منظور از بیضه نزول‌نکرده در کودکان چیست؟

بیضه‌ها مهم‌ترین عضو تولیدمثل مردانه هستند و دو وظیفه مهم تولید اسپرم (نطفه مردانه) و هورمون تستوسترون را برعهده دارند. این اعضا باعث ایجاد خصوصیات جنسی مردانه در پسربچه‌ها می‌شوند. گاهی بیضه‌ها در جای اصلی خود قرار نمی‌گیرند و مشکل‌ساز می‌شوند. تخمین زده می‌شود که ۵-۳ درصد نوزادان تازه متولدشده پسر، دچار بیضه نزول‌نکرده هستند. در برخی کشورها، بنا به دلایل نامشخص، میزان شیوع این عارضه در حال افزایش است. در بیشتر موارد بیضه‌ها به‌خودی خود در طول سال اول زندگی نزول می‌کنند و در محل طبیعی قرار می‌گیرند، ولی در مواردی به عمل جراحی نیاز است.

با دکتر صفری‌نژاد، متخصص بیماری‌های کلیه درباره عدم نزول بیضه در کودکان گفتگو کرده‌ایم.

منظور از بیضه نزول‌نکرده در کودکان چیست؟

بیضه‌ها در دوران جنینی داخل شکم جنین تکامل می‌یابند و با افزایش سن، از مسیر مشخص پایین می‌آیند و داخل کیسه بیضه قرار می‌گیرند. مسیر نزول بیضه، کانال یا مجرای مغبنی است که در کشاله ران قرار دارد. اگر پایین‌آمدن بیضه در هر قسمت از مسیر طبیعی متوقف شود، به آن «عدم نزول بیضه» یا «بیضه نزول‌نکرده» می‌گویند، ولی اگر بیضه از مسیر طبیعی خود خارج و نزول آن متوقف شود، به آن «بیضه نابجا» گفته می‌شود. «بیضه نزول‌نکرده»، یکی از شایع‌ترین اختلالات مادرزادی است که پسربچه‌ها را گرفتار می‌کند و از هنگام تولد نوزاد وجود دارد.

این مشکل تا چه حد در کودکان شایع است؟

تقریبا در ۸۰ درصد موارد این بیماری، فقط یکی از بیضه‌ها دچار عدم نزول می‌شود، اما تخمین زده می‌شود ۵-۳ درصد نوزادان تازه متولد شده پسر، مبتلا به بیضه نزول‌نکرده باشند. این میزان در ۶ ماهگی به ۳-۲ درصد می‌رسد، زیرا بعد از تولد، بیضه‌ها در محل طبیعی خود قرار می‌گیرند. البته این میزان در نوزادان نارس حدود ۳۰ درصد است، چون نزول بیضه‌ها از ماه هشتم بارداری آغاز می‌شود.

چه عواملی باعث بروز این مشکل می‌شوند؟

عدم نزول بیضه می‌تواند یکطرفه یا دوطرفه باشد و بیشتر در نوزادانی دیده می‌شود که به اختلال هورمونی مبتلا هستند. اختلالات فیزیکی هنگام تولد و ابتلا به برخی بیماری‌های ژنتیکی ممکن است با این مشکل همراه باشد، مثلا میزان شیوع عدم نزول بیضه در نوزادانی که هنگام تولد دارای «اسپینا بیفیدا» (یک نوع اختلال در ستون‌فقرات) یا سندرم داون (اختلال کروموزومی) هستند، زیاد است. در بیشتر موارد، علت مشخصی را نمی‌توان پیدا کرد.

