قساوتی که پهلوی در ۱۵ خرداد خرج کرد

مجتبی سلطانی احمدی مشاور وزیر ارشاد در امور جوانان از جمله پژوهش‎گران و محققانی است که درباره‎ «قیام پانزده خرداد» کتاب‎ها و مقالاتی را منتشر کرده است.

وی با همیاری رحیم نیکبخت میرکوهی کتاب «مبدأ نهضت» (مجموعه مقالات قیام پانزده خرداد) را در دو جلد با رویکرد پژوهشی و آکادمیک و کتاب «نامۀ نیمۀ خرداد» را با هدف آشنایی عموم مردم جامعه منتشر کرده است. کتاب «نامۀ نیمۀ خرداد» تاکنون دوبار با مجموع شمارگان ۲۱۰۰۰ نسخه به زیور طبع آراسته شده است.

از مقالات این نویسنده درباره قیام پانزده خرداد می‎توان به: «پانزده خرداد؛ حادثه یا مبدأ نهضت؟»، «صادق امانی و قیام پانزده خرداد» و همچنین «نقش و عملکرد حوزه‎های ده نفره‎ هیأت‎های مؤتلفه‎ی اسلامی در قیام پانزده خرداد» اشاره کرد.

سلطانی احمدی هم‎اکنون مشاور وزیر ارشاد در امور جوانان، عضو ستاد ساماندهی امور جوانان، مدیرمسئول کتاب ماه تاریخ و جغرافیا و دانشجوی دکترای تخصصی تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه تهران است.

آن‎چه در پی می‎آید چکیده مباحث مطرح شده با سلطانی است.

* قیام پانزده خرداد تجلی پیوند اصل امت و امامت بود

سلطانی احمدی درباره نقش امام خمینی(ره) و ویژگی مهم قیام پانزده خرداد اظهار داشت: امام خمینی شخصیتی است که در عصر ما پرچم‎دار صیانت از دین اسلام و عزت ایران شد. این مرجع بیدار شیعه از کیان و هویت اسلامی ایران دفاع کرد و با الگوبرداری از قیام امام حسین(ره)، نماد و سمبل مبارزه علیه قانون‎شکنی‎ها و اختناق و خفقان حکومت پهلوی گردید. ایشان در سخنرانی تاریخی عصر عاشورای سال ۱۳۴۲ ش با شجاعت به انتقاد صریح از محمدرضا پهلوی و سیاست‎های ضد اسلامی و وطن‎فروشانه‎ی وی پرداخت.

وی تصریح کرد: در پی این سخنرانی حماسی و سرنوشت‎ساز بود که حکومت به فکر تعرض به حریم مرجعیت افتاد.

سلطانی با بیان اینکه دستگیری امام خمینی در ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ مردم سراسر ایران را در حمایت از وی به صحنه آورد، توضیح داد: این مهم جلوه‎ای از پیوند مردم و مرجعیت شیعه را آفرید که ریشه در باورهای عمیق دینی داشت. در واقع قیام ۱۵ خرداد تجلی پیوند اصل امت و امامت بود.

* فراگیری قیام و ماهیت دینی علت مبدأ نهضت شدن قیام ۱۵ خرداد است

سلطانی احمدی با اشاره به‎ اینکه واکنش امام خمینی به لایحه انجمن‎های ایالتی و ولایتی و حادثه مدرسه فیضیه قم پیش از قیام ۱۵ خرداد رخ داد، اما ایشان این قیام را مبدأ نهضت اعلام کرد، اظهار داشت: علت مبدأ نهضت بودن قیام ۱۵ خرداد را باید در ماهیت دینی، فراگیری قیام، رهبری مشخص و حضور طبقات مختلف مردم دانست. تا قبل از قیام ۱۵ خرداد، نهضت امام خمینی در واقع نهضت روحانیون ایران بود.

به گفته مشاور وزیر ارشاد، در قیام ۱۵ خرداد طبقات مختلف مردم از روحانی، دانشجو، دانش‎آموز، کارمند، کارگر، راننده تا درشکه‎چی و پلاستیک‎ساز وارد صحنه قیام شدند. مروری بر شغل شهدای قیام ۱۵ خرداد در تهران مؤید این مطلب است.

سلطانی ادامه داد: انتشار خبر دستگیری امام خمینی نه فقط قم و تهران، بلکه سراسر ایران را به حرکت آورد. شیراز، مشهد، یزد، اصفهان، ورامین، تبریز، زنجان، قزوین، کاشان و ده‎ها شهر دیگر را می‎توان نام برد که هر یک به‎فراخور خود اعتراض و قیام نمودند. از تحصن در منزل علما، ارسال تلگراف، برپایی تظاهرات و کفن‎پوش راهی تهران شدن و در نهایت شهادت از جمله این واکنش‎ها بود.

