جنگ با "گرسنگی" تا ۲۰۳۰

غذا، از ابتدایی‌ترین نیاز‌های انسانی و بلکه تمام موجودات زنده است و نقش اساسی آن، انکار ناشدنی است. اشباع غریزه گرسنگی، از آغازین روز آفرینش تاکنون، همراه آدمی بوده؛ به طوری که می‌­توان گفت: پیشرفت­‌های شگفت انسان در عرصه صنعت و کشاورزی، مدیون پاسخ به همین غریزه ساده و ابتدایی است.

یافته‌های علمی حاصل از پژوهش‌های مختلف در چند دهه اخیر بیانگر سهم تردیدناپذیر و برجسته تغذیه در پیشگیری و درمان بیماری‌هاست. همچنین اهمیت غذا در رشد و نمو انسان و اثرات زیان‌بار سوء تغذیه بر بهداشت و سلامت افراد از یک­سو و اقتصاد جامعه از سوی دیگر، اهمیت تغذیه در ارتقای سلامت جامعه را نشان می‌­دهد.

شاید همه این حقایق از دیرباز مد نظر مردم دنیا بوده است، ولی برای اولین بار در سال ۱۹۴۵ و با تاسیس سازمان فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) که هدف آن گسترش و مدرنیزه کردن کشاورزی، جنگلداری، شیلات و تأمین غذای مناسب برای همگان و کمک به کشور‌های در حال توسعه است، روزی را به عنوان روز جهانی غذا نامگذاری کرده‌اند. فائو هر ساله در تاریخ ۱۶ اکتبر (۲۴ مهرماه) با برگزاری مراسم‌های باشکوهی، روز جهانی غذا را که مقارن با سالروز تاسیس این سازمان بین‌المللی است، در اقصی نقاط جهان گرامی می‌دارد.
دستیابی به گرسنگی صفر تا سال ۲۰۳۰

امسال هفتاد و سومین سالی است که روز جهانی غذا در سراسر دنیا از جمله ایران برگزار می‌شود. روز جهانی غذا برای سال ۲۰۱۸، با شعار "اقدامات ما برای آینده، دستیابی به گرسنگی صفر تا سال ۲۰۳۰ امکان پذیر است" برگزار می‌شود. هدف از نامگذاری این روز و برگزاری مراسمات مختلف، افزایش آگاهی و اخذ حمایت‌های بیشتر و همه جانبه برای پایان دادن به گرسنگی جهانی است.
۸۲۰ میلیون گرسنه در جهان

طبق آخرین گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) در سال ۲۰۱۸، بیش از ۸۲۰ میلیون نفر از مردم جهان از گرسنگی و سوءتغذیه مزمن رنج می‌برند. از این تعداد ۵۱۵ میلیون نفر در آسیا و ۲۵۶ میلیون نفر در آفریقا هستند. این در حالیست که حدود ۶۷۲ میلیون نفر دچار چاقی و یک میلیارد و سیصد میلیون نفر نیز دچار اضافه وزن هستند.
۱۵۱ میلیون کودکِ کوتاه قد در دنیا

برخی از آمار‌های منتشر شده حاکی از آن است که در زمان حاضر ۱۵۱میلیون کودک زیر پنج سال از کوتاه قدی و سوءتغذیه مزمن رنج می‌برند و حدود ۴۳ میلیون کودک مبتلا به چاقی هستند. از این تعداد ۳۵ میلیون کودک در کشور‌های در حال توسعه هستند. براساس پیش‌بینی‌های سازمان جهانی بهداشت و سایر سازمان‌های بین‌المللی تا سال ۲۰۲۰ این رقم به ۶۰ میلیون می‌رسد.
ناامنی غذایی و سونامی بیماری‌ها

