گوشه گیری اجتماعی، نشانه کدام بیماری روانی است؟

روان‌گسیختگی، اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی (به انگلیسی: Schizophrenia) یک اختلال روانی است که با دوره‌های مداوم یا عودکننده روان‌پریشانه مشخص می‌شود. علائم اصلی شامل توهم (غالبا توهم شنیداری)، هذیان و اختلال تفکر است. علائم دیگر عبارتند از کناره گیری اجتماعی، کاهش ابراز عواطف و بی‌تفاوتی. علائم معمولاً به تدریج بروز پیدا می‌کنند، در اوایل بزرگسالی شروع می‌شوند و در بسیاری از موارد هرگز به طور کامل برطرف نمی‌شوند. برای تشخیص، هیچ آزمون عینی مشخصی وجود ندارد؛ تشخیصی که برای توصیف رفتار مشاهده شده بیمار استفاده می‌شود، ممکن است از دلایل مختلفی ناشی شود. علاوه بر رفتار مشاهده شده از بیمار، پزشکان برای تشخیص، سابقه‌ای که شامل تجارب گزارش شده فرد و گزارش افراد آشنا با فرد است را تهیه می‌کنند. برای تشخیص بیماری اسکیزوفرنی، پزشکان باید تأیید کنند که علائم و اختلالات عملکردی در فرد به مدت شش ماه (بر اساس DSM-۵) یا یک ماه (بر اساس ICD-۱۱) وجود داشته است.

بسیاری از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی دارای سایر اختلالات روانی نیز هستند، به ویژه اختلالات سوءمصرف مواد، اختلالات افسردگی، اختلالات اضطرابی و اختلال وسواس فکری-عملی. حدود ۰٫۳ تا ۰٫۷ از مردم در طول زندگی خود به عنوان بیمار اسکیزوفرنی تشخیص داده می‌شوند. تخمین‌ها در سال ۲۰۱۷ حکایت از ابتلای ۱٫۱ میلیون مورد جدید داشته است و در سال ۲۰۱۹ مجموعاً ۲۰ میلیون مورد از این بیماری در جهان وجود داشته است. مردان بیشتر از زنان مبتلا می‌شوند و سن شروع بیماری در مردان به‌طور متوسط پایین‌تر از زنان است؛ اگرچه برخی از تحقیقات گسترده تفاوت جنسیتی‌ای در شیوع این اختلال پیدا نکرده اند. علل احتمالی ابتلا به اسکیزوفرنی شامل عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی است. عوامل ژنتیکی شامل انواع واریانس‌های ژنتیکی متداول و نادر است. عوامل محیطی احتمالی شامل بزرگ‌شدن در شهر، مصرف ماری‌جوآنا در دوران بلوغ، عفونت‌ها، سن مادر یا پدر فرد و تغذیه نامناسب مادر در دوران بارداری است. تقریباً نیمی از مبتلایان به اسکیزوفرنی در درازمدت بدون عود مجدد بهبود چشمگیری خواهند داشت و بخش کوچکی از این افراد به طور کامل بهبود می‌یابند. اما۵۰٪ باقی مانده دچار نقص مادام العمر خواهند بود. در برخی موارد ممکن است فرد به طور مکرر در بیمارستان بستری شود. مشکلات اجتماعی مانند بیکاری طولانی مدت، فقر، بی خانمانی و سوء استفاده از بیماری و بزه دیدگی شایع است. متوسط امید به زندگی افراد مبتلا به این اختلال ۲۰ سال کمتر از جمعیت عمومی است.

این مسئله، پیامد افزایش مشکلات سلامت جسمی و میزان خودکشی بالاتر (حدود ۵٪) در بیماران اسکیزوفرنی است. تخمین زده می‌شود در سال ۲۰۱۵، ۱۷۰۰۰ نفر در سراسر جهان در اثر عواملی که مربوط به اسکیزوفرنی یا ناشی از آن است، جان خود را از دست داده‌اند. هسته اصلی درمان، مصرف دارو‌های ضدروان‌پریشی است که روان‌درمانی، آموزش شغلی و توان بخشی اجتماعی در کنار آن صورت می‌گیرد. تا یک سوم از بیماران ممکن است به دارو‌های ضد روان‌پریشی بدوی پاسخ ندهند، در این صورت ممکن است از داروی ضد روان‌پریشی کلوزاپین استفاده شود. در شرایطی که پزشکان تشخیص دهند که خطر صدمه زدن به خود یا دیگران وجود دارد، ممکن است بستری اجباری کوتاه مدت در بیمارستان تجویز شود. بستری طولانی مدت تنها در تعداد کمی از موارد شدید ابتلا به اسکیزوفرنی استفاده می‌شود. در برخی از کشور‌هایی که خدمات حمایتی محدود است و یا در دسترس نیست، اقامت طولانی مدت بیشتری در بیمارستان مشاهده می‌شود.

