.svg)
۷۰ درصد استان‌های کشور از نظر توسعه اجتماعی محرومند
پارسینه: بر اساس نتایج یک پژوهش، از بین ۳۱ استان کشور، تنها ۴ استان تهران، اصفهان، خراسان رضوی و فارس توسعه اجتماعی بالاتری دارند. ۵ استان در سطح متوسط و ۲۲ استان دیگر از نظر توسعه اجتماعی «محروم» هستند.
برای رسیدن به یک کشور توسعه‌یافته، آگاهی داشتن از وضع موجود جامعه، اهمیت زیادی دارد و باید وضعیت مناطق و شاخص‌های توسعه را به خوبی شناخت. به همین منظور فیروز جعفری و سونیا کرمی؛ پژوهشگران دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز، به همراه همکارانشان در پژوهشی به مطالعه وضع موجود و شناخت جایگاه توسعه اجتماعی استان‌های کشور پرداختند. آن‌ها چگونگی توزیع شاخص‌های اجتماعی در بین استان‌ها را بررسی کردند و به این پرسش پاسخ دادند: کدام استان‌ها موقعیت مناسبی از لحاظ اجتماعی دارند و کدام محروم‌تر هستند؟
نابرابری از نشانه‌های مهم توسعه نیافتگی است؛ زیرا نابرابری‌های منطقه‌ای در همه اشکال و سطوح می‌تواند پیامد‌های ناگواری داشته باشد. در جهان امروز نابرابری‌های منطقه‌ای پدیده‌ای فراگیر و رو به گسترش است، دستیابی به توسعه‌ای عادلانه‌تر بین بخش‌های یک کشور از اهداف اصلی هر جامعه است.
محققان در این پژوهش کاربردی از روش توصیفی- تحلیل استفاده کردند. داده‌های موردنیاز این تحقیق از سال‌نامه آماری سال ۱۳۹۵ در قالب ۵۲ شاخص گردآوری شد. شاخص‌های بررسی شده در این پژوهش، شاخص‌های اجتماعی، فرهنگی، رفاهی، آموزشی و بهداشتی بودند.
در خصوص شاخص‌های اجتماعی، میزان مهاجران واردشده، ازدواج، طلاق، نسبت ازدواج به طلاق، تعداد دادگاه‌ها، جمعیت بالای ۶۵ سال، افراد تحت پوشش تامین اجتماعی، ورزشکاران سازمان‌یافته، بُعد خانوار و شهرنشینی بررسی شد. شاخص‌های فرهنگی بر اساس تعداد گردشگر واردشده، اقامتگاه، سینما، تماشاگران سینما، کتابخانه، بازدید از موزه‌ها، سالن نمایش، برنامه تئاتر و موسیقی، مطبوعات محلی، کانون پرورش فکری و چاپخانه بود. شاخص‌های رفاهی شامل وسایل نقلیه شخصی، جمعیت دارای تلفن همراه، جمعیت دارای رایانه، جمعیت دارای اینترنت، واحد‌های امدادی حمایتی، ایستگاه‌های آتش‌نشانی، پارک عمومی، وسایل نقلیه عمومی و مسکن‌های بادوام بودند. شاخص‌های آموزشی با بررسی میزان باسوادی (مردان و زنان)، دانش‌آموزان، معلم، دانشجو، فارغ‌التحصیلان دانشگاه، مراکز فنی‌وحرفه‌ای، هیات علمی و فارغ‌التحصیلان ارشد و بالاتر، ارزیابی شد. همچنین شاخص‌های بهداشتی با بررسی تعداد بیمارستان، تخت بیمارستانی، پزشک متخصص، پزشک عمومی، دندان‌پزشک و داروساز، پرستار، داروخانه، مراکز توان‌بخشی، مراکز بهداشتی، مراکز درمانی فعال، آزمایشگاه و تصفیه‌خانه بررسی شد.
یافته‌های به‌دست‌آمده در این پژوهش نشان داد که پراکنش شاخص‌های اجتماعی در استان‌های کشور نامتوازن است. بیشترین نابرابری‌ها در شاخص‌های «بازدید از موزه‌ها»، «تماشاگران سینما» و «مطبوعات محلی» و کم‌ترین نابرابری در شاخص‌های «باسوادی زنان»، «باسوادی کل» و «باسوادی مردان» بود.
استان‌های خراسان شمالی، هرمزگان و مازندران بیشترین نابرابری پراکنشی در شاخص‌های اجتماعی را داشتند و استان‌های گیلان، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی دارای کم‌ترین نابرابری پراکنشی در شاخص‌های اجتماعی بودند. همچنین نتایج نشان داد که استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان و فارس برخوردارترین و استان‌های خراسان شمالی، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد محروم‌ترین مناطق کشور از نظر شاخص‌های اجتماعی هستند.