با توجه به اهمیت غذا و نقش آن در سلامت و جلوگیری از بیماری‌ها، دکتر جلال الدین رزاز - رییس انجمن تغذیه ایران در گفتگو با ایسنا می‌گوید: ایمنی غذایی یعنی اطمینان از اینکه غذایی که مردم جامعه استفاده می‌کنند، بطور کامل سالم و فاقد هرگونه آلودگی باشد؛ این آلودگی می‌تواند شامل آلودگی میکروبی، انگلی یا شیمیایی باشد. بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که در دهه‌های اخیر با گسترش تکنولوژی و افزایش مصرف افزودنی‌ها، آفت‌کش‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و هورمون‌ها در تولید مواد غذایی در کشور‌های در حال پیشرفت، اثرات سوء و انکارناپذیری بر سلامت انسان‌ها به وجود آمده‌است. این آلودگی‌ها و بیماری‌ها شامل بروز انواع ناهنجاری‌های مادرزادی و ایجاد سونامی انواع سرطان‌های مختلف و افزایش چشمگیر بار بیماری‌ها در دهه گذشته است. براساس آمار، میزان وقوع مسمومیت‌های ناشی از آلودگی غذا در کشور‌های در حال پیشرفت ۱۳درصد بیشتر از کشور‌های صنعتی است.

وی با بیان اینکه نظارت بر ایمنی غذا از وظایف اصلی و ذاتی نهاد‌های ذیربط در دولت است، می‌گوید: جایی که مردم فی نفسه هیچ نقشی در آن ندارند و صرفا به عنوان مصرف کننده و براساس اعتماد به ایفای نقش سازنده نهاد‌های نظارتی، مواد غذایی را خریده و استفاده می‌کنند، خدای نخواسته چشم پوشی، تسامح، رانت و فساد در این بخش می‌تواند عوارض غیرقابل جبران و نابخشودنی در رابطه با سلامت مردم ایجاد کند.

ارمغان نامیمون رقابت غیرعقلایی تولید غذا

رزاز می‌افزاید: سیاست‌های جهانی برای تأمین غذا و انقلاب سبز، به رغم آنکه توانسته است از میزان گرسنگی به میزان قابل توجهی بکاهد، ناظر بر پایداری تأمین غذا و یا همان امنیت غذایی پایدار نبوده و غالبا صدمات غیر قابل جبرانی به ذخایر زیستی وارد آورده است. این نگرش در سطح جهان زاینده نظام‌های غذایی جهانی بوده است که بسیار پیچیده بوده و به علت منافع مالی و استراتژیک بالایی که به همراه داشته، رقابتی عموما غیر عقلایی برای تولید غذا به راه انداخته است که نتیجه آن ابهام در تامین غذا به صورت پایدار، شیوع رو به رشد چاقی و بیماری‌های مزن و تخریب وسیع محیط زیست بوده است.

وی ادامه می‌دهد: آنچه بدیهی است ادامه سیاست‌های کشاورزی به روش‌های امروزی جهان را به جای بهتری برای زندگی انسان تبدیل نخواهد کرد و ممکن است که عواقب بسیار جدی برای محیط زیست، فرایند‌های اجتماعی، سلامت و امنیت جوامع داشته باشد. ایران نیز از این روند بسیار تهدید کننده مستثنی نبوده است و فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی در آن اثرات بسیار مخربی بر محیط زیست به دنبال داشته است. اکنون کشور ما هوای گرم‌تری دارد، اقلیم خشک‌تری دارد و از منابع آبی به مراتب کمتر از متوسط جهانی برخوردار است که به شدت آینده تأمین و امنیت غذایی را تهدید می‌کنند.
لزوم تعبیری صحیح از سلامت تغذیه‌ای و امنیت غذایی

رییس انجمن تغذیه ایران درباره اقدامات این انجمن نیز می‌گوید: انجمن تغذیه ایران با وجود پیروی از اهداف مخصوص به خود که رشد و اعتلای جایگاه متخصصین تغذیه و رژیم درمانگران است، در این خصوص برنامه‌هایی خواهد داشت. با توجه به ایجاد مسائل تغذیه‌ای جدید در جامعه و رشد روز افزون بیماری‌های غیرواگیر که نقش تغذیه در پیشگیری و درمان‌های حمایتی آن‌ها کاملا به اثبات رسیده است، فعالیت‌های آموزشی و عملیاتی انجمن در راستای پیشگیری و آگاه‌سازی فعالان عرصه تخصصی نظام سلامت و همچنین اقشار مختلف جامعه صورت می‌پذیرد.