چگونه می‌توان عدم نزول بیضه را تشخیص داد؟

فقط پزشک متخصص با معاینه کودک می‌تواند آن را تشخیص دهد. گاهی بیضه نزول نکرده را می‌توان در قسمت تحتانی شکم و در ناحیه کشاله ران لمس کرد. اصطلاح دیگری به نام «بیضه‌های بالا کشیده شده» وجود دارد که در آن بیضه در بالا و ابتدای کیسه اسکروتوم قرار می‌گیرد و نباید آن را با عدم نزول بیضه اشتباه گرفت. هوای سرد باعث بالا کشیده‌شدن بیضه‌ها می‌شود، بنابراین کودک را نباید در هوای سرد معاینه کرد. بیضه‌های بالاکشیده شده را می‌توان با دست و به اصطلاح دوشیدن، پایین آورد و داخل کیسه قرار داد. گاهی هم نوزاد هنگام تولد دچار بیضه‌های نزول کرده است و بیضه‌ها در محل طبیعی خود قرار دارند، ولی بعد یک یا هر دو بیضه، به طرف عقب و بالا حرکت می‌کنند و در ناحیه کشاله ران قرار می‌گیرند. به این حالت، «عدم نزول بیضه اکتسابی» گفته می‌شود و در سنین ۱۰-۱ سالگی اتفاق می‌افتد. بیضه‌ها به‌وسیله طنابی که در آن عروق بیضه قرار دارند، داخل کیسه قرار می‌گیرند. با رشد کودک، این طناب نیز باید بزرگ شود، ولی اگر میزان بزرگ شدن طناب بیضه از بزرگ شدن جسم کودک عقب بماند، باعث بروز «عدم نزول بیضه اکتسابی» خواهد شد. طناب بیضه که کوتاه باقی مانده است، بیضه را به طرف بالا و داخل کشاله ران می‌کشد. گاهی وقتی بیضه در محل طبیعی خود لمس نمی‌شود، دلیل حتمی عدم نزول بیضه نیست. در این کودکان ممکن است بیضه یک یا هر دو طرف به‌طور مادرزادی تشکیل نشده باشند. در ۵ درصد موارد فقدان کامل بیضه وجود دارد. علت آن قطع جریان خون بیضه داخل رحم و از بین رفتن بیضه است. فقدان بیضه می‌تواند همراه با سایر اختلالات مادرزادی در سیستم ادراری باشد.

آیا عدم درمان این بیماری ممکن است باعث ابتلا به سرطان شود؟
بله، اگر بیضه نزول‌نکرده تا یک سالگی درمان نشود، ممکن است باعث ایجاد مشکلات عدیده‌ای مانند مشکلات باروری، ابتلا به سرطان، پیچش بیضه، فتق مغبنی، اشکال در ظاهر طبیعی بیضه و... شود.

برای حل این مشکل چه روش‌های درمانی‌ای وجود دارد؟
این مشکل را می‌توان به ۲ روش جراحی و هورمون‌درمانی درمان کرد. بهترین نوع درمان، عمل جراحی است. در این روش محل بیضه داخل شکم یا کشاله ران مشخص و سعی می‌شود آن را در محل طبیعی خود قرار داد. پایین‌آوردن بیضه‌هایی که داخل شکم قرار دارند، تا انتهای کیسه بیضه به دلیل کوتاه‌بودن طناب بیضوی، امکان‌پذیر نیست، ولی می‌توان بیضه را از داخل شکم بیرون آورد و مثلا در قسمت فوقانی کیسه بیضه ثابت کرد. به این ترتیب بیضه هم از محیط گرم شکم خارج می‌شود و هم به آسانی برای معاینه‌های بعدی در دسترس قرار می‌گیرد. در روش هورمون‌درمانی نیز با تزریق یک آمپول، بیضه به طرف پایین حرکت می‌کند. هورمون‌درمانی، زمانی اثر بهتری دارد که بیضه نزدیک به محل طبیعی خود قرار گیرد مثلا در قسمت فوقانی کیسه بیضه.