اسکیزوفرنی چیست؟

اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی یک بیماری روانی مزمن و جدی است که روی شیوه تفکر، احساس و رفتار فرد مبتلا تاثیر می‌گذارد. این بیماری مانند دیگر بیماری‌های ذهنی شایع نیست، ولی فرد مبتلا را می‌تواند ناتوان کند.

فردی که به اسکیزوفرنی مبتلاست در فکر کردن، نشان دادن عواطف ضعیف می‌شود. اکثر افرادی که به این بیماری مبتلا هستند دیگر مشکلات روانی مثل افسردگی، اضطراب و حتی اختلالات مصرف مواد اعتیادآور را نیز دارند.

این اختلال بر جامعه و به‌ویژه خانواده فرد مبتلا تأثیرات فراوانی می‌گذارد، زیرا این افراد بسیاری از توانایی‌های خود را از دست می‌دهند، این افراد در یافتن شغل و حتی مراقبت از خود دچار مشکل می‌شوند، از طرفی باور‌های اشتباهی درباره اسکیزوفرنی شایع است و مردم رغبتی برای صحبت کردن و یا همراهی در درمان این اختلال پیدا نمی‌کنند.

نشانه‌ها و علائم بیماری اسکیزوفرنی

بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی دنیای درونی و طرز رفتار و اخلاقشان به طور ویژه‌ای تغییر پیدا میکند که احتمالا بصورت یکی ازموارد زیر خواهد بود:

* زوال شخصیت (حسی غیرواقعی، مبهم و در حالت رویا بودن)، که بعضی مواقع با اضطراب شدید همراه میشود.
* کاهش اشتها
* هذیان
* توهم (شنیدن یا دیدن چیز‌هایی که وجود ندارند)
* احساس کنترل شدن توسط نیرو‌های خارجی
* حرف های نامربوط

معمولا افراد مبتلا به اسکیزوفرنی فاقد هرگونه نشانه خارجی مبنی بر بیمار بودن فرد هستن. در مواردی که بیماری شدید شده و آشکارتر میشود، شخص دچار رفتار‌های عجیب و غریب می‌شود. به عنوان مثال ممکن است خودش رو با آلومینیوم بپوشاند چرا که فکر میکند با این کار از انتشار افکار و ورود امواج مخرب به مغز جلوگیری می‌کند.

رفتار افراد اسکیزوفرن بسته به شدت بیماری بسیار متفاوت است. در مراحل فعال، ممکن است جملات غیرمنطقی را به هم ربط دهد یا با خشم کنترل نشده و یا خشونت در برابر تهدید واکنش نشان دهد. در مراحل نسبتا منفعل بیماری، به نوعی دچار فقدان شخصیت، کم تحرکی و کاهش عواطف و احساسات میشود (به این حالت اصطلاحا flat affect میگویند). افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است هر از گاهی دچار این قبیل افراط و تفریط‌ها بشوند و رفتار آنها همیشه قابل پیش بینی نیست.

برای شناخت بهتر اسکیزوفرنی، در اغلب موارد از مفهوم «خوشه‌ی علائم» استفاده میشود. منظور از این اصطلاح این است که بیماران اسکیزوفرن را میتوانیم باتوجه به علائم (نشانه های) گروه بندی شده در لیست زیر دسته بندی کنیم:

علائم مثبت: شنیدن صدا‌ها و اشیای مشکوک (احساس اینکه تحت نظارت دائمی هستند، هذیان یا ساختن کلمات بدون معنی) واژه‌های جدید (علائم منفی (deficit)): گوشه گیری (انزوا) از محیط اجتماعی، دشواری در بیان احساسات (در موارد شدید از آن به عنوان blunted affect نام برده میشود)، دشواری در مراقبت از خود، عدم توانایی در احساس لذت بردن.

این نشانه‌ها منجر به صدمات و اختلالات شدیدی شده و گا‌ها با تنبلی اشتباه گرفته میشود.