وی با این جملات که قیام ۱۵ خرداد حوزه علمیه نجف و بسیاری از روحانیونی را که دارای رویکرد محافظه‎کارانه در برابر رژیم پهلوی بودند بیدار کرد، افزود: در قیام ۱۵ خرداد ارمنی‎ها هم درود بر خمینی می‎گفتند. امری که رادیو مسکو به آن اعتراف کرد.

* دستاورد قیام ۱۵ خرداد، پیروزی ۲۲ بهمن ۵۷ بود

وی ادامه داد: قیام ۱۵ خرداد در داوزدهم محرم در دفاع از حریم مرجعیت شیعه شکل گرفت و به تعبیر و تصریح امام خمینی مبدأ تاریخ انقلاب اسلامی نام نهاده شد. در بیانات و اظهارات ایشان تأکید ویژه‎ای بر شناخت قیام ۱۵ خرداد وجود دارد. از آن جمله در نخستین سالگرد قیام ۱۵ خرداد بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۸ ش در بیاناتی مهم فرموند:

« پانزده خرداد چرا به‎ وجود آمد؟ مبدأ وجود آن چه بود؟ دنباله آن در سابق چه بود؟ و الآن چیست؟ پانزده خرداد برای چه مقصدی بود؟ پانزده خرداد را بشناسید و کسانی که پانزده خرداد را دنبال کردند بشناسید و کسانی‎ که از این به بعد امید تعقیب آن‎ها هست بشناسید و مخالفین پانزده خرداد و مقصد پانزده خرداد را بشناسید».

سلطانی خاطرنشان کرد: در واقع قیام ۱۵ خرداد مبانی و شیوه مبارزات ملت ایران ، رهبری، نیروی اجتماعی و به‎طور کلی هدف و آرمان‎های مبارزات را دگرگون کرد و از این طریق با همه وجوه تاریخ ایران و ارزش‎های این سرزمین پیوند خورد. دستاورد قیام ۱۵ خرداد، پیروزی ۲۲ بهمن ۵۷ بود.

* قیام پانزده خرداد بزرگ‎ترین حادثه قرن در کشور است

نویسنده کتاب «نامۀ نیمۀ خرداد» با اشاره به نگاه مقام معظم رهبری درباره قیام ۱۵ خرداد گفت: در کلام مقام معظم رهبری قیام ۱۵ خرداد از جایگاه ویژه‎ای برخوردار بوده و به‎عنوان پایه انقلاب اسلامی تبیین شده است. در واقع اهمیت قیام ۱۵ خرداد و تأثیرگذاری آن بر تحولات پس از آن به‎ اندازهای است که آیت‎الله خامنه‎ای تعبیر «بزرگترین حادثه ... در قرن حاضر کشور» را درباره آن بکار می‎برند. همچنین از نظر ایشان قیام ۱۵ خرداد یکی از مهم‎ترین اقدامات ملت ما در برابر سلطه‎جویی آمریکا بود.

* دانشجویان در قیام پانزده خرداد، آگاهانه وارد عمل شدند

مدیر مسئول کتاب ماه تاریخ و جغرافیا همچنین درباره نقش دانشجویان در این قیام معتقد است: در قیام ۱۵ خرداد یکی از ویژگی‎های مهم فعالیت دانشجویان آن بود که آگاهانه وارد عمل شدند. دانشجویان دانشگاه تهران فورا نسبت به دستگیری امام خمینی واکنش نشان دادند. علاوه بر دانشجویان دانشگاه تهران، دانشجویان سایر دانشگاه‎ها از جمله دانشسرای عالی تهران با تجمع در داخل و خارج دانشسرا ضمن سردادن شعارهایی علیه شاه، مردم را به شرکت در تظاهرات ترغیب و تشویق کردند. دانشجویان دانشگاه پلی تکنیک هم با نصب پلاکاردهایی با مضمون شعارهایی علیه حکومت، دانشکده‎های هم‎جوار و دانشجویان دبیرستان‎ها را به شرکت در تظاهرات ترغیب کردند.

وی توضیح داد: بعد از قیام ۱۵ خرداد، جنبش دانشجویی با قطع امید از رویکردهای لیبرالی جبهه‎ی ملی و سازش‎کاری و خیانت حزب توده به سوی انقلابی شدن و تمایل به براندازی رژیم شاه پیش رفت و احساسات عدالت‎طلبانه و ضد آمریکایی و ضد سرمایه‎داری در میان دانشجویان تقویت شد.

مشاور وزیر ارشاد در امور جوانان ادامه داد: جنبش دانشجویی در این مقطع، خواهان استقلال ایران و سقوط رژیم شاه به عنوان دست‎نشانده‎ی آمریکا بود.