استان‌های کشور بر مبنای شاخص‌های اجتماعی در سه سطح توسعه یافته (برخوردارترین و برخوردار)، درحال توسعه (متوسط) و توسعه‌نیافته (محروم و محروم‌ترین) طبقه‌بندی شدند. بر اساس این طبقه‌بندی، استان تهران برخوردارترین استان و استان‌های خراسان رضوی، اصفهان و فارس استان‌های برخوردار کشور بودند. استان‌های مازندران، آذربایجان شرقی، خوزستان، گیلان و کرمان، در سطح برخورداری متوسط قرار داشتند. استان‌های آذربایجان غربی، همدان، قم، کرمانشاه، گلستان، یزد، اردبیل، لرستان، قزوین، سیستان و بلوچستان، مرکزی، کردستان، هرمزگان و بوشهر از نظر شاخص‌های اجتماعی، محروم بودند و استان‌های البرز، زنجان، چهارمحال و بختیاری، سمنان، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد، در طبقه محروم‌ترین مناطق کشور از نظر شاخص‌های اجتماعی قرار داشتند.
محققان این پژوهش می‌گویند: «در طول چند دهه اخیر، برخلاف اینکه توسعه متوازن همواره موضوع روز و مورد بحث نهاد‌های سیاست‌گذار و برنامه‌ریز منطقه‌ای بوده و تدابیر متعددی برای کمک به توسعه مناطق در حال رشد و خروج از عقب‌ماندگی و رسیدن به رشد مطلوب اندیشیده شده است، اما وضعیت کنونی مناطق ایران نشان می‌دهد نسبت به چند دهه پیش نه فقط به لحاظ پیشرفت کمی، بلکه در بسیاری از موارد کیفیت زندگی وضع نامطلوب‌تری یافته‌است. در بهترین حالت می‌توان گفت: اوضاع کم‌وبیش ثابت مانده است و مناطق عقب‌مانده هنوز نتوانسته‌اند از مدار عقب‌افتادگی خارج شوند».
نتایج این پژوهش با یافته‌های مطالعات پیشین هم‌راستا است که همگی بر عدم تعادل و توازن در درجه توسعه‌یافتگی تاکید دارند. به اعتقاد محققان این پژوهش، توسعه‌یافتگی مناطق مرکزی و قطب‌های توسعه در ایران نه تنها به تراوش سطوح توسعه‌یافتگی به مناطق پیرامونی منجر نشده‌اند، بلکه فاصله خود را نیز افزایش داده‌اند. نظریه‌های توسعه منطقه‌ای می‌گویند که توسعه در بلندمدت از مناطق مرکزی به مناطق پیرامونی پخش خواهد شد. در صورتی که یافته‌های این پژوهش بر خلاف این نظریه‌ها است.
نتایج این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی در دوفصل‌نامه بین رشته‌ای «آمایش سرزمین» دانشگاه تهران منتشر شده است. در این مقاله آمده: «توسعه منطقه‌ای در ایران نیازمند اتخاذ استراتژی توسعه منطقه‌ای است. راهبرد توسعه منطقه‌ای ابزاری ضروری دولت‌ها، برای از بین‌بردن اختلاف‌های ساختاری و منطقه‌ای و ایجاد فرصت برابری برای همه مناطق است».
نابرابری از نشانه‌های مهم توسعه نیافتگی است؛ زیرا نابرابری‌های منطقه‌ای در همه اشکال و سطوح می‌تواند پیامد‌های ناگواری داشته باشد. در جهان امروز نابرابری‌های منطقه‌ای پدیده‌ای فراگیر و رو به گسترش است، دستیابی به توسعه‌ای عادلانه‌تر بین بخش‌های یک کشور از اهداف اصلی هر جامعه است.
محققان در این پژوهش کاربردی از روش توصیفی- تحلیل استفاده کردند. داده‌های موردنیاز این تحقیق از سال‌نامه آماری سال ۱۳۹۵ در قالب ۵۲ شاخص گردآوری شد. شاخص‌های بررسی شده در این پژوهش، شاخص‌های اجتماعی، فرهنگی، رفاهی، آموزشی و بهداشتی بودند.
در خصوص شاخص‌های اجتماعی، میزان مهاجران واردشده، ازدواج، طلاق، نسبت ازدواج به طلاق، تعداد دادگاه‌ها، جمعیت بالای ۶۵ سال، افراد تحت پوشش تامین اجتماعی، ورزشکاران سازمان‌یافته، بُعد خانوار و شهرنشینی بررسی شد. شاخص‌های فرهنگی بر اساس تعداد گردشگر واردشده، اقامتگاه، سینما، تماشاگران سینما، کتابخانه، بازدید از موزه‌ها، سالن نمایش، برنامه تئاتر و موسیقی، مطبوعات محلی، کانون پرورش فکری و چاپخانه بود. شاخص‌های رفاهی شامل وسایل نقلیه شخصی، جمعیت دارای تلفن همراه، جمعیت دارای رایانه، جمعیت دارای اینترنت، واحد‌های امدادی حمایتی، ایستگاه‌های آتش‌نشانی، پارک عمومی، وسایل نقلیه عمومی و مسکن‌های بادوام بودند. شاخص‌های آموزشی با بررسی میزان باسوادی (مردان و زنان)، دانش‌آموزان، معلم، دانشجو، فارغ‌التحصیلان دانشگاه، مراکز فنی‌وحرفه‌ای، هیات علمی و فارغ‌التحصیلان ارشد و بالاتر، ارزیابی شد. همچنین شاخص‌های بهداشتی با بررسی تعداد بیمارستان، تخت بیمارستانی، پزشک متخصص، پزشک عمومی، دندان‌پزشک و داروساز، پرستار، داروخانه، مراکز توان‌بخشی، مراکز بهداشتی، مراکز درمانی فعال، آزمایشگاه و تصفیه‌خانه بررسی شد.