نشانه‌های آموزشی (cognitive): اشکال در توجه نمودن و پردازش اطلاعات، درک محیط و به خاطرسپردن وظایف و کار‌های ساده

علائم عاطفی (Affective or mood): افسردگی، مهم‌ترین عامل در ارتباط با اقدام به خودکشی دربیشتر افراد مبتلا به این بیماری به حساب می آید. در این رابطه میتوانیم به اضطراب هم اشاره کنیم که یا مستقیما نتیجه روان پریشی (psychosis) هست و یا در طول psychotic episode به وجود می‌آید و بعد از آن از بین می‌رود.

تعاریف مفید در فهم اسکیزوفرنی شامل موارد زیر است:

جنون (Psychosis): به از دست دادن ارتباط با واقعیت جنون میگویند. در طول این مرحله، فرد می‌تواند هذیان یا توهمات برجسته‌ای را تجربه کند به طوری که نسبت به عملکرد خودش آگاهی نداشته و برخی از مسائلی که مطرح می‌کند یا باور دارد واقعیت خارجی ندارد. جنون یکی از ویژگی‌های برجسته اسکیزوفرنی است، اما این ویژگی تنها در این بیماری به طور خاص صدق نمیکند.

اسکیزوئید (Schizoid): این اصطلاح برای توصیف نوعی اختلال شخصیت به کار میرود که به واسطه این اختلال شخص تقریبا هیچگونه علاقه‌ای به شرکت در فعالیت‌های اجتماعی نداشته و از طرف دیگه در روابط بین فردی هم طیف محدودی از احساسات خود را بروز می‌دهد. اسکیزوئید از نظر برقراری روابط اجتماعی شخص را سرد و گوشه گیر جلوه میدهد.

اسکیزوتایپی (Schizotypal): نوعی اختلال شخصیتی است که مشخصه‌های اصلی آن عبارتند از:

ناراحتی حاد در روابط نزدیک و اختلال در ادراک، عقاید و رفتار‌های عجیب و غریب. اغلب افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال «عجیب و غریب و غیر عادی» خوانده میشوند و دلیل آن، رفتار‌ها و اعتقادات غیر معمولی است که در این افراد دیده می‌شود.

خیال و تجسم (Hallucinations): بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی قادر به درک وقایع یا اتفاقاتی هست که تنها در دنیای او واقعیت خارجی دارد. این موارد می‌تواند در قالب موجوداتی به کار رود که بیمار اعتقاد دارد این موجودات دارای حس بینایی، شنوایی، چشایی یا لامسه هستند. این توهمات هیچکدام واقعیت خارجی ندارند و در واقع ذهن فرد بیمار او را فریب می‌دهد.

توهم (Illusion): اشتباه ادراکی نسبت به مسائلی است که مابه ازای خارجی دارند. به عنوان مثال در توهم دیداری شخص با دیدن یک سایه آن را به اشتباه یک آدم درنظر میگیرد. توهم (Illusion) و خیال و تجسم (Hallucinations) گاهی اوقات باهم اشتباه گرفته میشوند.
هذیان (Delusion): فردی که به این عارضه دچار است علیرغم اینکه نسبت به اشتباه بودن موضوعی اطمینان دارد بازهم اعتقاد شدیدی نسبت به آن موضوع دارد. به عنوان مثال زمانی که بیمار به همراه سایرین در حال گوش دادن به رادیو است اصرار دارد که رادیو در حال ارسال یک پیغام سری مبنی بر تهاجم قریب الوقوع بیگانگان است و این در حالی است که خبری که تمام افراد حاضر در اتاق در همان لحظه شنیده اند تعمیرات صورت گرفته بر روی جاده‌های منطقه بوده است.

عامل بیماری اسکیزوفرنی چیست؟

اکنون که دانستیم اسکیزوفرنی چیست میتوانیم راجع به عامل به وجودآورنده آن صحبت کنیم. کارشناسان معتقدند که عامل بیماری اسکیزوفرنی به طور قطع مشخص نمی‌باشد، ولی این احتمال وجود دارد که عوامل مختلفی به صورت انفرادی و یا ترکیبی در ابتلا فرد به اختلال اسکیزوفرنی تاثیر دارند. مهم‌ترین عامل بیماری اسکیزوفرنی به شرح زیر می‌باشد:

وراثت ژنتیکی: اگر سابقه بروز اختلال اسکیزوفرنی در خانواده فرد وجود نداشته باشد، احتمال بروز آن در فرد تا کمتر از یک درصد کاهش می‌یابد. اما به طور متقابل در صورتی که والدین شخص دچار این اختلال باشند، احتمال ابتلا تا حدود ۱۰ درصد افزایش می‌یابد.

