مرگ تدریجی یک ائتلاف

عربستان ششم فروردین سال ۱۳۹۴ با ایجاد ائتلافی نظامی شامل چند کشور عربی و نیز حمایت علنی آمریکا، انگلیس، فرانسه و رژیم صهیونیستی، در پی اوج گرفتن بحران سیاسی در یمن، به بهانه بازگرداندن 'عبد ربه منصور هادی' رئیس جموری مستعفی و فراری یمن به قدرت، بی اعتنا به قوانین بین المللی به این کشور فقیر خاورمیانه حمله کرد.
امارات، بحرین، قطر، کویت، مغرب، مصر، اردن، مالزی، پاکستان، سودان، سومالی و جیبوتی ازکشور‌های بودند که برخی با اعزام نیرو و تجهیزات نظامی و برخی دیگر با حمایت لفظی به یاری عربستان شتافته و آتش جنگ در یمن را برافروختند.
تحلیلگران علت‌های مختلفی را برای حضور برخی کشور‌ها در ائتلاف ضد یمنی برشمرده اند و به عنوان نمونه معتقدند امارات در تعقیب رویکرد‌های جاه طلبانه منطقه‌ای خود در پشت سر عربستان قرار گرفت و بحرین، کویت و قطر نیز به خاطر پایبندی به پیمان‌های محلی به جرگه ائتلاف سعودی پیوستند و همچنین بر این موضوع اذعان دارند، برخی کشور‌ها با وعده دریافت کمک‌های مالی و رشوه عربستان پای در جنگ یمن گذاشتند.
اما مشارکت در ائتلاف ضد یمنی و حضور در جنگی که به تائید 'جنگ سالاران سعودی' قرار بود به مدت چند روز با 'مژده پیروزی' به پایان برسد، برای کشور‌های عضو ائتلاف که در نبردی فرسایشی قرار گرفته بودند، بی دردسر نبود و ناکارآمدی ابراز جنگ، افزایش تلفات غیرنظامیان و نیز گسترش فشار‌های جامعه جهانی، انگیزه مقامات این کشور‌ها را برای جدای از ائتلاف سعودی دو چندان کرد.
اولین ترک بر پیکر ائتلاف سعودی با تصمیم پارلمان پاکستان مبنی بر بیطرفی اسلام آباد در جنگ یمن ظاهر شد.
عربستان همزمان با آغاز حمله نظامی به یمن، از پاکستان به عنوان یکی از کشور‌های حاضر در ائتلاف نام برد، اما دولت پاکستان یک روز بعد با انتشار بیانیه ای، گرچه بر این موضوع مبنی بر اینکه «هر تهدیدی علیه تمامیت ارضی عربستان پاسخ نیرومند پاکستان را در پی خواهد داشت»، اذعان، اما در عین حال تصریح کرد که هنوز تصمیمی در مورد شرکت در جنگ اتخاذ نکرده است.
چند روز پس از انتشار اطلاعیه دولت، درخواست عربستان از پاکستان برای ملحق شدن با ائتلاف سعودی از سوی مجلس پاکستان رد شد و نمایندگان مجلس ملی این کشور با صدور قطعنامه‌ای مخالفت خود را بطور رسمی با خواست ریاض اعلام کردند.
سه ماه بعد آغاز جنگ یمن، شهر جده میزبان کنفرانسی با کشور‌های عضو ائتلاف شد و عربستان که با برگزاری این کنفرانس چشم به تغییر رویکرد برخی کشور‌ها از جمله پاکستان دوخته بود، با اظهارات صریح نماینده پاکستان در مورد جنگ یمن و برخلاف تصور خود روبرو شد.
«شفقت جلیل» معاون وزیر اطلاع رسانی و نماینده پاکستان در کنفرانس جده، ضمن تاکید بر پایان دادن به جنگ، آغاز مذاکرات سیاسی را تنها راه حل برقراری امنیت پایدار در یمن عنوان کرد.
اما با وجود جدیت دولت و مجلس پاکستان در عدم همراهی با ائتلاف، انتشار اخبار اعزام نیرو‌های پاکستانی به عربستان، از منظر نمایندگان مجلس ملی و سنای این کشور دور نماند و اواخر سال گذشته بود، که این اقدام با اعتراض نمایندگان همراه شد و خواستار توضیح 'خرم دستگیر خان' وزیر دفاع پاکستان شدند.