وی می‌افزاید: البته با توجه به شعاری که برای امسال انتخاب شده است، نقش جامعه تغذیه و تخصص آن‌ها در بحث امنیت پایدار غذایی، بیش از پیش مشهود می‌شود و انجمن در تلاش است با توصیفی کردن سیاست‌های کلان تغذیه‌ای در سطح کشور، تعبیری مناسب از سلامت تغذیه‌ای و امنیت غذایی را در کلیه سطوح نظام سلامت ایجاد کند. در این خصوص لازم است که مسئولین امر از تخصص‌های موجود در حوزه علوم تغذیه نظیر سیاست گذاری‌های تغذیه‌ای و تغذیه در جامعه، بیشتر بهره برند.

رزاز می‌گوید: با توجه به اینکه اختصاص روزی در تقویم به موضوعی خاص موجب جلب توجه همگان و افزایش اهمیت موضوع می‌شود، انجمن تغذیه ایران نیز در صدد است که روز جهانی رژیم درمانگر که مصادف با ۱۹ اسفند ماه است را در ایران نیز رسمیت داده و این روز در تقویم به عنوان رژیم درمانگر ثبت شود که فعلا میسر نگشته است و امیدواریم با نظر مساعد مسئولین امر این امر محقق شود.

۸ علت موثر در ایجاد ناامنی غذایی

دکتر زهرا عبداللهی _. مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت نیز درباره عوامل موثر در ایجاد ناامنی غذایی در گفتگو با ایسنا می‌گوید: عوامل متعددی از جمله تغییرات آب و هوایی، خشکسالی، مهاجرت از روستا به حاشیه شهر، بیکاری، ناآگاهی‌های تغذیه‌ای یا عادات و رفتار‌های غذایی غلط، احتمال گرسنگی و کاهش دسترسی به دلیل افزایش قیمت مواد غذایی، اشکال مختلف سوءتغذیه به صورت کوتاه‌قدی و لاغری کودکان، اضافه وزن و چاقی و ناامنی غذایی در گروه‌های آسیب‌پذیر در ایجاد ناامنی غذایی موثرند.

وی می‌افزاید: ناسالم بودن غذا ممکن است از مزرعه تا سفره اتفاق افتد، به عنوان مثال وجود انواع آلاینده‌ها در محصولات کشاورزی، میزان بالای قند و نمک، اسید چرب ترانس، اشباع در مواد غذایی و در نهایت مصرف غذای ناسالم نیز امنیت غذا و تغذیه را به مخاطره می‌اندازد.
و، اما فقر و گرسنگی...

عبداللهی با بیان اینکه فقر به عنوان یکی از عوامل موثر در ناامنی غذایی و سوء تغذیه مطرح است، می‌گوید: با توجه به این که امنیت تغذیه‌ای جامعه شدیدا به درآمد و قیمت مواد غذایی بستگی دارد، بکارگیری سیاست‌هایی در زمینه کاهش فقر، کنترل قیمت مواد غذایی، ایجاد اشتغال و درآمد در میان طبقات کم درآمد در شهر و روستا و اجرای برنامه‌های حمایت تغذیه‌ای اقشار آسیب پذیر و کم درآمد به عنوان یک برنامه هدفمند برای تامین و ارتقای امنیت غذایی، حذف گرسنگی و سوءتغذیه باید مدنظر مسئولین کشور‌ها قرار گیرد.

کاهش سوءتغذیه و کوتاه قدی در کشور

مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت درباره وضعیت سوء تغذیه و کوتاه قدی در ایران نیز می‌گوید: در کشور ایران به دنبال اقدامات و برنامه‌های بهبود تغذیه در شبکه‌های بهداشتی درمانی کشور و همکاری سایر بخش‌های مرتبط در حیطه غذا و تغذیه، سوءتغذیه کودکان زیر پنج سال کشور به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است. شیوع کوتاه قدی از حدود ۲۰درصد در سال ۱۳۷۴، به حدود پنج درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است. کم وزنی نیز از حدود ۱۷ درصد در سال ۱۳۷۴، به حدود چهار درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است.
کاهش کم خونی و کم وزنی در ایران

وی درباره اقدامات صورت گرفته برای رفع کم خونی و همچنین چگونگی وضعیت آن در کشور می‌گوید: با اجرای برنامه ملی غنی سازی آرد با آهن و اسید فولیک شیوع کمبود آهن و کم خونی نیز در گروه‌های سنی مختلف در یک دوره ۱۰ ساله کاهش یافته است. به عنوان مثال کم خونی در کودکان زیر ۲ سال از ۳۸ درصد به ۱۷ درصد و در مادران باردار از حدود ۲۱ درصد به حدود ۱۴ درصد کاهش یافته است.

