آیا شیخ اعتدال می تواند تندروها را از میدان به در کند؟

کریستین ساینس مانیتور نوشت: هشت ماه پس از به قدرت رسیدن رئیس جمهور حسن روحانی، کشور ایران به یقین دچار تغییرات مشهودی شده است. روحانی که وعده «پایان دادن به افراط گرایی» را سر داده بود، چند ماه پیش به یک توافق موقت با قدرت های جهانی دست یافت و اکنون تهران در مسیر رسیدن به یک توافق نهایی حرکت می کند.

به گزارش تیک کاترین اشتون - مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا - پبا رئیس جمهور در تهران دیدار کرد. این نخستین دیدار او از هنگام انتصابش در سال 2009 میلادی به شمار می رود.

بنابراین اگر روحانی هنوز هم تلاش می کند تا تندروهای ایرانی را از میدان به در کند، این جابجایی دیپلماتیک تا چه میزان با دوام خواهد بود؟

این پرسش هفته جاری کانون توجه یک میزگرد از کارشناسان در مجمع سلیمانیه در شمال عراق قرار گرفت. هوشیار زیباری - وزیر امور خارجه عراق - که به عنوان یک رهبر کرد عراقی دهها سال است که با رهبری ایران همکاری کرده است، اعتقاد دارد که این تغییر عمیق است.

او که در برابر این میزگرد تشکیل شده در دانشگاه امریکایی عراق سخن می گفت، اظهار داشت:«ما شاهد این جابجایی دیپلماتیک بوده ایم و من از موضع خودم می توانم بگویم که این یک جابجایی اصیل و جدی است. قصد آنها برقراری ارتباط است. آنها بیش از هر چیز دیگری نگران ظهور افراط گرایی، فرقه گرایی و شکاف میان شیعه و سنی هستند.»

شرکت کنندگان در این میز گرد پنج عامل را مشخص کردند که قدرت ماندگاری تغییرات به وسیلهروحانی را مشخص می کند.

1) ایران متعهد به انجام تغییر است.
منتقدان این اتهام را مطرح کرده اند که اقدامات اخیر ایران تنها نوعی بهره جویی است. ولی احمد صادقی - معاون موسسه مطالعات سیاسی و بین المللی (IPIS) یک اندیشکده مستقر در وزارت امور خارجه ایران - می گوید :«اقدام ایران برای میانه روی «یک حرکت تاکتیکی نیست، بلکه یک اقدام راستین است.»

صادقی گفت که از هنگام انقلاب اسلامی سال 1979 میلادی به این سو، هیچیک از رئیس جمهورهای ایران «دارای یک چنین حمایتی از راس نظام تا پائین آن نبوده است.»

2) ایران خود را با تغییرات منطقه ای وفق می دهد.
رابین رایت - روزنامه نگاری که به تازگی از ایران دیدن کرده است و نخستین بار در 41 سال پیش از ایران گزارش تهیه کرد - می گوید تحولات منطقه ای در طول چند سال گذشته توازن قوا را تغییر داده و ایران نیز «یک بازنگری راهبردی» را مورد نظر قرار داده است.

خانم رایت - نویسنده چندین کتاب در مورد ایران و خاورمیانه - می گوید ایران تقریباً ده سال پیش رهبر یک هلال قدرتمند شیعی گسترده شده از تهران تا بغداد گرفته تا دمشق و بیروت بود. ولی با رشد عوامل القاعده و اختلافات فرقه ای که سرتاسر منطقه را در خود گرفته است، این موضوع دیگر مصداق ندارد. عقب نشینی امریکا از عراق و افغانستان باعث محروم شدن ایران از خط مقدم دفاعی خود در برابر نفوذ معارضان آنها شده است.

رایت می گوید:«کنایه آمیز آن است که سپر ایجاد شده به وسیله ایالات متحده در ده سال پیش، ناپدید شده است و به نظر من، ایران باوجود تمام دستاوردهای خود، اندکی احساس آسیب پذیری می کند.»

نتیجه آن شده است که ایران «به ناگهان» خود را در بسیاری از اهداف راهبردی - مانند حل مساله هسته ای و توقف گسترش افراط گرایی اهل سنت - شریک امریکا مشاهده می کند.

رایت می گوید:«مساله ای ژرف تر از فقط یک انتخابات تازه و یک رئیس جمهور تازه مطرح است. من معتقدم که ایران بسیار واقع گرا شده است.»

3) فقط اصول تنها نمی تواند یک کشور را حفظ کند.

کریم سجادپور - تحلیل گر مسائل ایران در موسسه کارنگی ویژه صلح بین الملی CEIP)) - می گوید روحانی و وزیر خارجه، محمد جواد ظریف انعکاس دهنده خواست مردم برای اولویت بخشیدن به منافع ملی و اقتصادی هستند.»

4) امریکا به گونه ای احتیاط آمیز درحال استقبال کردن است.

کن پولاک- مدیر سابق بخش خلیج فارس در دوره ریاست جمهوری بیل کلینتون در زمانی که ایالات متحده در اواخر دهه 1990 میلادی پیشنهاد تماس با ایران را مطرح کرد - می گوید شنیدن این سخنان آشتی جویانه از سوی صادقی از اندیشکده ایرانی، «جالب توجه» است.

پولاک - عضو ارشد در موسسه بروکینگز و نویسنده کتاب « غیر قابل تصور: ایران، بمب و راهبرد امریکا» - می گوید رئیس جمهور باراک اوباما «مشتاق کشف این نکته است » که آیا توافق هسته ای و بهبود روابط گسترده تر پس از آن، ممکن است یا خیر.

او می گوید:«این کار واقعاً با توافق هسته ای شروع می شود. اگر ما به آن دست یابیم، امید آن می رود که بتواند بخشی از- یک در به سوی - روابط گسترده تر با ایران باشد.»

یک شکاف عمیق میان انتظارات دوکشور باقی مانده است: آیا ایران برنامه هسته ای خود را متوقف خواهد کرد و در چه نقطه ای؟ تحریم ها تا چه میزان رفع خواهند شد؟ و چگونه می توان اعتماد را با توجه به سیاست های داخلی در دو طرف، به وجود آورد؟

ولی به نظر می رسد که مانع تراشان بر سر رسیدن به توافق در هر دو طرف، با نگرانی از این که مبادا عامل شکست این توافق شناخته شوند، خود را عقب کشیده اند.

پولاک می گوید:«کشوری که این توافق را که جهان تا این اندازه به آن علاقمند است و بر روی آن سرمایه گذاری کرده است نابود کند، به عنوان طرف مغضوب شناخته خواهد شد.»

5)- ایران خواهان بازیافت موقعیت قدرتمند خود است.

سجاد پور می گوید سرمایه انسانی ایران - یک مرکز قدرتمند تمدن (با داشتن حدود 5 هزار سال تاریخ پارسی) و منابع طبیعی آن کشور به این معناست که ایران می تواند یک بازیگر بزرگ جهانی باشد و مانند ترکیه عضو گروه 20 شود.