گرچه وزیر دفاع پاکستان اعزام نیرو به عربستان را فقط ارائه خدمات مستشاری عنوان و بر این نکته مبنی بر اینکه این نیرو‌ها در خارج از مرز‌های عربستان فعالیتی نخواهد داشت، تاکید کرد، اما این توضیحات نتوانست نمایندگان را قانع سازد و برخی نشریات از جمله 'دیلی اکسپرس'، تصمیم اعزام نیرو به عربستان را نتیجه ملاقات سفیر عربستان با 'قمر جاوید باجوا' فرمانده ارتش پاکستان و توافق این دو تفسیر کردند.
با این حال جابجایی قدرت در پاکستان و راهیابی 'عمران خان' در پست نخست وزیری این کشور و تاکید وی مبنی بر اینکه پاکستان در جنگ‌های خاورمیانه شرکت نمی‌کند، امید‌های عربستان را برای کشاندن اسلام آباد به جنگ به یاس تبدیل کرده و در مقابل استقبال 'محمدعلی الحوثی' رئیس کمیته عالی انقلاب یمن را در پی داشت که در توئیتی تصریح کرد: عمران خان مرد اقتصاد دان، ریسک نکرده و در درگیری‌های دور از کشور خود مشارکت نمی‌کند.
بروز بحران سیاسی میان قطر با عربستان و چند کشور عربی حاشیه خلیج فارس در ۱۵ خرداد سال ۱۳۹۶، مقامات قطری را برای خروج از ائتلاف سعودی ضد یمنی ترغیب کرد.
سال گذشته انتشار فایل صوتی منتسب به امیر قطر مبنی بر تمجید وی از ایران، عربستان سعودی، مصر، امارات متحده عربی و بحرین را وارد جدالی همه جانبه با مسقط کرد که در ادامه منجر به قطع رابطه این کشور‌ها و محاصره زمینی، هوایی و دریایی قطر شد.
پیرو این بحران، فرماندهی ائتلاف تحت فرماندهی عربستان علیه یمن در اطلاعیه‌ای از پایان مشارکت دولت دوحه در این ائتلاف خبر داد و متعاقب این اطلاعیه، نیروی هوایی قطر به ماموریت خود خاتمه داد و به کشور بازگشت.
قطر با خروج از ائتلاف سعودی، موضع سیاسی خود را درباره یمن بر مبنای 'بیطرفی' قرار داد و بر روند گفت: وگوی طرف‌های درگیر تاکید کرد.
وزیر خارجه قطر تیر ماه سال جاری در یک سخنرانی در کمیسیون امور خارجی پارلمان اروپا در بروکسل گفت: «ما شاهد وضعیت یمن هستیم و در ابتدای سال ۲۰۱۵ عضو ائتلاف عربی بودیم، در آن زمان هدف این بود که یمنی‌ها را دور یک میز جمع کنیم و به راه‌حل سیاسی برسیم، اما این هدف کاملا تغییر یافت.»
با خروج قطر از ائتلاف سعودی، گرچه جنگ در یمن به خاطر بی توجهی عربستان به رویکرد گفت: وگوی سیاسی متوقف نشد، اما به گفته وزیر خارجه قطر تغییر اهداف جنگ یمن و بروز برخی شک و تردیدها، سبب توقف حضور مالزی در ائتلاف ضد یمنی شد.
تصمیم اعزام نیرو نظامی به یمن در دوره 'نجیب رزاق' نخست وزیر سابق مالزی اتخاذ شد، اما این تصمیم با انتقاد‌های داخلی همراه بود و نهاد‌های مدنی از جمله گروه 'وکلا برای آزادی' با صدور بیانیه‌های متعدد خواستار بازگرداندن این نیرو‌ها از یمن شدند.
پیروزی 'ماهاتیر محمد' در انتخابات مالزی و کسب مقام نخست وزیری، کابوسی برای سران ائتلاف ضد یمنی شد، زیرا منش سیاسی اعتدال گرایانه و میانه رو وی در تضاد با مشی جنگ طلبانه سعودی‌ها قرار داشت.
