دستنوشته‌‌های اسلامی کمبریج: گنجینه‌ای از متون قرآنی و مذهبی /تصاویر

قدیمی‌ترین نسخه‌‌ی خطی به زبان عربی که وارد کتابخانه‌ی دانشگاه کمبریج شد نسخه‌ای از قرآن کریم بود.

این نسخه متعلق به « ویلیام بِدوِل [i] »-عرب‌شناس و لغت‌شناس دانشگاه کمبریج- بود. او با اصرار « آبراهام وِلاک [ii] »، نسخه‌ی شخصی خود را به کتابخانه اهداء نمود. آبراهام ولاک رئیس کتابخانه در آن زمان بود. جالب این است که این اهداء قبل از آوردن مجموعه‌ی ارپنیوس به کتابخانه صورت گرفت. آبراهام ولاک ذوق و شوق فراوانی برای توسعه‌ی مجموعه‌های این کتابخانه به زبان عربی و دیگر زبان‌‌های خاورمیانه‌ای داشت.

کلمات و نوشتن همیشه در تمدن اسلامی بی‌اندازه اهمیت داشته و مهم‌ترین کلمات مربوط به متون مقدس قرآن کریم است. اگر‌چه قرآن یک متن ثابت و تغییر‌ناپذیر است و اغلب اوقات به زبان عربی نوشته می‌شود و از مسلمانان خواسته می‌شود که آن را با صدای بلند بخوانند ولی از لحاظ قالب، تحول تاریخی و گوناگونی فرهنگی، سبک‌ها و شیوه‌های بسیار متفاوتی وجود دارد.

گفتنی است که میراث بسیار غنی‌ای از نسخ خطی قرآن کریم به همراه تفاسیری که توسط متفکرین مذهبی با یک سبک و سیاق طولانی و مشابه نوشته‌اند برجای و نمونه‌‌هایی از کتب دعا و تعویذ نیز باقی مانده است.

گلچین کوچکی از نسخ خطی قرآنی موجود در کتابخانه به ما نشان می‌دهد که چگونه قرآن از لحاظ شیوه‌های خوش‌نویسی و تذهیب در طول قرون متمادی و در مناطق جغرافیایی و فرهنگی گوناگون تحول یافته است. در زیر به برخی از این سبک‌ها و نمونه‌هایی از آن‌ها اشاره می‌گردد.

سبک حجازی

نخستین نسخ خطی قرآن کریم در سده‌های هفتم و هشتم میلادی(اول و دوم هجری) نوشته شده است. یکی از قدیمی‌ترین دستنوشته‌های قرآن مجید، متنی است که بر روی ورق بزرگی از جنس پوست [iii] کتابت و از وسط تا شده است. این دست‌نوشته، سبک نگارش اولیه به رسم‌الخط حجازی شناخته‌‌شده را نشان می‌دهد که در شبه‌جزیره‌ی عربستان حوالی مکه و مدینه نوشته شده است.

از ویژگی‌های این دست‌نوشته این است که با حروف بلند و کج کتابت‌ و فقط حروف صامت آن در متن علامت‌گذاری شده است. تعداد کمی نقطه و سایر نشانه‌گذاری‌های تلفظ یا مکث در قرائت وجود دارد و از رنگ‌ها هم کم استفاده گردیده است.

مشخصات تصویر : برگی از یک نسخه‌ی نخستین قرآن مجید که به شیوه‌ی حجازی و بر روی پوست کتابت شده است.( Add.1125)

منبع: بروشور نسخ خطی اسلامی کتابخانه‌ی دانشگاه کمبریج با عنوان« ایمان و اسطوره [iv] »، چاپ 2011، کمبریج، انگلستان

مجید سائلی