یافته‌های به‌دست‌آمده در این پژوهش نشان داد که پراکنش شاخص‌های اجتماعی در استان‌های کشور نامتوازن است. بیشترین نابرابری‌ها در شاخص‌های «بازدید از موزه‌ها»، «تماشاگران سینما» و «مطبوعات محلی» و کم‌ترین نابرابری در شاخص‌های «باسوادی زنان»، «باسوادی کل» و «باسوادی مردان» بود.
استان‌های خراسان شمالی، هرمزگان و مازندران بیشترین نابرابری پراکنشی در شاخص‌های اجتماعی را داشتند و استان‌های گیلان، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی دارای کم‌ترین نابرابری پراکنشی در شاخص‌های اجتماعی بودند. همچنین نتایج نشان داد که استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان و فارس برخوردارترین و استان‌های خراسان شمالی، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد محروم‌ترین مناطق کشور از نظر شاخص‌های اجتماعی هستند.
استان‌های کشور بر مبنای شاخص‌های اجتماعی در سه سطح توسعه یافته (برخوردارترین و برخوردار)، درحال توسعه (متوسط) و توسعه‌نیافته (محروم و محروم‌ترین) طبقه‌بندی شدند. بر اساس این طبقه‌بندی، استان تهران برخوردارترین استان و استان‌های خراسان رضوی، اصفهان و فارس استان‌های برخوردار کشور بودند. استان‌های مازندران، آذربایجان شرقی، خوزستان، گیلان و کرمان، در سطح برخورداری متوسط قرار داشتند. استان‌های آذربایجان غربی، همدان، قم، کرمانشاه، گلستان، یزد، اردبیل، لرستان، قزوین، سیستان و بلوچستان، مرکزی، کردستان، هرمزگان و بوشهر از نظر شاخص‌های اجتماعی، محروم بودند و استان‌های البرز، زنجان، چهارمحال و بختیاری، سمنان، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد، در طبقه محروم‌ترین مناطق کشور از نظر شاخص‌های اجتماعی قرار داشتند.
محققان این پژوهش می‌گویند: «در طول چند دهه اخیر، برخلاف اینکه توسعه متوازن همواره موضوع روز و مورد بحث نهاد‌های سیاست‌گذار و برنامه‌ریز منطقه‌ای بوده و تدابیر متعددی برای کمک به توسعه مناطق در حال رشد و خروج از عقب‌ماندگی و رسیدن به رشد مطلوب اندیشیده شده است، اما وضعیت کنونی مناطق ایران نشان می‌دهد نسبت به چند دهه پیش نه فقط به لحاظ پیشرفت کمی، بلکه در بسیاری از موارد کیفیت زندگی وضع نامطلوب‌تری یافته‌است. در بهترین حالت می‌توان گفت: اوضاع کم‌وبیش ثابت مانده است و مناطق عقب‌مانده هنوز نتوانسته‌اند از مدار عقب‌افتادگی خارج شوند».
نتایج این پژوهش با یافته‌های مطالعات پیشین هم‌راستا است که همگی بر عدم تعادل و توازن در درجه توسعه‌یافتگی تاکید دارند. به اعتقاد محققان این پژوهش، توسعه‌یافتگی مناطق مرکزی و قطب‌های توسعه در ایران نه تنها به تراوش سطوح توسعه‌یافتگی به مناطق پیرامونی منجر نشده‌اند، بلکه فاصله خود را نیز افزایش داده‌اند. نظریه‌های توسعه منطقه‌ای می‌گویند که توسعه در بلندمدت از مناطق مرکزی به مناطق پیرامونی پخش خواهد شد. در صورتی که یافته‌های این پژوهش بر خلاف این نظریه‌ها است.
نتایج این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی در دوفصل‌نامه بین رشته‌ای «آمایش سرزمین» دانشگاه تهران منتشر شده است. در این مقاله آمده: «توسعه منطقه‌ای در ایران نیازمند اتخاذ استراتژی توسعه منطقه‌ای است. راهبرد توسعه منطقه‌ای ابزاری ضروری دولت‌ها، برای از بین‌بردن اختلاف‌های ساختاری و منطقه‌ای و ایجاد فرصت برابری برای همه مناطق است».
منبع:
خبرگزاری ایسنا
ارسال نظر