استخاره و تمام باید‌ها و نبایدهایش

انسان با همه قدرت فکری شگرف، با همه­ اراده محکم و با همه­ دانش پیشرفته، باز در حصار زمان است؛ در "حال" زندگی می­‌کند و علم به آینده ندارد. این، به خواست خدای متعال است و حکمت دارد.

اگر قرار بود همه، همه چیز را بدانند، نظام زندگی بشری مختل می­‌شد. پس مجبوریم با همین علم محدود، برای جای جای زندگی، دست به انتخاب بزنیم و از "دوراهی­"ها عبور کنیم، اما میل به بهترین انتخاب یا ترس از انتخاب نادرست و عواقب آن، انسان را گاه به وادی تحیّر می‌­برد؛ اینجاست که بزنگاه اتصال به منبع "بهترین"­هاست یا شاید بهتر باشد که بگوییم بهانه دیگری است که یادآوری­‌مان می­‌کند: "همه کاره اوست".
با مطالعه­ روایات اهل بیت (ع)، "استخاره" بیشتر یک "تکلیف" است تا یک راه حل. استخاره‌­ای که اهل بیت عصمت (ع) بر آن تأکید و اصرار و توصیه دارند، مفهومی عام‌­تر و گسترده­‌تر از استخاره­‌ای است که عموم ما می­‌شناسیم.

"استخاره کردن" در ذهن ما، معمولاً برابر است با راه نجات از سرگردانی در دوراهی­‌های سخت انتخاب. البته این معنا درست است و محقق هم می‌­شود، اما با مطالعه­ روایات اهل بیت (ع)، "استخاره" بیشتر یک "تکلیف" است تا یک راه حل. استخاره‌­ای که اهل بیت عصمت (ع) بر آن تأکید و اصرار و توصیه دارند، مفهومی عام‌­تر و گسترده­‌تر از استخاره­‌ای است که عموم ما می­‌شناسیم.

پیامبر بزرگوار اسلام (ص) استخاره را یکی از مؤلفه‌­های خوشبختی می­‌دانند: "از خوشبختى آدمى این است که از خداوند طلب خیر کند و به قضاى الهى خشنود باشد؛ و از بدبختى آدمى این است که از خداوند طلب خیر نکند و از قضاى الهى ناخشنود باشد". [۱]امیرالمؤمنین (ع) تأکید دارند که باید بسیار استخاره کرد و کسى که از خدا طلب خیر کند، پشیمان نشود. [۲]و اینکه کاری را بدون استخاره از خدای متعال انجام ندهید: "از خدا طلب خیر کن و بدون آن، کارى را انتخاب نکن؛ زیرا بسا کسى که [بدون طلب خیر از خدا]کارى را انتخاب کرده و آن موجب نابودى او شده است. " [۳]قطعاً منظور امام (ع) این نیست که همه در همه حال تسبیح به دست یا قرآن به دست باشند و کاری را بدون این دو استخاره­ معمول انجام ندهند؛ چراکه اصلاً امکان پذیر نیست؛ پس باید چه کرد؟ چگونه می­‌توان طبق فرمایش و تأکید ائمه (ع) در هر کار استخاره کرد؟

پاسخ این است که باید تلاش کنیم اصل استخاره یعنی طلب و تمنای خیر از خدای مهربان، در زندگی و تصمیماتمان همیشه جاری باشد و این یعنی این­که ارتباط قلبی و اتصال روحی با خدا را در خود تقویت کنیم تا در ریزِ کار‌ها و انتخاب‌ها، یاد خدا و طلب خیر از او فراموشمان نشود. مطابق روایات می‌­توان چند نوع استخاره را انجام داد که قطعا منافاتی با هم ندارند و بنا به حال و موقعیت فرد کاربرد دارند:

۱- استخاره با دعا
هیچ بنده مؤمنى نیست که براى کارى که مى‌خواهد انجام دهد یک بار از خدا طلب خیر کند، مگر آن که خداوند او را به بهترین آن دو کار [که در انتخاب آن‌ها تردید دارد]راهنمایى کند