* آمار دقیقی از شهدا و جانبازان قیام پانزده خرداد به دست نیامده است

نویسنده و تدوین‎گر کتاب مبدأ نهضت در مورد شمار شهدای قیام پانزده خرداد گفت: در مورد شمار شهدای قیام ۱۵ خرداد نظر واحدی وجود ندارد و ارقام متفاوتی ارائه شده است، که این رقم تا ۱۵۰۰۰ نفر هم ذکر شده است. دولت اسدالله علم همه‎ی کشته‎های آن قیام را ۸۶ نفر و زخمی‎ها را ۱۵۰ نفر اعلام کرد. مردم کوچه و بازار که در صحنه‎ی قیام و درگیری حضور داشتند، شمار شهیدان آن روز را بالغ بر ۱۵۰۰۰ تن روایت کردند. یکی از گزارش‎های ساواک مورخ ۱۸/۰۴/۱۳۴۲ ش نشان می‎دهد که استواری به نام "رضا دیوانه" از کلانتری ۶ خیابان مولوی به تنهایی در یکی از محلات ۶۰ نفر از مردم بی‎گناه را شهید کرد. برخی از روزنامه‎ها و خبرگزاری‎های خارجی از جمله روزنامه لوموند در مورخ ۰۷/۰۶/۱۹۶۳ میلادی شمار کشتگان را بیش از ۱۰۰۰ نفر برآورد کرده است. نارسایی در آمار شهیدان و مجروحان قیام ۱۵ خرداد و ناآگاهی و بی اطلاعی از نام و نشان کامل آن‎ها ریشه در ترس برخی از خانواده‎های شهیدان از بیم پیگرد شدید رژیم، و مخفی‎کاری رژیم به منظور پوشیده نگه داشتن شدت برخورد با قیام دارد. به اذعان شاهدان در مسگرآباد کانالی کنده بودند و جنازه‎ها را داخل آن می‎ریختند. برخی از افراد نیز شاهد انداختن تعدادی از جنازه‎ها در دریاچه نمک قم بودند.

* پدیدآورندگان قیام پانزده خرداد مصداق السابقون السابقون هستند

مشاور وزیر ارشاد در امور جوانان و پژوهشگر تاریخ انقلاب اسلامی درباره پدیدآورندگان قیام پانزده خرداد اذعان داشت: پایگاه اجتماعی امام خمینی توده‎های مردمی متدین بودند که از درون آن‎ها یاران مؤمن و مجاهد و ثابت‎قدمی جوشیده و دوشادوش روحانیت به انتظام و ساماندهی تشکیلاتی امور مبارزه و آگاهی توده‎ها پرداختند. در واقع پدیدآورندگان قیام ۱۵ خرداد مصداق عینی السابقون السابقون اولئک المقربون هستند. آنان نقش مهمی در بیداری اسلامی و پیروزی انقلاب داشتند. آنان نه تنها عوام بلکه خواص را هم بیدار کردند. زنده نگاه داشتن یاد، خاطره و هدف خردادآفرینان و شهیدان قیام ۱۵ خرداد نقش مهمی در حفظ اهداف و جهت‎های اصلی انقلاب اسلامی ایران دارد. به‎ویژه شهیدان و مبارزانی چون آیت‎الله سید مصطفی خمینی، شهید مهدی عراقی، شهید حاج اسماعیل رضایی، شهید صادق امانی، شهید طیب حاج‎رضایی، شهید مرتضی مطهری، شهید اسدالله لاجوردی، شهید فضل‎الله محلاتی، شهید محمدصادق اسلامی، شهید عبدالحسین دستغیب، مرحوم آیت‎الله محمدتقی فلسفی، مرحوم آیت‎الله سید محمود طالقانی، مرحوم آیت‎الله شیخ عباسعلی اسلامی و مرحوم حبیب‎الله عسگراولادی.

وی توضیح داد: لازم به یادآوری است تأثیر کلام خالصانه حاج مهدی عراقی نقش مهمی در کشاندن طیب حاج‎رضایی به نهضت اسلامی و شکل‎گیری شخصیت بعدی او ایفا کرد. تا جایی‎که به قول امام خمینی طیب، طِیب شد.

سلطانی در پایان عنوان کرد: درباره اوج قساوت رژیم پهلوی درباره‎ شهیدان قیام ۱۵ خرداد باید گفت رژیم پهلوی در قبال نشان دادن جنازه از خانواده شهید علی اکبر وقایعی از شهدای قیام ۱۵ خرداد ۲۰۰ تومان پول نقد و یک جعبه شیرینی گرفتند تا فقط اجازه دهند خانواده‎اش شاهد دفنش در قبرستان مسگرآباد تهران باشند.