دلیل مرگ‌آفرین بودن مشروبات دست‌ساز

الکل هرسال عده‌ای از ایرانی‌ها را می‌کشد. الکل قاتل غیر‌مستقیم بسیاری از این کشته‌هاست؛ مثلا در تصادفات معروف اخیر مانند تصادف پرحاشیه پورشه و BMW در تهران و یک‌دستگاه پرادو با سه سرنشین در اصفهان، تست الکل راننده هر سه خودرو مثبت بوده است؛ اما بسیاری از تلفات هم مستقیما به خود مشروبات الکلی مربوط است یعنی نوعی مسمومیت که بعد از خوردن مشروبات دست‌ساز، یقه شخص خورنده را می‌گیرد و او را تا پای مرگ، پیش می‌برد.

چندروز پیش، محمدرضا قدیرزاده، مدیرکل حوزه ریاست سازمان پزشکی‌قانونی، آماری از این ماجرا ارائه کرد. او گفت: «شاخص مصرف سنگین دوره‌ای در دنیا ۶,۳ درصد است اما بنابر آمارهای غیررسمی، این شاخص در کشور ما ۱۹ درصد است؛ یعنی فردی که در کشور ایران مشروب‌خواری می‌کند، نسبت‌به افراد دائم‌الخمر در کشورهای اروپایی، سه برابر بیشتر الکل مصرف می‌کند. درباره آمار مرگ‌ومیر ناشی از مصرف الکل ارجاعی به پزشکی‌قانونی هم باید بگویم که سال ۸۹، ۱۴۵ مورد، سال ۹۰، ۹۳ مورد، سال ۹۱، ۱۳۶ مورد، سال ۹۲، ۱۳۵ مورد و سال ۹۳، ۸۱ مورد مرگ‌ومیر ناشی از مصرف الکل ارجاعی به پزشکی‌قانونی در کشور داشته‌ایم. هرچه غلظت الکل در نوشیدنی افزایش یابد، خطر آن نیز بیشتر خواهد شد؛ به‌همین دلیل به‌علت پایین و مشخص بودن غلظت الکل در کشورهای خارجی، خطر آنها کم است و این درحالی است که در ایران غلظت الکل در مشروبات الکلی اصلا مشخص نیست.»

وقتی این حرف‌ها را درباره مشروبات الکلی غیر‌استاندارد می‌شنویم، این سؤال به ذهنمان می‌آید که منظور از استاندارد چیست؟ شاید کسانی‌که دستی بر آتش تهیه و تولید این نوع مشروبات دارند بهتر از هر کسی بتوانند به این سؤال جواب بدهند. البته آنها را به‌سختی می‌شود وادار به حرف زدن کرد. وقتی یکی‌شان کمی نرم می‌شود باید قلاب را سفت کرد و به او اطمینان داد که هیچ‌جوره قرار نیست کاری کنیم که ‌گیر بیفتد. اصرارها نتیجه می‌دهد و بالاخره حاضر می‌شود کمی اطلاعات بدهد؛ کسی‌که در ابتدا هر نوع ارتباط با چنین ماجرایی را تکذیب می‌کرد، کمی بعد نشان می‌دهد که چه متخصص قهاری بوده و اطلاعاتش هم به مسائل علمی نزدیک است.

یک اسم ارمنی برای خودش انتخاب کرده و مشتری‌ها به این اسم او را می‌شناسند اما در واقع تا هفت پشتش ایرانی هستند؛ حتی حاضر نمی‌شود که اسم حرفه‌ای‌اش را بیاوریم. او در جواب اینکه تولیدکننده‌های زیرزمینی مشروبات الکلی چقدر به‌فکر محتویات محصولشان هستند و آشنایی شان با اصول علمی و سلامتی کار چقدر است، می‌گوید: «اولا این را بگویم که وقتی پای قتل به‌میان بیاید دیگر این‌طور نیست که پلیس به‌راحتی از کنار قضیه عبور کند. برای همین، تمام کسانی که من می‌شناسم خیلی حواسشان را جمع می‌کنند اما خطا و اشتباه یا سهل‌انگاری ممکن است پیش بیاید. مثلا من می‌دانم که به هیچ‌وجه نباید چوب میوه‌ای که برای درست کردن مشروب از آن استفاده می‌شود، قاطی محصول شود. حتی چیزی به کوچکی چوب کشمش، چون اگر این اتفاق بیفتد کسی‌که آن را بخورد کور می‌شود.»