ماهاتیر محمد پیش از رسیدن به قدرت یکی از منتقدان تجاوز عربستان به یمن بود و آن را عملی وحشیانه علیه یمنی‌ها توصیف کرده بود.
به هر حال مخالفت معمار مالزی نوین با جنگ یمن و تاکید وی بر بازنگری حضور نظامیان مالزی در ائتلاف سعودی به ثمر نشست و 'محمد سبو' وزیر دفاع مالزی اوایل تیر سال جاری در نشست خبری، خبر خروج نیرو‌های نظامی این کشور خود را از ائتلاف سعودی و جنگ یمن را اعلام کرد.
این تصمیم با استقبال نخبگان سیاسی، نهاد‌های مدنی و افکار عمومی مالزی روبه رو شد و محمد علی الحوثی رئیس کمیته عالی انقلاب یمن در توئیتی نوشت: مالزی از پیروی کورکوارنه سعودی کناره گیری کرد.
مغرب از دیگر کشور‌های عربی - آفریقایی است که از سال ۲۰۱۵ میلادی با یکهزار و ۵۰۰ نظامی و نیروی زمینی و هوایی و مشارکت ۶ فروند جنگنده آمریکایی 'اف ۱۶' به ائتلاف به سرکردگی عربستان در جنگ علیه یمن پیوست.
اما اوایل سال جاری برخی منابع از خروج بی سرو صدای مغرب از ائتلاف ضد یمنی خبر دادند.
سایت خبری «الایام ۲۴» مغرب نوشت: نیروی هوایی مغرب اسکادران هواپیما‌های جنگی خود را که متشکل از ۶ فروند جنگنده بود، از ائتلاف تجاوز به یمن بازگردانده است.
گرچه این سایت خبری مغربی، ماجرای درگیری مغرب با صحرای غربی و جبهه پولیساریو را مبنای تصمیم رباط قرار داد، اما بسیاری از کارشناسان نسبت به این موضوع ابراز تردید کرده و طرح چنین موضوعی را یک بهانه از سوی مغرب برای خروج از ائتلاف سعودی عنوان کردند.
تمایل مغرب برای خروج از ائتلاف سعودی پس از ریاکاری ریاض در 'زمین ورزش' و گفته «ترکی آل الشیخ» رئیس اداره کل ورزش عربستان مبنی بر اینکه کشورش به نفع مغرب برای میزبانی مسابقات جام جهانی ۲۰۲۶ رأی نخواهد داد، رقم خورد.
ناخرسندی مغرب از عربستان در 'زمین سیاست' ظاهر شد و رباط برای تلافی اقدام سعودی ها، از نشست وزیران اطلاع رسانی کشور‌های عضو ائتلاف علیه یمن که در خرداد سال جاری در جده برگزار شد، سر باز زد.
وزارت فرهنگ و ارتباطات مغرب علت عدم مشارکت «محمد الأعرج» وزیر فرهنگ و ارتباطات این کشور در نشست وزرای اطلاع‌رسانی کشور‌های عضو ائتلاف سعودی را مشغله کاری وی اعلام کرد، اما این توجیه نتوانست شکاف عمیق مغرب و عربستان برای همکاری در ائتلاف ضد یمنی را پنهان سازد.
در میان کشور‌های عضو ائتلاف سعودی، مصر از جمله کشور‌های بود که به رغم برخورداری از نیروی نظامی قدرتمند، به حمایت لفظی از ائتلاف بسنده و از حضور میدانی در جنگ یمن حذر کرد.
رویکرد قاهره در قبال جنگ یمن، خشم مقام‌های سعودی را برانگیخت و وزارت دفاع عربستان با انتشار بیانیه ای، ملت و مقام‌های مصر را ترسو و برده معرفی کرد.
با این حال به رغم عصبانیت مقام‌های عربستانی، مصر همچنان بر موضع خود اصرار می‌ورزد و گفت: وگوی سیاسی را مقدم بر راه حل نظامی می‌داند.
