علت رفت و آمدهای دیپلماتیک این روزهای ظریف چیست؟

۱۸ اردیبهشت ماه سال جاری و همزمان با اولین سالگرد خروج یکجانبه آمریکا از برجام، شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی در بیانیه‌ای توقف برخی تعهدات برجامی ایران را اعلام و به طرف‌های باقیمانده در این توافق ۶۰ روز فرصت داد تا تعهدات مالی و بانکی خود در قبال ایران را عملیاتی کنند.

در این بیانیه اعلام شد که در چارچوب برجام، دیگر ایران خود را متعهد به رعایت محدویت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده و ذخایر آب سنگین نمی‌داند و چنانچه در این مهلت کشور‌های مزبور قادر نباشند مطالبات ایران را تامین کنند، در مرحله بعدی جمهوری اسلامی ایران رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد.

همزمان با تشدید تروریسم اقتصادی دولت ترامپ علیه ملت ایران و تهدید‌های گاه و بیگاه بولتون و جنگ طلبان کاخ سفید، رایزنی‌های سکاندار دستگاه دیپلماسی با برخی کشور‌های مهم و شرکای اقتصادی ایران و تعدادی از خریداران نفت که با دستورالعمل جدید دولت آمریکا دیگر معافیت‌های سابق را برای خرید نفت ایران ندارند، آغاز شد.

*رایزنی در مسکو

یک روز قبل از اعلام این بیانیه محمدجواد ظریف به منظور دیدار و گفتگو با همتای روس خود راهی مسکو شد و ۱۸ اردیبهشت ماه با سرگئی لاوروف دیدار و نامه حسن روحانی به ولادیمیر پوتین در اعلام تصمیم جدید ایران را تسلیم وی کرد. نامه‌های حسن روحانی به دیگر اعضای باقیمانده در برجام (فرانسه، انگلیس، چین و آلمان) هم همان روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ماه توسط سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران به سفرای این کشور‌ها در تحویل داده شد.

*از مسکو تا عشق‌آباد

در واقع کلید این رایزنی‌ها از مسکو زده شد و چهار روز بعد (یکشنبه ۲۲ اردیبهشت ماه) ظریف راهی عشق‌آباد شد و ۲۳ اردیبهشت ماه با «قربانقلی بردی محمداف» رئیس جمهور و «رشید مردوف» وزیر خارجه ترکمنستان دیدار و ابعاد مختلف مناسبات دوجانبه را بررسی کرد.

همکاری در مجامع و سازمان‌های بین‌المللی، مسائل منطقه‌ای به ویژه در خصوص افغانستان، برگزاری کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور، سفر رئیس جمهور ترکمنستان به ایران، همکاری‌های ترانزیتی و ریلی، همکاری در حوزه انرژی و برق، اتباع زندانی در دو کشور و دریای خزر نیز از جمله موضوعات و محور‌های گفت‌وگوی ظریف و «رشید مردوف» وزیر خارجه ترکمنستان بود.

*رایزنی‌های نفتی با مقامات هندی

وزیر خارجه ایران پس از ترک عشق‌آباد راهی دهلی نو شد تا با «سوشما سواراج» همتای هندی خود دیدار کند و در این سفر مواضع ایران در قبال برجام بعد از تصمیم اخیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در توقف برخی تعهدات برجامی را تبیین کرد.

وزیر خارجه ایران پس از دیدار با همتای هندی اظهار داشت: ما این روز‌ها برای شرکای نزدیک منجمله روسیه مواضع ایران را تبیین کردیم، اینجا در هند نیز این مواضع تبیین شد، در این جلسه بحث اهمیت اجرای برجام و اینکه ایران باید از منافع برجام بهره‌مند شود و اقدامات لازم در این راستا صورت بگیرد، توسط وزیر خارجه هند تأکید شد و ما هم تأکید کردیم که جمهوری اسلامی ایران در چارچوب برجام اقدامات (اخیر) را انجام داده است.

وی عنوان کرد: درباره مسائل منطقه و خطراتی که سیاست‌های افراد تندرو در داخل حکومت آمریکا و در منطقه تلاش دارند تحمیل کنند و نگرانی‌هایی که از اقدامات و خرابکاری‌های مشکوکی که در منطقه ما اتفاق می‌افتد و ما قبلاً پیش بینی کرده بودیم که این گونه اقدامات را صورت خواهند داد که به تنش دامن بزنند، بحث شد.

همزمان با سفر ظریف خبرگزاری رویترز به نقل از یک منبع در دولت هند اعلام کرد که وزیر خارجه هند در دیدار با ظریف عنوان کرده که این کشور بعد از پایان انتخابات در ماه جاری درباره واردات نفت از ایران تصمیم‌گیری خواهد کرد.

