پاسخ آیت‎الله مکارم‌ به سوء‌استفاده‌ از فتوای حجاب

نخستین کسی که اقدام به انتشار این فتوای نه چندان تازه کرد، یک روزنامه‌نگار و فعال اصلاح‌طلب بود که در کانال تلگرام شخصی خود به مباحث سیاسی و دینی جنجالی می‌پردازد.

نکته قابل توجه این است که فتوای خبرساز آیت الله مکارم شیرازی در سال ۸۸ در کتاب «احکام خانواده در پرتو فقه اسلامی مطابق با فتاوای آیت‌الله مکارم‌شیرازی» توسط وحید علیان‌نژاد تألیف شده و از سوی انتشارات امام علی بن ابی طالب(ع) وابسته به دفتر این مرجع تقلید به چاپ رسیده است.

استفتاء و پاسخ انتشار یافته به‌ شرح زیر است:

متن استفتاء: وظیفه خواهران دانشجوی مسلمان ترکیه و دیگر کشورها نسبت به رعایت حجاب در دو فرض زیر چیست؟

۱. شرط گذراندن تمام‌ترم های دانشجویی در دانشگاه‌های تحت مدیریت آن‌ها رعایت نکردن حجاب شرعی است.

۲. شرط اتمام چندترم باقی مانده از رشته خاصی در دانشگاه ترک حجاب باشد.

پاسخ: با توجه به اینکه اگر دختران مسلمان و متدین دروس عالی را نخوانند، تنها افراد بی‌بند و بار لامذهب پست‌های مهم را اشغال می‌کنند، به افراد متدین اجازه داده می‌شود که حجاب را در خصوص مواردی که ضرورت دارد رعایت کنند ولی در غیر آن موارد حتماً مراعات نمایند.

چنانکه در استفتا و پاسخ این مرجع تقلید مشاهده می‌شود، کشف حجاب دختر مسلمان و متدین منوط به چند شرط است و به صورت مطلق به دختران دانشجوی خارج از کشور اجازه رعایت نکردن آن را نداده است.

انتشار این فتوا و واکنش‌هایی که به آن شد، چند زنگ خطر را به صدا درآورد که مهم‌ترین آن بی‌اعتنایی بعضی از دین‌داران و مذهبی‌ها به جایگاه مرجعیت آیت‌الله مکارم‌شیرازی بود. به‌طوری که در ابتدا این فتوا را نپذیرفتند و به دنبال سند آن بودند و پس از آنکه از واقعی بودن این خبر مطلع شدند، به انتقاد از آن پرداختند.

برخی معتقد بودند به رعایت حجاب در قرآن امر شده و خلاف آن نمی‌توان فتوا صادر کرد و اینکه به نظر اکثر مراجع تقلید حجاب از ضروریات دین محسوب می‌شود.

پس از انتشار این فتوا سایت اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی به استفتایی دیگر در توضیح این پاسخ پرداخت:

اخیراً فتوای حضرت‌عالی را در مورد دخترانی که در خارج از کشور تحصیل و آن‌ها را مجبور به ترک حجاب می‌کنند، در سایت‌های مختلف منتشر کرده‌اند و برخی از این فتوا سوءاستفاده می‌کنند. لطفاً توضیح بیشتری بفرمایید؟

پاسخ: شک نیست که حجاب بانوان در اسلام از ضروریات این دین مبین است و حتی غیر مسلمانان نیز می‌دانند که این مسئله از احکام مسلم اسلام می‌باشد و لذا در بسیاری از موارد خود را ملزم می‌بینند که با آن کنار بیایند. البته هر حکمی می‌تواند در مقام ضرورت استثنایی داشته باشد. مثلاً اگر بانویی بیمار شد و پزشک هم جنس حضور نداشت، ضرورت اقتضا می‌کند که پزشک غیر هم جنس مراجعه کند و معاینات او ممکن است بدون ترک حجاب میسر نشود. در چنین مواردی از باب ضرورت و به مقدار ضرورت اجازه کشف حجاب به آن بانوی مسلمان داده می‌شود. و همچنین در مورد تحصیلات لازم که اگر نداشته باشد با مشکلات مهمی (خودش یا جامعه اسلامی) مواجه می‌شود آن هم به مقدار ضرورت یعنی در خصوص آنجا الزام قطعی بر ترک حجاب باشد؛ یعنی تا محل درس با حجاب می‌رود و در محوطه درس که الزام به ترک حجاب است، ترک می‌کند و در بازگشت بلافاصله حجاب را حفظ کند.

نکته لازم توجه تاکید پاسخ دوباره ایشان بر ضرورت حضور بانوی مسلمان در دانشگاه به‌دلیل نیاز خود یا جامعه اسلامی است و تنها در این صورت و آن هم به قدر اکتفا می‌توان کشف حجاب کرد.

اما در اتفاق اخیر ورق برگشت و منتقدانِ به اصطلاح دین‌مدار و دلسوز حجاب، تاب فتوای این مرجع تقلید را نداشتند و به امر واجبی چون لزوم تبعیت از فتوای مرجع تقلید که عمری را برای استنباط احکام فقهی صرف کرده‌اند، بی‌توجه بودند. شاید انتشار این فتوا آن هم پس از ۶ سال آزمونی باشد برای آگاهی از میزان تبعیت دین‌داران در شرایطی که فتوای یک عالم مجتهد برخلاف پیش زمینه‌های ذهنی آن‌ها باشد.

در حقیقت اگر یک مرجع تقلید را به عنوان کارشناس خبره در امر دین قبول داریم، در وهله اول انتقاد از نظر کارشناسانه وی نیز باید توسط اهل خبره صورت گیرد. این در شرایطی است که بسیاری از فتاوای مراجع تقلید اختلافی است و بدانیم نظرهای فقهی آن‌ها نه بر‌اساس سلایق شخصی بلکه مبتنی بر سال‌ها اجتهاد و تحقیق و بررسی در دین است.

از سوی دیگر با دقت در موضع‌گیری‌های چندساله اخیر آیت الله مکارم شیرازی متوجه می‌شویم یکی از مراجعی که به صورت جدی و مستمر به مقابله با شبهات وهابیت پرداختند، ایشان بودند. این مرجع تقلید بارها در مباحث مفصلی به نقد وهابیت پرداخته و با دلایل روشن و محکم مبانی وهابیت را رد کرده‌اند و بارها به صورت رسمی علمای وهابی را به مناظره در یکی از شبکه‌های بین‌المللی دعوت کرده‌اند. طرف مقابل نیز که مطمئن بود توان مقابله با ایشان را ندارند حاضر به مناظر نشد و با ابزارهای رسانه‌ای درصدد کم کردنشان ایشان نزد مردم برآمدند.

بنابراین اگر دین‌دار هستیم و به امر مهم و ضروری چون حجاب حساسیت داریم فراموش نکنیم که آگاهی ما از احکام دین اسلام به دلیل زحمات چندین و چند ساله علمایی چون آیت‌الله مکارم‌شیرازی است که اعلمیت و تقوای آن‌ها برای همگان ثابت شده است و اگر فتوای ایشان با برخی پیش فرض‌های دینی یا عرفی ما تفاوت دارد، به جای انتقاد بی پشتوانه و بعضاً جاهلانه اندکی تقوای پذیرش نظر عالمانه دلسوزان و خبره‌های دین را داشته باشیم.