'عبدالفتاح السیسی' رئیس جمهوری مصر ماه گذشته در دیدار با عبد ربه منصور هادی رئیس جمهور مستعفی و فراری یمن در مقر کاخ ریاست جمهوری مصر، بر ضرورت دستیابی به راهکار سیاسی و توافق میان گروه‌های سیاسی تاکید کرد.
اظهارات السیسی در نقطه مقابل عربستان به عنوان سرکرده ائتلاف ضد یمنی است که اصرار دارد خواست خود را با غلبه نظامی و بمباران مکرر شهر‌های یمن و مرگ مردم یمن تحمیل کند.
اردن نیز از جمله کشور‌های بود که در قبال دریافت وعده کمک مالی پای در ائتلاف سعودی ضد یمنی گذاشت.
اما اواخر سال گذشته پایگاه خبری 'المراسل نت' به نقل از منابع دیپلماتیک اردنی اعلام کرد، که به دلیل تخلف عربستان سعودی و امارات در ارائه کمک‌های مالی به اردن با هدف کمک به وضعیت اقتصادی این کشور، امان خروج از ائتلاف با عربستان سعودی در منطقه به ویژه جنگ یمن را بررسی می‌کند.
به گفته این منابع دیپلماتیک، مشارکت اردن در جنگ یمن با زیان‌های نظامی و سقوط یکی از جنگنده‌های این کشور از نوع 'اف ۱۶' همراه بود و این در حالیست که هیچ غرامتی در این باره به امان پرداخت نشد، از این رو رهبران این کشور به این نتیجه رسیده اند که ورود اردن به جنگ یمن تنها بدنامی برای این کشور و تأثیرات منفی بر اقتصاد این کشور به همراه داشته است.
اردن به تازگی در یک گردش سیاسی همچو مصر، خواستار برگزیدن راه حل سیاسی برای پایان جنگ در یمن شده، اما این خواسته به مذاق عربستان خوش نیامده و برخی وابستگان به دربار خاندان سعودی زبان به انتقاد از مقامات اردنی گشودند.
کویت نیز به رغم حمایت از ائتلاف سعودی، بر اتخاذ مشی دیپلماتیک تاکید دارد و با کمک‌های مالی فراوان به کودکان جنگ زده یمنی، خواستار میزبانی از طرفین درگیر جنگ برای خاتمه دادن به این بحران شده است.
با کناره گیری پاکستان، قطر، مالزی و مغرب از ائتلاف سعودی و دور شدن نگاه مصر، اردن و کویت از عربستان بر سر جنگ یمن، خبر اعلام خروج نظامیان سودانی از یمن، ضربه کاری دیگری به ریاض وارد و تلاش این کشور را برای سرپا نگهداشتن ائتلاف متجاوز خنثی کرد.
سودان از جمله کشور‌های است که همچون اردن با فریب سعودی و با وعده کمک‌های مالی و رفع نیاز‌های نفتی خارطوم از سوی عربستان، نیرو‌های نظامی خود را به جنگ یمن گسیل کرد.
وعده فریبنده سعودی‌ها به مقام‌های سودانی چنان آن‌ها را تهییج کرده بود که «عوض بن عوف» وزیر دفاع سودان در دیداری با «جعفر بن حسن معلا» سفیر عربستان در خارطوم، اعزام نیرو‌های نظامی سودانی برای کمک به ریاض در جنگ یمن را از نظر اخلاقی واجب دانسته بود.
اما خلف وعده سعودی‌ها در ارائه کمک‌های مالی و افزایش تلفات نیرو‌های سودانی در یمن با انتقاد‌های مقام‌های کشور روبه رو شد چنانکه 'عبدالرحمن الفضیل» نماینده مجلس سودان ۱۳ فروردین سال جاری خواستار عقب نشینی نیرو‌های نظامی سودانی شرکت کننده در تجاوز به یمن شد و گفت: سودان وارد ائتلافی شده که این ائتلاف هیچ گاه از آن حمایت نکرده و در آینده نیز حمایت نخواهد کرد، جدا از این به دلایل سیاسی نمی‌توان در امور داخلی دیگر کشور‌ها دخالت کرد و به همین دلیل سودان باید نیرو‌های نظامی خود را از یمن خارج کند.