عدم تعادل مواد شیمیایی در مغز: کارشناسان معتقدند، عدم تعادل میزان ماده دوپامین عامل بیماری اسکیزوفرنی است. دوپامین یک انتقال دهنده عصبی در مغز است که کمبود آن نقش موثری در بروز این بیماری دارد. کمبود سروتونین نیز می‌تواند عامل بیماری اسکیزوفرنی باشد.

روابط خانودگی: هیچ مدرک مشخصی وجود ندارد که نشان بدهد وجود تنش در روابط خانودگی عامل بیماری اسکیزوفرنی است. با این حال برخی از بیماران معتقدند که روابط خانگی پر تنش عامل بیماری اسکیزوفرنی در آنان بوده است.

عوامل محیطی: در این مورد نیز نمی‌توان با قطعیت اظهار نظر کرد، اما علائمی نشان می‌دهد که افرادی که مشکوک به وجود تروما مغزی قبل تولد بوده اند، علائم بیشتری از این بیماری را در خود نشان داده اند.

وجود استرس و اضطراب: برخی از بیماران اظهار داشته اند که قبل از بروز علائم اسکیزوفرنی، هیجان و اضطراب‌های شدیدی را تجربه کرده اند. اما واقعیت این است که نمی‌توان به طور قطعی گفت وجود استرس و اضطراب عامل بیماری اسکیزوفرنی است یا از جمله علائم آن است.

اسکیزوفرنی در کودکان چیست و چگونه تشخیص داده می‌شود؟

از جمله اختلالات خلقی موجود در کودکان می‌توان به اسکیزوفرنی در کودکان اشاره کرد. هرچند شیوع این اختلال به گستردگی اختلال بیش فعالی، اختلال وسواس فکری و یا نیاز به گفتار درمانی نیست، اما این اختلال از انواع دیگر خطرناک‌تر است.

علائم اسکیزوفرنی در کودکان به اندازه زیادی شبیه به علائم اسکیزوفرنی در بزرگسالان است. اما تشخیص آن برای والدین و حتی درمانگر امر دشواری است. زیرا علائم اسکیزوفرنی در کودکان با علائم سایر اختلالات رایج مانند اختلالات طیف اوتیسم، اختلالات خلقی و یا اختلالات وسواس فکری هم پوشانی دارد.

برای مثال شفاف سازی در مورد تفاوت علائم اسکیزوفرنی در کودکان و علائم اوتیسم بسیار مهم است. در حالیکه اختلال اوتیسم در سال‌های اولیه کودک قابل تشخیص است، بروز اولین علائم اسکیزوفرنی در کودکان ممکن است تا سال‌ها به طول بیانجامد. اما اسکیزوفرنی در کودکان و اوتیسم در کودکان هر دو منجر می‌شوند تا کودک گوشه گیر شود و در فعالیت‌های اجتماعی شرکت نکند. هم چنین در هر دو اختلال، کودک به نوعی در خیال‌های خود غرق می‌شود.

شرایط پزشکی نیز گاهی ممکن است منجر به بروز علائمی مشابه شود. عفونت‌های سیستم عصبی مرکزی، اختلالات غدد درون ریز، سندروم‌های ژنتیکی، اختلالات خود ایمنی و قرار گرفتن در معرض محیط سمی موجب می‌شود تا کودکان علائمی مانند علائم اسکیزوفرنی از خود نشان دهند. حتی استفاده از برخی از دارو‌های تحریک کننده نیز می‌تواند منجر به بروز علائم مشابه شود. منتها این علائم در مدت زمان چند روز تا چند هفته بعد از مصرف دارو و بهبود کودک از بین می‌روند.

از جمله نکات مهم در اسکیزوفرنی در کودکان تشخیص به موقع این اختلال و تمایز آن با اختلال اوتیسم است. در صورتی که احساس می‌کنید علائمی که در بالا به آن اشاره شد، در کودک شما وجود دارد، می‌توانید به مرکز مشاوره کودک و نوجوان مراجعه کرده و از متخصصان کمک بخواهید.

اسکیزوفرنی چه تاثیری بر زندگی دارد؟

فرآیند این بیماری ممکن است دستکم شش ماهه باشد، اما ممکن است بیشتر از آن نیز طول بکشد. این بیماری می­تواند ناتوانی به وجود آورد و تاثیری عمیق بر اعتماد به نفس بیمار داشته باشد. شخص بیمار شاید نتواند کار یا تحصیل کند، درون گرا می‌شود و یا ناگهان دچار انفجار خشم می­شود. اسکیزوفرنی می­تواند شناخت از خود را دشوار سازد و باعث دلواپسی، اضطراب، افسردگی و بدخوابی شود.

