لوازم انتخابات رقابتی/محمد نوری*

کم و کیف هر انتخاباتی را می توان از مراحل و مقدمات آن دریافت. در جهان مدرن پدیده انتخابات بیش از هر چیز شکل و شمایل یک مسابقه را پیدا کرده است که در آن سه گروه تیم های رقیب، داوران و تماشاگران نقش به سزا ایفا می کنند.

از این رو نظام های مردم سالار پیشاپیش عیار و معیار یک انتخابات مدرن و کارآمد را مشخص کرده اند. انتخاباتی کامیاب است که در آن مثلث انتخاب کنندگان، انتخاب شوندگان و تیم داوران روی ریل قانون و قاعده دموکراسی گام بردارند. از همین منظر می توان تجربه دور جدید رقابت انتخاباتی در ایران را مورد تامل قرار داد.

ضلع اول، احزاب و گروه ها: در تجربه انتخابات جمهوری اسلامی، جناح ها و گروههای سیاسی نقش تعیین کننده دارند. حاصل و محصول رفتار گروه ها در میدان انتخابات همان چیزی است که اصل«رقابت پذیری» یک انتخابات نامیده می شود. انتخابات در هر حال ذاتاً رقابتی میان دو یا چند تیم است و شمار احزاب و گروه ها از کشوری به کشور دیگر فرق می کند در جامعه ایران که یکی از ویژگی های آن تکثر و تنوع اقوام و گروهها است، میزان استقبال و نحوه مشارکت طبقات جامعه نقش به سزا در نتیجه انتخابات دارد. هر اندازه چتر مشارکت گروه ها و اقشار گسترده باشد به همان میزان ارزش و اعتبار انتخابات فزونی خواهد یافت ودر مقابل غیبت هر گروه و جریان سیاسی می تواند از وزن و تاثیر انتخابات بکاهد.

ضلع دوم داوران و مجریان: نقش تیم کارگزاران انتخابات (اعم از ناظران و مجریان) از آن جهت در جمهوری اسلامی تعیین کننده است که قانون اساسی مدیریت پروژه انتخابات را برعهده دولت و حاکمیت نهاده است در حالی که در بسیاری از نظام ها کمیسیون یا کمیته مستقل از دولت این وظیفه را عهده دار است. با این ساختار حقوقی پیدا است که در ایران عملکرد و رفتار نهادهای مجری و ناظر اثری تعیین کننده در سرنوشت انتخابات دارد دولت ها از دو طریق به پویایی یا رکود انتخابات کمک می کنند اول بی طرفی در میدان رقابت جناح های سیاسی که این بی طرفی از موضع گیری مسئولان امور تا نحوه توزیع امکانات را شامل می شود دوم اراده و توان اجرای موازین قانونی و مقابله با مداخله و تخلفات گروهها و صاحبان قدرت در ایام انتخابات

ضلع سوم مردم: رفتار مردم در میدان انتخابات با یک معیار ملموس شکل می گیرد و آن باور آنها به میزان تاثیر گذاری و جدی بودن انتخابات است به عبارت دیگر افکار عمومی، هر انتخاباتی را با معادله هزینه و فایده می سنجد. در جامعه ای که مراحلی از توسعه و عقلانیت سیاسی را تجربه کرده است رفتار انتخاباتی مردم چندان تابع احساسات و هیجانات سیاسی نیست بلکه آنها نگاه خود را به خروجی و نتیجه صندوق رأی می دوزند.

در جمهوری اسلامی که رکورد بالاترین انتخابات را در خاورمیانه ثبت کرده است به نظر می آید رفتار شهروندان در صحنه انتخابات بیشتر از همین الگو پیروی می کند. مسئولان و مراجع نظام نیز بویژه در جریان انتخابات 92 تلاش کردند این جنبه از رفتار عقلانی جامعه را درگیر بحث انتخابات کنند. تجربه انتخابات دو سال پیش از این نظر می تواند معیاری روشن برای ارزیابی انتخابات 7 اسفند 94 باشد زیرا مراجع نظام موضوع شرکت در انتخابات را به عنوان یک رفتار و فعل ارادی مطرح کردند و از روش اقناع برای ترغیب مشارکت عمومی بهره جستند. رهبری نظام برای اولین بار جلوی تفکر کسانی که در پی زینتی نشان دادن رای مردم بودند ایستادند و راهبردی را اعلام کردند که مجریان انتخابات امروز نیز بر پایه همان راهبرد حرکت می کنند آن روزها رهبر معظم انقلاب انتخابات را حق الناس خواندند و در فراخوان خود گفتند انتخابات امری ملی و مربوط به سرنوشت حال و آینده کشور است لذا از شهروندان خواستند در چنین رویدادی حتی کسانی که نسبت به نظام نظرات انتقادی دارند مشارکت جویند

در حال حاضر گزارش ها و خبرها از حضور گسترده قشرها و گروه های مختلف حکایت دارد بدون تردید یکی از عناصری که در دور اخیر مشوق گروه ها و احزاب برای حضور در انتخابات است همانا عملکرد دولتی است که مولود انتخابات خرداد 92 به حساب می آید دولتی که به باور ناظران نگاه جهان را به ایران تغییر داد و دستکم در عرصه دیپلماسی توانست مطالبات مردم را پیگیری کند و قفل بحران بزرگی که 12 سال بر زندگی اقتصادی و اجتماعی مردم سایه افکنده بود را بگشاید بر همین اساس روحانی می گوید فقط در سایه رای مردم چنین توفیقی حاصل شده است.

*سردبیر روزنامه ایران

**روزنامه ایران/چهارشنبه دوم دی ماه 1394