « ربی ارنا الاشیاء کما هی» و موسی در « ربی ارنی» گفتند به دنبالش بودند کجا. ( دکتر سروش خوب است در ضمن توضیح دهند که رؤیاهای وحیانی محمد از نظر ایشان صادقه بود یا اضغاث احلام، چون اگر رؤیای صادقه باشد مطلب قدری فرق می کند. نه این که همۀ تجربه های انسان از عوالم غیبی رؤیای صادقه باشد ولی رؤیای صادقه به آن عوالم نزدیک می شود).