این منبع عنوان کرد: «در خصوص خرید نفت از ایران، وزیر امور خارجه ما موضع خودش را تکرار کرد که درباره این موضوع بعد از انتخابات، با در نظر گرفتن ملاحظات تجاری، امنیت انرژی و منافع اقتصادی، تصمیم‌گیری خواهد شد.»

*سفر به توکیو به دعوت تارو کونو

رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در سومین مقصد این سفر و بنا به دعوت «تارو کونو» همتای ژاپنی خود چهارشنبه شب ۲۵ اردیبهشت ماه وارد ژاپن شد و روز پنجشنبه ۲۶ اردیبهشت ضمن دیدار با «تارو کونو» وزیر خارجه ژاپن با «شینزو آبه» نخست‌وزیر این کشور هم دیدار و گفتگو کرد.

وی در بدو ورود به توکیو گفت: بعد از اقدامات و تنش زایی‌های آمریکا ضرورت دارد با کشور‌ها و شرکای مهم ایران مشورت‌هایی صورت بگیرد، به دعوت وزیر خارجه ژاپن که علاقه داشت گفت‌وگویی در این زمینه انجام شود، به ژاپن سفر کردم.

آخرین تحولات برجام و اقدام قانونی جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با بدعهدی و قانون شکنی دولت آمریکا و عدم اقدام قابل قبول اروپایی‌ها در اجرای برجام از محور‌های اصلی گفتگو‌های دو وزیر خارجه ایران و ژاپن بود و نخست وزیر ژاپن نیز در دیدار ظریف بر عزم دولت این کشور برای حفظ و گسترش روابط دیرینه دو کشور تاکید کرد و برجام را دستاورد مهمی خواند که باید حفظ شود.

وزیر خارجه کشورمان همچنین پیش از ترک ژاپن به مقصد چین درباره رایزنی‌هایش در توکیو گفت: حتماً لازم است در شرایطی که آمریکا با تلاش برای ایجاد تنش و درگیری و نقض برجام اقدام می‌کند کشور‌های مهم را در جریان آخرین تحولات قرار داده و مشورت‌هایمان را با آن‌ها ادامه دهیم.

وی گفت: سفر به ژاپن برای مشورت با مقامات عالی ژاپن درباره نحوه حفظ برجام با توجه به علاقه‌ای که آن‌ها داشتند و تأکیدی که بر حفظ برجام داشتند و تأکیدی که ما داریم مبنی بر اینکه حفظ برجام تنها از طریق اقدام عملی ممکن است و نه از طریق بیانیه‌های حمایت.

پس از سفر ظریف به ژاپن نیز تلویزیون ان. اچ. کی ژاپن در خبری از سفر شینزو آبه نخست‌وزیر ژاپن به تهران و در پاسخ به دعوت حسن روحانی در اواخر خرداد ماه خبر داد که این سفر در دستورکار دو کشور قرار دارد. لازم به ذکر است دونالد ترامپ هم دیروز شنبه (چهارم خرداد) در سفری چهار روزه به منظور دیدار با «ناروهیتو» امپراتور جدید ژاپن به توکیو رفته و در ژاپن حضور دارد.

* رایزنی‌ها در پکن

رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در آخرین مقصد این سفر روز جمعه ۲۷ اردیبهشت ماه به منظور گفت: وگو و رایزنی‌های سیاسی در خصوص روابط دوجانبه و مهمترین تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله برجام و تحرکات بی ثبات کننده آمریکا وارد پکن شد.

وزیر امور خارجه ایران در بدو ورود به پکن نجات برجام را وظیفه جامعه بین المللی خواند و گفت: اگر جامعه بین المللی احساس می‌کند که برجام یک دستاورد مهم است، باید همانند ایران اقدام عملی برای حفظ برجام انجام دهد.

وی در این سفر با «وانگ یی» همتای چینی خود دیدار و گفتگو کرد. وزیر امور خارجه چین در این دیدار برجام را دستاورد مهم دیپلماسی و نماد چند جانبه گرایی توصیف و با رد هرگونه یکجانبه گرایی، عزم چین را برای همکاری با ایران و جامعه جهانی برای حفظ این دستاورد مهم بین‌المللی یادآور شد.

تبادل نظر در خصوص مهمترین تحولات منطقه‌ای از جمله در خلیج فارس، شمال آفریقا و آمریکای لاتین از دیگر محور‌های دو دور گفت‌وگوی ظریف و وانگ یی بود.