جدایی از مقام‌های سیاسی، افکار عمومی سودان نیز مخالفت صریح خود را با این موضوع اعلام کردند و ماه گذشته گروهی از روزنامه نگاران، نویسندگان و روشنفکران سودانی با راه اندازی پویش مردمی، از دولت خارطوم خواستند به مشارکت نظامیان سودانی در جنگ یمن پایان دهند.
در بخشی از بیانیه این پویش مردمی، ضمن درخواست خروج فوری نیرو‌های سودانی از یمن تاکید شده بود: خبر‌هایی که از میادین جنگ به گوش می‌رسد بیانگر آن است که فجایع بزرگی در حال رخ دادن است که در جریان آن قوانین و کنوانسیون‌های بین المللی جنگ نقض و این اقدامات مشمول جنایت جنگی می‌شود، از این رو درخواست داریم که نظامیان سودانی خود را به این گناه آلوده نکنند.
فشار مقامات و افکار عمومی سودان بی نتیجه نماند و مقامات این کشور را به رویگردانی سیاست‌های خود در مورد حضور در ائتلاف سعودی واداشت و نتیجه آنکه منابع خبری به تازگی گزارش دادند که یک تیپ کامل از نظامیان سودانی به نام 'الحزم الثانی'، منطقه 'میدی' و 'حرض' واقع در استان حجه در شمال غرب یمن را پس از هشت ماه حضور و همراهی با نظامیان عربستان ترک کرده است.
گرچه منابع عربستانی درصدد ارائه روایتی متفاوت و باب میل خود برآمده و مدعی شدند این گروه به خاطر پایان ماموریت به کشور خود باز می‌گردند، اما واضح است که تلفات زیاد نظامیان سودانی و نیز فشار افکار عمومی موجب خروج این نیرو‌ها از یمن شده است.
با خروج سودان از ائتلاف سعودی ضد یمنی، از بحرین که بگذریم، اکنون امارات به مهمترین تکیه گاه عربستان در جنگ یمن تبدیل شده است.
بسیاری از تحلیلگران به نزدیکی ریاض و ابوظبی خوشبین نیستند و معتقدند وجود دشمن مشترک، امارات و عربستان را بر یک نقطه مشترک نشانده است.
تک روی و زیاده خواهی ابوظبی و ریاض در جنگ یمن بار‌ها مقام‌های عربستانی و اماراتی را رو در روی یکدیگر قرار داده و حتی انتقاد رییس جمهوری فراری یمن را از این روند و نامه نگاری وی به سازمان ملل متحد در پی داشته است.
منصور هادی فروردین سال جاری در نامه‌ای به شورای امنیت از وجود اختلاف‌های داخلی پشت پرده و شکاف عمیق میان دولت سعودی و امارات به عنوان دو رکن اصلی ائتلاف متجاوز به یمن، بر سر غارت منابع ملی و ثروت‌های این کشور پرده برداشت.
به گزارش پایگاه خبری شبکه تلویزیونی 'نبا'، وی در این نامه افزود: اختلاف میان عربستان و امارات جهت چنگ انداختن بر سواحل یمن در حال گسترش است و هر دو می‌خواهند با دستیابی به مناطق بیشتری ساکنان آن‌ها را جذب خود کنند.
فرجام کلام اینکه، ائتلاف سعودی با خروج تدریجی کشور‌های عضو، روز‌های سختی را سپری می‌کند و به پوسته پر ترک و خالی از مغزی تبدیل شده که با ملایم‌ترین ضربه از هم خواهد پاشید.
خروج برخی کشور‌ها از ائتلاف سعودی و تغییر زوایه برخی کشور‌های دیگر با عربستان در مورد بحران یمن، نشانی از بازگشت این کشور‌ها به عقلانیت و درک خواسته طرف‌های یمنی است، اما به نظر می‌رسد ائتلافی که اکنون به تیم دو نفره عربستان و امارات تبدیل شده قادر به درک حقایق نیست و همچنان با تکیه بر عصبیت خود حمایت‌های تسلیحاتی آمریکا، انگلیس و فرانسه، تنها راه علاج بحران خودساخته را پرتاب بمب و شلیک موشک بر سر مردم بی دفاع یمن می‌دانند.