چه زمانی باید عمل جراحی انجام شود؟
بیضه‌ای که زمان تولد در محل طبیعی قرار ندارد، اغلب در ۶ ماه اول زندگی پایین می‌آید و در محل طبیعی قرار می‌گیرد، بنابراین بهتر است قبل از تصمیم به جراحی، تا پایان ۶ ماهگی صبر شود. اگر در پایان ۶ ماهگی بیضه را لمس نکنیم یا بیضه خیلی بالا قرار گرفته باشد، بعید است که بدون درمان پایین بیاید و در محل طبیعی قرار گیرد. گاهی بیضه‌ها به‌شدت آسیب می‌بیند و به دلیل پیچ خوردن طناب بیضه داخل رحم مادر، تقریبا از بین می‌روند. در این موارد باید بیضه‌ها را درآورد، ولی نباید داخل کیسه بیضه قرار داد.

جراحی بیضه نزول‌نکرده می‌تواند همراه با عارضه باشد؟
در پزشکی هیچ نوع عمل جراحی‌ای وجود ندارد که بدون عارضه باشد، ولی میزان عوارض و شدت آن در هر عمل جراحی‌ای متفاوت است. در این مورد نیز عمل جراحی می‌تواند با چند عارضه همراه باشد، ولی حتمی نیست مثل تمام اعمال جراحی، عفونت زخم و خونریزی ممکن است اتفاق بیفتد. شریانی که به بیضه خون می‌رساند، آنقدر باریک و نازک است که حتی گاهی با عینک‌هایی که درشت‌نمایی دارند هم قابل مشاهده نیست. اگر هنگام عمل این شریان آسیب ببیند، به دلیل قطع جریان خون، بیضه از بین می‌رود. آسیب جدی بعدی که می‌تواند اتفاق بیفتد، قطع لوله منی‌بر است. گاهی به دلیل کوتاه‌بودن طناب منوی می‌توان بیضه را تا موقعیت پایین‌تر، پایین آورد، ولی نمی‌توان در محل طبیعی قرار داد. اگر عمل جراحی کودک قبل از یک سالگی انجام شود، گاهی با جراحی دوم یک سال بعد، بیضه پایین‌تر می‌آید، اما اگر عمل جراحی در سنین بالا مثلا سنین مدرسه انجام شود، فقط در همان بار اول می‌توان تا حد امکان بیضه‌ها را پایین آورد. بعد از عمل، باید معاینه منظم بیضه‌ها انجام شود.

آیا می‌توان از عدم نزول بیضه جلوگیری کرد؟
فعلا اقدامی برای پیشگیری از عدم نزول بیضه وجود ندارد.

لازم است والدین به فرزندشان بگویند که مبتلا به بیضه نزول‌نکرده بوده است؟
بله، حتی اگر بیضه نزول‌نکرده در سال اول زندگی کودک با جراحی اصلاح شده باشد، احتمال بروز مشکلات باروری در آینده در این کودک بیشتر خواهد بود. مشکلات باروری و افزایش خطر ابتلا به سرطان بیضه، با بزرگ‌شدن فرد بیشتر می‌شود و وی باید از این موضوع آگاهی کافی داشته باشد، بنابراین به پسربچه‌ها آموزش داده می‌شود که مرتب بیضه خود را از نظر وجود ورم و هر نوع توده معاینه و هر نوع مورد غیرطبیعی را به پزشک گزارش کنند. به تجربه توصیه می‌شود که قبل از ازدواج، این‌گونه افراد از نظر باروری بررسی شوند و حتما موضوع را قبل از ازدواج با همسر آینده خود در میان بگذارند، وگرنه باعث مشکلات قانونی بعدی می‌شود. متاسفانه در جامعه ما حتی افرادی که دارای بیضه نزول‌نکرده دو طرفه هستند، موضوع را از همسر آینده خود کتمان می‌کنند و پس از ازدواج کار به محاکم قضایی کشیده می‌شود. در ضمن کم نیستند والدینی که موقع سربازی رفتن فرزندان خود، متوجه عدم نزول بیضه در فرزند خود می‌شوند، زیرا قبل از ورود به خدمت سربازی، معاینه پزشکی‌ای از تمام مشمولین خدمت سربازی انجام می‌شود.

منبع: salamatiran.ir