پیامبر خدا (ص) راهکاری عملی در این زمینه دارند: "هر گاه قصد انجام کارى کردى، درباره آن هفت بار از خدا طلب خیر کن. سپس، بنگر که چه چیز زودتر به دلت خطور مى کند، خیر در همان است؛ یعنى به همان عمل کن. " [۴]امام صادق (ع) دعای طلب خیر را به ابن ابی یعفور آموزش داده و فرمودند: ابتدا خدا را به بزرگى و عظمت یاد مى‌کنى و او را مى‌ستایى و بر پیامبر و خاندانش درود مى‌فرستى و سپس مى‌گویى: «اللّهمّ إنّى اسئلک بأنّک عالم الغیب و الشهادة الرحمن الرحیم و أنت علاّم الغیوب، أستخیر اللّه برحمته»؛ پروردگارا! از تو که داناى غیب و آشکار و رحمان و رحیمى و تو که داناى تمام رازهایى تقاضا مى کنم؛ از خدا به مدد رحمتش طلب خیر مى کنم. [۵]آسان‌ترین راه استخاره
استخاره از طریق دعا شاید شامل­ترین و آسان­ترین راه استخاره باشد که هم می‌­تواند با خواندن الفاظی باشد که معصوم (ع) تعلیم نموده‌اند [۶]و هم تنها با ارتباط قلبی با خدای رحمان می­‌توان در دل از او طلب خیر کرد. امام صادق (ع) فرموده باشند: "کسى که با طیب خاطر (از تَه دل) یک بار، از خدا طلب خیر کند، خداوند حتماً به او خیر عنایت خواهد کرد. " [۷]"هیچ بنده مؤمنى نیست که براى کارى که مى‌خواهد انجام دهد یک بار از خدا طلب خیر کند، مگر آن که خداوند او را به بهترین آن دو کار [که در انتخاب آن‌ها تردید دارد]راهنمایى کند. " [۸]۲- استخاره با قرآن
این نوع از استخاره مشهورترین نوع آن میان ماست علاوه بر آن­که ریشه روایی نیز دارد و از تعالیم اهل بیت (ع) است. امام صادق (ع) به کسى که خدمت ایشان عرض کرد: گاه تصمیم به انجام کارى مى گیرم و درباره آن از خدا طلب خیر مى کنم، اما فکرم به جایى نمى رسد ـ. فرمود: "قرآن را باز کن و به اولین آیه اى که چشمت مى افتد، به خواست خدا، عمل کن. " [۹]۳- استخاره با نماز
امام صادق (ع) فرمودند: [۱۰]دو رکعت نماز بخوان و از خدا طلب خیر کن؛ زیرا سوگند به خدا که هیچ مسلمانى از خدا طلب خیر نکند، مگر آن که خداوند قطعا براى او خیر و نیکى قرار مى‌دهد. "

فراموش نکنیم
در موضوع استخاره که گاهی برای بعضی چالش‌برانگیز می­‌شود، باید به چند نکته­ مهم عنایت داشت.
اشکالی ندارد که مثلاً استخاره با قرآن را به فرد معتمد دیگری بسپارد، اما باید مراقب سودجویان نااهلی که خود را موجه جلوه داده­‌اند باشیم و به هرکسی اعتماد نکنیم.

- آن استخاره‌ای که قرار است همیشه راهگشای مشکلات ما باشد، اصل طلب خیر از خدایی است که همه­‌کاره­ عالم است یعنی تعبیر دیگری است از این جمله که قدیمی‌­ها گفته­‌اند: "از تو حرکت، از خدا برکت"؛ یعنی عقل و درایت و علم و مطالعه و تحقیق کامل و مشورت با عقلا و صاحبان فن را با توجه به اینکه همه­ این‌ها هم نعمت خدا و از جانب خداست، به کار بگیر و به علاوه همه­ این­ها، از خدا طلب خیر کن تا نتیجه­ تصمیم و اقدام تو، با خیر و نیکی به سرانجام برسد. پس قرار نیست استخاره کردن جایگزین فکر و تعقل و مشورت باشد بلکه باید همه آن­ها رنگ و بوی طلب خیر از خدا بگیرند.

- آن­چه که در روایات درمورد روش‌­های استخاره ذکر شد، گویای این بود که فرد خودش انجام دهد؛ البته اشکالی ندارد که مثلاً استخاره با قرآن را به فرد معتمد دیگری بسپارد، اما باید مراقب سودجویان نااهلی که خود را موجه جلوه داده­‌اند باشیم و به هرکسی اعتماد نکنیم.

- موارد و روش‌­های دیگری برای استخاره هست که در مفاتیح الجنان آداب آن آمده است.

پی‌نوشت:
[۱]-" مِن سعادَةِ ابنِ آدَمَ اسْتَخارَتُهُ اللّه "میزان الحکمه، ج. ۳، ص. ۵۷۶
[۲]- أکْثِرِ الاسْتِخارَةَ (نهج البلاغة: الکتاب ٣١) ما نَدِمَ مَنِ اسْتَخارَ (غرر الحکم: ٩٤٥٣)
[۳]- غرر الحکم: ٢٣٤٦
[۴]- بحار الأنوار: ٩١/٢٦٥/١٩
[۵]- میزان الحکمه، ج. ۳، ص. ۵۷۷
[۶]- علاوه بر روایتی که ذکر شد، دعایی از امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه در باب طلب خیر آمده است. صحیفه سجادیه دعای ۳۳
[۷]- فتح الأبواب: ٢٥٧
[۸]- بحار الأنوار: ٩١/٢٥٧/٢
[۹]- تهذیب الأحکام: ٣/٣١٠/٩٦٠
[۱۰]- الکافی: ٣/٤٧٠/١