* سفر مقامات قطری، عمانی، انگلیسی و آلمانی به تهران

البته در این مدت هم «محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» وزیر خارجه قطر سفری چند ساعته به تهران در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ماه داشت که در همان زمان رسانه‌ای نشد و از سوی دیگر «یوسف بن علوی» نیز ۳۰ اردیبهشت ماه برای چند ساعت به تهران آمد و با ظریف دیدار و گفتگو کرد.

علاوه بر این «ریچارد مور» و «ینس پلوتنر» مدیران کل سیاسی وزرات امور خارجه‌های انگلیس (۱۹ اردیبهشت ماه و یک روز بعد از بیانیه شورای عالی امنیت ملی) و آلمان (دوم خرداد) نیز در این مدت به تهران سفر و با سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران دیدار و گفتگو کردند.

معاون سیاسی وزیر امور خارجه در دیدار مقام آلمانی با تأکید بر پایان خویشتن‌داری ایران، تعهدات کشور‌های باقیمانده در برجام را یادآور شد.

منابع مطلع در این زمینه عنوان می‌کنند که مقام‌های قطری، عمانی، انگلیسی و آلمانی در این سفر‌ها حامل هیچ پیامی از سوی طرف آمریکایی نبوده‌اند و ایران هم پیام خاصی را به وسیله آن‌ها منتقل نکرده و فقط به دنبال راه‌حل برای آرام کردن شرایط متشنج کنونی و رفع نگرانی‌هایشان هستند. البته این منابع آگاه تأکید داشته و دارند که جمهوری اسلامی ایران هم پیام خاصی ندارد. مقامات ایرانی بار‌ها اعلام کرده‌اند که با دولت کنونی آمریکا به واسطه بدعهدی‌ها و عدم اعتماد به آن بر سر یک میز به گفتگو نخواهند پرداخت و نه آمریکا را در مذاکره جدی دیده‌اند و نه اعتمادی به آن دارند.

*مذاکره با دولت فعلی آمریکا سمّ مضاعف است

البته همانطور که رهبر معظم انقلاب ۲۴ اردیبهشت ماه در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام با اشاره به هشدار برخی صاحبنظران آمریکایی مبنی بر اینکه فشار بر جمهوری اسلامی به جهش اقتصادی ایران منجر خواهد شد، گفتند: آمریکا در مواجهه با ملت ایران و استحکام روزافزون نظام اسلامی قطعاً شکست خواهد خورد.

ایشان با اشاره به برخی که می‌گویند مذاکره با آمریکا چه عیبی دارد، تأکید کردند: مذاکره با آمریکا تا وقتی به تعبیر حضرت امام آدم نشده، سمّ است، ضمن اینکه مذاکره با دولت فعلی این کشور سمّ مضاعف است.

رهبر انقلاب در تبیین این واقعیت افزودند: معنای حقیقی مذاکره، معامله و بده بستان است و آن‌ها دقیقاً در این معامله، دنبال نقاط قوت ایران هستند.

ایشان افزودند: می‌گویند بیایید درباره موشک مذاکره کنیم، معنای حقیقی این حرف این است که شما باید بُرد و دقت موشک هایتان را کم کنید تا اگر روزی شما را هدف قرار دادیم، نتوانید جواب بدهید. اما بدیهی است که کسی در ایران این حرف را نمی‌پذیرد؛ بنابراین همین سر و صدا‌ها ادامه خواهد یافت.

حضرت آیت الله خامنه‌ای تاکید کردند: این مسئله بحث دین و انقلاب نیست، بلکه هیچ ایرانی غیرتمند و با شعوری حاضر نیست با طرفی که می‌خواهد نقاط قوت کشور را از دست او درآورد، معامله کند.

ایشان در مثال دیگری در زمینه اهداف واقعی دشمن در بحث مذاکره افزودند: عمق راهبردی سیاسی و امنیتی برای هر کشوری مسئله‌ای حیاتی است، برای ما نیز عمق راهبردی در منطقه خیلی مهم است، آن‌ها از این مسئله ناراحتند و می‌خواهند بر سر عمق راهبردی بسیار خوب ایران با آن‌ها معامله کنیم؛ آیا کسی می‌پذیرد؟

رهبر انقلاب تأکید کردند: براساس این واقعیات اصل مذاکره با آمریکا حتی با کسی که آدم حسابی باشد غلط است و مذاکره با این‌ها که به هیچ چیز از جمله اخلاق و قانون و عرف بین المللی پایبند نیستند، مسخره است و مطلقاً معنا ندارد.

حضرت آیت الله خامنه‌ای افزودند: البته در عقلای ما کسی دنبال مذاکره نیست، مردم هم که دنبال مذاکره نیستند، فقط برخی گوشه کنار حرفی می‌زنند.