روان پریشی می­تواند به ترس و شرمساری بیانجامد. بیان حال خود به کسی دیگر ممکن است دشوار باشد، اما این کار حائز اهمیت است. کمک‌هایی برای بهبود این بیماران در دسترس است.

آیا بهبود امکان‌پذیر است؟

اگرچه این بیماری یک بیماری مزمن است، می­تواند با گذشت زمان خفیف‌تر شود. در صورت وجود شرایط مطلوب، بیمار می­تواند مانند دیگران زندگی عادی داشته باشد. مهم است که علاوه بر درمان، روابط اجتماعی حمایت کننده و فعالیت‌های روزانه‌ی پرمحتوا داشته باشد. عادات سالم مانند خوردن غذا‌ها و خواب خوب نیز بهبودبخش است چرا که این بیماری مستعد این است که به اعتیاد و افسردگی بیانجامد.

اگر فکر می­کنید که خودتان یا کسی از خویشاوندانتان مبتلا به روانپریشی است یا خطر ابتلاء وی به روانپریشی وجود دارد، لازم است به بخش روان‌درمانی نوجوانان یا بخش روان درمانی بزرگسالان مراجعه کنید. درمان اسکیزوفرنی برای بهتر شدن حال بیمار ضروری است و نیز می‌تواند به کاهش خطر بروز دوباره بیماری کمک کند.

تشخیص بیماری اسکیزوفرنی و درمان آن

برای اینکه تشخیص بیماری ممکن شود، ضروری است که اختلال دستکم شش ماه ادامه داشته باشد. برای اینکه بتوان علت‌های دیگر روان پریشی، برای نمونه بیماری دیگر یا مصرف مواد مخدر را حذف کرد، بررسی ضرورت دارد.

برای معالجه، مواد دارویی ضد روان پریشی وجود دارد که می­تواند بیماری را خفیف‌تر کند و زندگی روزمره را برای بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی آسان تر سازد. معالجه شامل گفتگوی حمایتی و روان‌درمانی است. حایز اهمیت است که شخص مبتلا هرچه زودتر، با به دست آوردن کاری مناسب یا بازگشت به شغل سابق، مورد یاری و پشتیبانی قرار گیرد. این گفته در مورد کسی نیز که هنوزهم علایم بیماری نشان می­دهد صادق است.

امنیت اهمیت دارد و از این رو خوب است که بیمار در خانه‌ی خود یا، زمانی که بیماری در اوج خود است، در بخش درمانی ویژه‌ای مورد معالجه قرار گیرد. خویشاوندان نیز ممکن است نیازمند پشتیبانی باشند چرا که ممکن است در کنار بیمار بودن بر آن‌ها فشار آورد.

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟

افراد مبتلا به اسکیزوفرنی اغلب آگاهی ندارند که مشکلات آن‌ها ناشی از یک اختلال روانی است و به مراقبت پزشکی نیاز دارد؛ بنابراین اغلب به خانواده یا دوستان آن‌ها بستگی دارد که آن‌ها را کمک کنند؛ بنابراین اگر کسی را می‌شناسید که ممکن است علائم اسکیزوفرنی داشته باشد، درمورد نگرانی‌های خود با او صحبت کنید. اگر چه شما نمی‌توانید کسی را مجبور کنید تا به صورت حرفه‌ای او را کمک کند، اما می‌توانید او را تشویق و حمایت کنید یا اینکه کمک کنید تا یک روانپزشک یا روان شناس خوب پیدا کند.

در برخی موارد ممکن است نیاز به بستری فوری باشد. توجه داشته باشید که افکار و رفتار خودکشی در بین افراد مبتلا به اسکیزوفرنی رایج است. اگر در نزدیکی خود فردی می‌بینید که در معرض خطر ابتلا به خودکشی قرار گرفته یا اقدام به خودکشی کرده است، مطمئن شوید که کسی مراقب آن فرد است سپس با شماره ۱۱۵ بلافاصله تماس بگیرید یا اگر فکر می‌کنید که می‌توانید این کار را با خیال راحت انجام دهید، خودتان فرد را به نزدیک‌ترین اورژانس بیمارستان برسانید.

منبع: تابناک با تو