احکام شرعی درباره وقف

ملک وقفی قابل خرید و فروش نیست (مگر در مواردی خاص)، لذا چنین شرطی در هنگام وقف مخالف مقتضای آن بوده و وقف باطل است، البته اگر مثلاً به این شکل شرط کند که در صورت خرابی و عدم قابلیت استفاده، موقوفه به فروش رسیده و تبدیل گردد، شرط و وقف صحیح است.

سوال: اگر كسی ملكی را وقف نماید باز می‌تواند در آن ملك دخل و تصرف نماید؟

جواب: اگر كسی چیزی را وقف كند، از ملك او خارج می‌شود و خود او و دیگران نمی‌توانند آن را ببخشند یا بفروشند و كسی هم از آن ملك ارث نمی‌برد. (توضیح المسائل امام (ره), ص2676)

سوال: كسی می‌تواند ملكی را موقتاً برای چند سال وقف نماید؟

جواب: كسی كه مالی را وقف می‌كند، باید برای همیشه وقف كند پس اگر مثلاً بگوید این مال تا ده سال وقف باشد و بعد نباشد، باطل است. (توضیح المسائل امام (ره), ص2679)

سوال: اینجانب یك قواره زمینی را برای ساختن مسجدی خریداری كردم و هنگام ساختن دیدم كه زمین برای مسجد كوچك است حال آیا اجازه است كه این زمین را بفروشم و در همین محل زمین بیشتری خریداری نمایم؟ البته در موقع خریداری زمین صیغه خوانده نشده است؟

جواب: خرید زمین به قصد بنای مسجد كافی در وقف نیست، اگر بعد از خرید وقف نشده و تحویل وقف نگردیده به ملك مالك باقی است و اختیار آن با مالك است. (استفتاثات امام (ره), ج2, ص334)

سوال: اگر واقفی در هنگام وقف شرط کند که موقوفه‌ی او بفروش برسد، حکم آن چیست؟

ملک وقفی قابل خرید و فروش نیست (مگر در مواردی خاص)، لذا چنین شرطی در هنگام وقف مخالف مقتضای آن بوده و وقف باطل است، البته اگر مثلاً به این شکل شرط کند که در صورت خرابی و عدم قابلیت استفاده، موقوفه به فروش رسیده و تبدیل گردد، شرط و وقف صحیح است.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

این شرط در شرایط خاصی صحیح است.

حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

شرط مذکور صحیح نیست ولی می‌تواند شرط کند در صورت نیاز موقوفه را به خود برگرداند.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

چنین شرطی مخالف مقتضای وقف است و وقف باطل می‌شود.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی (مد ظله العالی):

موارد مختلف است و به صورت کلی ملک وقفی قابل خرید و فروش نیست.

چند استفتاء از آیة الله سیستانی دام ظله:

سوال: آیا واقف می تواند متولی را عوض نماید؟

پاسخ: نمی تواند مگر اینکه تعیین متولی را در حین انشاء وقف برای خودش قید کرده باشد.

سوال: در خرمشهر رسم است یک اتاق منزل را به عنوان حسینیه در نظر می گیرند آیابا اقامه عزای حسینی در آن وقف خواهد شد و از مالکیت آنها بیرون خواهد رفت یا مثل نمازخانه در منزل خواهد بود؟

پاسخ: مانند نمازخانه است.

سوال: شخص نیکوکاری قصد دارد منزلش را حسینیه کند لکن طبقه فوقانی آن را برای خود و فرزندانش نگهدارد نحوه وقف او باید به چه نحوی باشد؟

پاسخ: می تواند فقط طبقه پایین را وقف کند.

سوال: قرار است که فرش های مسجد را تعویض کنیم و فرش جدید برای مسجد بگیریم. آیامی توانیم فرش هایی که الآن در مسجد وجود دارند را فروخته و پول آن را صرف خرید فرش های جدید کنیم؟ و یا می توانیم که فرش ها را به مسجدی دیگر فروخته و از پول آن برای خرید فرش های جدید استفاده کنیم؟

پاسخ: اگر فرش کهنه با پول خود مسجد خریداری شده می توانید بفروشید ولی اگر وقف باشد فروش جایز نیست پس اگر در خود مسجد قابل هر نوع استفاده باشد باید در مسجد بماند در غیر این صورت باید به سایر مساجد داده شود.


چند استفتاء از آیة الله خامنه ای دام ظله:

سوال: اینجانب یك باب منزل را وقف حوزه علمیه كرد‌ه‌ام و تولیت آن را در زمان حیاتم به عهده خودم و بعد از حیاتم به عهده شخص دیگرى گذاشته‌ام. آیا اجازه دارم اكنون تولیت بعد از خودم را تغییر بدهم؟

جواب: واقف فقط در وقت واقع ساختن وقف و در ضمن عقد آن اجازه قرار دادن حق تولیت براى خودش یا دیگرى را دارد اما بعد از تمام شدن وقف، واقف بیگانه از وقف مى‌باشد.

سوال: اگر در وقف‌نامه، تولیت وقف بر عهده بزرگترین فرزند پسر خانواده از هر نسل گذارده شده باشد، آیا این بدان معناست كه بعد از فوت پدر، با وجود عمو، نوبت به پسر آن مرحوم مى‌رسد یا عموى او متولى است؟

جواب: ظاهر تعیین تولیت وقف به نحو مزبور در فوق انتقال تولیت از ولد اكبر به فرزند اكبر وى است.

سوال: كسى كه در مكانى زندگى مى‌كند كه وقف نامه‌اى دارد مثلاً طبق وقف باید فرد هر روز یک جزء قرآن بخواند ولى به آن عمل نكرده وظیفه او چیست؟

جواب: تخلّف از مورد و جهت وقف حرام است و نمى‌تواند در مکان مذکور تصرف نماید.

منبع: ایران ناز