سوء تغذیه و کمبود ریزمغذی‌ها در مناطق محروم

وی ادامه می‌دهد: با وجود کاهش قابل ملاحظه کم‌وزنی و کوتاه‌قدی کودکان، کمبود آهن، کمبود روی و کم خونی در کشور نباید فراموش کرد که در عین حال مشکل سوءتغذیه کودکان و کمبود ریزمغذی‌ها در مناطق کم برخوردار کشور یکی از چالش‌های موجود است. از سوی دیگر حدود ۶۰ درصد افراد بالای ۱۸ سال کشور با اضافه وزن و چاقی مواجه‌اند.
روند افزایشی چاقی در کودکان و نوجوانان ایرانی

عبداللهی الگوی غذایی نامناسب، مصرف بی‌رویه فست‌فودها، مصرف زیاد قند، نمک و چربی و همچنین مصرف کم سبزی و میوه و تحرک بدنی ناکافی را از دلایل مهم اضافه وزن و چاقی و بیماری‌های غیرواگیر در کشور می‌خواند و می‌گوید: اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان کشور نیز روند افزایشی را طی می‌کند. چاقی شکمی در حدود ۲۰ درصد کودکان و نوجوانان هفت تا ۱۸ سال کشور گزارش شده است. این در حالیست که استمرار چاقی کودکی و نوجوانی در دوران بزرگسالی شانس ابتلا به بیماری‌های غیر واگیر را افزایش می‌دهد.
اقداماتی برای حذف گرسنگی

وی درباره اقدامات وزارت بهداشت در زمینه تغذیه در مناطق محروم نیز می‌گوید: در حال حاضر در قالب طرح تحول نظام سلامت در حوزه بهداشت برای اولین بار کارشناسان تغذیه در مراکز خدمات جامع سلامت به منظور ارائه خدمات مشاوره تغذیه و رژیم درمانی بکار گرفته شده‌اند و آحاد جامعه به ویژه اقشار کم در آمد در مناطق محروم و حاشیه شهر‌ها از خدمات مشاوره‌ای و تنظیم برنامه غذایی از طریق ۱۲۰۰ کارشناس تغذیه به طور رایگان بهره می‌برند.

مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت ادامه می‌دهد: اجرای برنامه بهبود تغذیه زنان روستایی و عشایری با همکاری جهاد کشاورزی، اجرای برنامه‌های حمایت تغذیه‌ای کودکان زیر پنج سال، مادران باردار با همکاری کمیته امداد امام و بنیاد علوی و طراحی و اجرای مداخلات خاص در مناطق محروم کشور از دیگر اقداماتی است که با هدف حذف گرسنگی و سوءتغذیه توسط کارشناسان تغذیه در مراکز بهداشت استان، شهرستان و مراکز جامع سلامت در حال اجراست.

وی در پایان صحبت‌هایش می‌گوید: اجرای سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری بویژه در زمینه امنیت غذایی و کشاورزی، توجه ویژه به برنامه پنج ساله ششم توسعه، استقرار سند ملی تغذیه و امنیت غذایی، همکاری مناسب نهاد‌های قانونگذار و ناظر، وزارتخانه‌ها و سازمان‌های متولی ایجاد امنیت غذایی، توسعه پایدار کشاورزی، ارتقای فرهنگ و سواد تغذیه‌ای جامعه و افزایش دسترسی مردم به خدمات بهداشتی و مراقبت‌های تغذیه‌ای برای حذف گرسنگی و سوءتغذیه و ارتقاء امنیت غذا و تغذیه در کشور ضروری است.