با وجود همه این حرف‌ها، او فکر می‌کند بیشتر تلفات ناشی از مصرف مشروبات الکلی غیر‌استاندارد به خاطر ناخالصی‌های عمدی است. او می‌گوید: «خانم درست است کاری که ما می‌کنیم هم از نظر قانون و هم شرع، کار بدی است و جرم سنگین دارد اما بالاخره خیلی زحمت دارد. وقتی این همه زحمت دارد و تا این حد هم جرمش سنگین است، طبیعی است که در صورت خلوص، محصول ‌گران‌قیمتی باشد. از آن طرف، محصولات قاچاق خارجی هم خیلی‌ گران هستند و مشتری برای یک بطری معمولی باید بیشتر از صدهزار تومان هزینه کند، ولی خب مصرف‌کننده به‌دنبال محصول ارزان‌تری است اما می‌خواهد به‌همان سنگینی هم باشد. این‌طوری می‌شود که خیلی از تولیدکننده‌ها محصولشان را ناخالص می‌کنند. اگر این ناخالصی باعث شود که کیفیت محصول پایین بیاید مشتری ناراضی می‌شود؛ به‌همین علت خیلی‌ها، الکل‌سفید که یک ماده خطرناک است و ممکن است بعضی‌ها نتوانند آن را هضم کنند به محصول دست‌سازشان اضافه می‌کنند. بعضی‌ها هم قرص‌های خواب‌آور اضافه می‌کنند که خودش از یک حدی به‌بعد، می‌تواند مسمومیت ایجاد کند.»

از نظر این تولیدکننده زیر زمینی مشروبات الکلی، همه این اتفاق‌ها به‌این دلیل است که مصرف‌کننده داخلی به‌دنبال مشروبات الکلی ارزان‌قیمت و در عین حال قوی است. می‌گوید: «وقتی این توقع وجود داشته باشد، مواد دیگر به مشروب اضافه می‌شود، موادی که خیلی‌ها ممکن است به آن حساسیت داشته باشند و اگر آنها را بلافاصله به بیمارستان نکشاند در مدت کمی می‌تواند معده و کبدشان را خراب کند.»

چوب مسموم‌کننده

رزاد قشلاقی، رئیس بخش مسمومان بیمارستان نور اصفهان، بخشی از حرف‌های تولید کننده داستان ما را درباره مسمومیت با چوب میوه‌ها تأیید می‌کند و می‌گوید: «موادی که حاوی قند هستند مثل سیب، انگور، هندوانه و... در فرایندهایی از قبیل تخمیر و تقطیر، الکل تولید می‌کنند. از مضرات این مشروبات الکلی، مفصل گفته شده است اما اگر به‌جای میوه از چوب آن استفاده شود، متانول یا الکل چوب تولید می‌شود که خیلی خطرناک و کشنده است و عوارض بسیار بدی را به‌جای می‌گذارد.»

او به تقلب‌های دیگری در مورد تولید الکل غیراستاندارد اشاره می‌کند و می‌گوید: «بسیاری از سازندگان زیرزمینی این مشروبات از افزودنی‌های خطرناکی که فقط گیجی و خواب‌آلودگی به‌همراه دارند و حتی ممکن است آنها را تا حد مرگ پیش ببرد، استفاده می‌کنند. دیازپام، هیستامین و به‌خصوص آمفتامین‌‌ها که ریسک بالایی دارند از جمله این افزودنی‌های تقلبی به مشروبات است.»

دکتر قشلاقی، شایع‌ترین علت مسمومیت با متانول در کشور را مصرف مشروبات الکلی می‌داند و در مورد افرادی که با مشروبات الکلی مسموم شده‌اند، می‌گوید: «رنگ، مزه و بوی اتانول از متانول به‌هیچ‌وجه قابل‌تشخیص نیست و فقط در روش‌های آزمایشگاهی می‌توان آنها را از هم تفکیک کرد. باید توجه داشت بطری‌های پلمب، به‌هیچ‌وجه ضامن عاری بودن الکل از متانول نیست و لازم است افراد به‌محض احساس مشکل به بیمارستان مراجعه کنند. خیلی‌ها به‌دلیل ترس از اینکه تحویل پلیس داده شوند تا آخرین لحظه از مراجعه به مراکز درمانی خودداری می‌کنند و همین موضوع سالانه خیلی‌ها را می‌کشد یا چشم، کلیه و کبدشان را برای همیشه از کار می‌اندازد.»

محمد عبداللهی، متخصص سم‌شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، هم درباره سمی که ممکن است در مشروبات الکلی دست ساز وجود داشته باشد، می‌گوید: «متانول به‌عنوان حلال در محلول‌های چاپ و تکثیر، چسب‌ها، رنگ‌ها و جلادهنده‌ها، استفاده می‌شود. بسیاری از این محصولات در منازل وجود دارند و دسترسی به آنها سخت نیست. متانول همچنین به‌طور وسیع به‌عنوان یک عامل ضدیخ در محلول‌های شیشه‌‌شوی اتومبیل و همین‌طور به‌عنوان سوخت چراغ الکلی به کار می‌رود.»

نه‌فقط این دو پزشک که دیگر پزشکان هم توصیه می‌کنند در وهله اول باید از مصرف مشروبات که برای سلامتی فرد و جامعه مضر است، خودداری کرد و در مرحله بعد اگر بعد از ۲۴ ساعت اثر آنها بر طرف نشد یا علائم مسمومیت ظاهر شدند باید به‌سرعت به وجود متانول شک کرد و خود را به اورژانس رساند.