درمانِ «منار جنبان»؛ هر ساعت، یک تکان!

نخستین‌بار در نوروز 92 بود که خبر رسید؛ شاید «منارجنبان» برای همیشه بی‌حرکت بماند، بنایی عجیب و پیچیده که صحبت‌های مسئولان حاکی از آن بود که در صورت تکان دوباره، احتمال تخریب آن وجود دارد.

در آن زمان حتی اعلام کردند؛ «کارشناسان به این نتیجه رسیده‌اند که «منار جنبان» ساخته نشده است تا به‌طور دائم و روزانه چند ده‌بار تکان داده شود، این تکان‌ها به‌مرور باعث تخریب مناره‌ها می‌شود.»

براساس صحبت‌های مسئولان اصفهانی قرار بود تا در قالب یک طرح پژوهشی، گروهی شامل کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی اصفهان همزمان با مرمت مناره‌ها، به بررسی عوامل تکان خوردن آن‌ها به‌صورت علمی بپردازند و بررسی کنند که آیا تکان‌ دادن مناره‌ها در درازمدت باعث وارد شدن آسیب جدی به این بنا می‌شود؟

با پایان مرمت‌ها از اواخر سال 1391 تا اوایل 1392 روی این بنای تاریخی، حتی این بحث از سوی مسئولان میراث فرهنگی اصفهان مطرح شد که پس از به پایان رسیدن این عملیات، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تصمیم ندارد دوباره مناره‌ها را مانند گذشته تکان دهد، چون این اتفاق باعث آسیب رسیدن به منار جنبان می‌شود.

این صحبت‌ها و اتفاقات در حالی مطرح شدند و رخ دادند که کمتر از یک سال پس از مطرح شدن این سخنان،«منارجنبان» به تکان‌هایش ادامه داد، تکان‌هایی که این‌بار گفته می‌شود براساس کنترلی مدیریتی در حال انجام است.

تکان‌های منارجنبان، کنترل شده است

ناصر طاهری؛ معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان پس از گذشت حدود 3 سال از اظهارنظرهای متفاوت اولیه، این‌بار اعتقاد دیگری دارد.

او در گفت‌وگو با خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا می‌گوید: ویژگی منارجنبان حرکت دادن آن است، ما نمی‌خواهیم این ویژگی را از آن بگیریم، هرچند در اصل این بنا، برای تکان دادن ساخته نشده است. اما تصمیم داریم با مدیریت کنترل شده و در زمان‌بندی خاص و براساس نیاز این بنای تاریخی را حرکت دهیم.

وی تاکید می‌کند: منارجنبان در نوروز براساس یک برنامه ریزی منظم و مدیریت کنترل شده برای مسافران نوروزی تکان داده می‌شود.

او با اشاره به اینکه در ایام معمول سال و از زمانی که براساس نظر کارشناسان مطالعات و پژوهش‌هایی درباره احتمال تخریب آن در این تکان‌ها انجام شده است، می گوید: از سال گذشته (1393) در ایام معمول سال، روزی دوبار صبح و دوبار بعد از ظهر آن هم در صورتی که بازدید کننده در محوطه منارجنبان حضور داشت این بنای تاریخی را حرکت می‌دادیم.

به گفته وی در ایام نوروز و به دلیل ازدحام جمعیت و اینکه گاهی مواقع صف بازدید کننده تا خیابان کشیده می‌شود، شاید هر یک ساعت یک‌بار منارجنبان حرکت داده شود.

طاهری با تاکید بر اینکه تعداد تکان‌ها و قدرت هر تکان برای این بنای تاریخی مدیریت شده انجام می‌شود‌، گفت: اگر این ویژگی را از آن بگیریم، دیگر امکان بازگشت آن را نداریم. در واقع «منار جنبان» به دلیل این ویژگی‌اش شهرت دارد. باید این شهرت به گونه‌ای برای عموم مردم نمایش داده شود اما باید مراقب باشیم که کاری نکنیم تا آن را از دست دهیم و با مطالعه میزان حرکت کنترل می‌شود.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان درباره بررسی‌های یک سال گذشته «منار جنبان» هم اظهار می‌کند: بررسی‌ها منتج به یکسری مرمت‌ها شد که توسط پیمانکار امانی سازمان که در خود این اداره کل کار می‌کند، صورت گرفتند. استحکام بخشی و مرمت جزو این اقدامات بود.

یک کارشناس مناره‌ها را تکان می‌دهد

او تاکید می‌کند: در واقع حرکت ندادن منارجنبان یک شبهه بود که پس از پایان رسیدن مطالعات به این نتیجه رسیدیم؛ «تکان دادنش مشکلی ایجاد نمی‌کند» چون آستانه تحمل و ظرفیت بنا مشخص شد و فقط یک نفر از کاشناسان سازمان میراث فرهنگی اصفهان امکان تکان دادن این بنا را دارد نه مانند گذشته که هر کس می توانست آن را با هر قدرتی حرکت دهد.

منار جنبان

به گزارش ایسنا، بنیان این مناره در دوره‌ی ایلخانی و در اواخر پادشاهی «اولجایتو» بر زمین گذاشته شد. بنایی که به‌عنوان مقبره‌ای برای «عمو عبدالله» عارف و زاهد دوره‌ی ایلخانی ساخته شد و شامل یک سنگ بزرگ مرمری و یک پارچه روی قبر بود و دورتادور آن به خط ثلث و به‌صورت برجسته سوره‌ی «یاسین» حجاری شده بود. در آن زمان روی آرامگاه «عمو عبدالله» فقط یک بنای بدون مناره ساخته شد، بنایی شامل یک ایوان آجری که مکانی را برای زائران این زاهد فراهم می‌کرد.

اما تاریخ این بنای ساده و ارزشمند، 300 سال پس از ساخت مقبره‌ی «عمو عبدالله» متفاوت شد، زمانی‌ که دانشمندان دوره‌ی صفویه دو مناره روی این مقبره ساختند تا آن را متفاوت با دیگر بناهای شهر اصفهان کنند.

در واقع شهرت بنای اعجاب‌انگیز و کوچک «منارجنبان» با پهنای 9 متر و بلندای 17 متر، این است که با تکان دادن یکی از مناره‌ها، مناره‌ی دیگر و حتا کل ساختمان تکان می‌خورد. ایوان بنا به سبک مغول ساخته شده‌ است و از آن دوره کاشی‌کاری‌هایی دارد؛ ولی شکل مناره‌ها نشان می‌دهد که احتمالا در پایان دوره‌ی صفوی به ایوان اضافه شده‌اند.

تکان خوردن مناره‌های این بنا تا مدت‌ها برای دانشمندان پرسش‌برانگیز بود. معماری اسرارآمیز آن برای بسیاری هنوز هم در ابهام است. منطقی‌ترین علتی که برای تکان خوردن مناره‌ها وجود دارد، پدیده‌ی فیزیکی تشدید یا پدیده‌ی رزونانس است، چون مناره‌ها سبک معماری مشابهی دارند و تکان خوردن یکی روی دیگری اثر می‌گذارد.

بعد از تبدیل شدن «منار جنبان» به جاذبه‌ی توریستی، برنامه‌ای برای تکان دادن مناره‌ها در زمان‌ها مشخص اجرا شد. در حالی که خاصیت لرزه‌پذیر بودن اثر برای مقاوم‌سازی بنا در برابر زلزله در آن ایجاد شده است.