رهبر انقلاب با اشاره به نامه‌های رئیس جمهور قبلی آمریکا به ایشان افزودند: اوباما که ظاهرش خیلی اتو کشیده‌تر از این‌ها بود یک نامه فدایت شوم برای ما نوشت و بنده بعد از مدتی جوابی به او دادم، بلافاصله نامه دوم را نوشت، می‌خواستم جواب بدهم که فتنه ۸۸ پیش آمد و او با فراموش کردن همه آن حرف‌ها و ابراز ارادت‌ها، با خوشحالی به حمایت و دفاع از فتنه و فتنه‌گر‌ها شتافت.

رهبر انقلاب با اشاره به اینکه آمریکا مجبور به عقب نشینی در مقابل مقاومت ملت ایران خواهد شد، افزودند: بحث مقاومت، بحث برخورد نظامی نیست و اینکه برخی در روزنامه یا فضای مجازی مسئله جنگ را مطرح می‌کنند، حرف بیخود و غلطی است.

ایشان تأکید کردند: بنا نیست جنگی انجام بگیرد و انجام هم نخواهد گرفت، چرا که ما ابتدا به ساکن هیچگاه دنبال جنگ نیستیم و آن‌ها هم می‌دانند که جنگ به صرفه‌شان نیست.

*ایران به دنبال تنش و جنگ نیست، ولی به هر تجاوزی پاسخ محکم می‌دهد

مقامات جمهوری اسلامی ایران همچنین بار‌ها تأکید کرده‌اند که به دولت کنونی آمریکا اجازه نمی‌دهند که فروش نفت ایران را به صفر برساند و راه‌های دور زدن تحریم‌ها کماکان پیش روی ایران قرار دارد و از سوی دیگر ایران به دنبال تنش و جنگ در منطقه نیست، ولی این گونه هم نیست که دست روی دست بگذارد و اجازه دهد آمریکا هر آشی می‌خواهد بپزد. ایران طراحی‌های مختلفی را صورت داده و برای هر سناریویی آمادگی لازم را دارد و دکترین نه جنگ نه مذاکره به معنای دست روی دست گذاشتن و عدم فعالیت دیپلماتیک برای مقابله با هجمه‌های آمریکا نیست.

گفتنی است در همین راستا نیز ۳۱ اردیبهشت ماه و در آستانه برگزاری نشست سران کشور‌های عضو سازمان همکاری اسلامی (OIC) در عربستان سعودی، «غلامحسین دهقانی» معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه در نشستی با سفرای کشور‌های اسلامی مقیم ایران، ضمن تشریح دیدگاه‌ها و مواضع جمهوری اسلامی ایران در خصوص اولویت‌های جهان اسلام و تحولات منطقه‌ای و تبیین توطئه‌های رژیم صهیونیستی و برخی قدرت‌های فرامنطقه‌ای در ایجاد انحراف در اهداف سازمان همکاری اسلامی، خواستار هوشیاری کشور‌های اسلامی در برابر این انحرافات و توطئه‌ها شد.

* مشورت‌های ظریف در اسلام‌آباد

رایزنی‌های رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در چین متوقف نشد و ظریف مجدداً روز پنجشنبه دوم خرداد ماه سفری دو روزه را به پاکستان انجام داد. البته در مسیر سفر به پاکستان توقفی چند ساعته نیز در چابهار داشت و از بخش‌های مختلف این بندر مهم و استراتژیک بازدید کرد.

رایزنی‌های ظریف در روز جمعه سوم خرداد ماه در اسلام‌آباد با دیدار با «شاه محمود قریشی» همتای پاکستانی آغاز شد و بعد از آن ظریف با ژنرال «قمر جاوید باجوا» فرمانده ارتش پاکستان، «عمران خان» رئیس جمهور و «اسد قیصر» رئیس مجلس ملی این کشور دیدار و به گفتگو پرداخت.

رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در پایان دیدارهایش با مقامات پاکستان در جمع خبرنگاران گفت که درباره اقدامات آمریکا علیه ایران و جنگ اقتصادی و تلاش آمریکا برای ایجاد فشار اقتصادی بر ایران که تروریسم اقتصادی است و اینکه چگونه کشور‌ها باید در مقابل زیاده طلبی‌ها و قلدری‌های آمریکا ایستادگی کنند، صحبت کرده است و افزود: درباره ضرورت همکاری کشور‌های اسلامی در مقابله با طرح‌هایی که آمریکا و رژیم صهیونیستی برای منطقه و فلسطین دارند به خصوص طرح معامله قرن که تلاشی است برای نابود کردن آرمان فلسطین، نیز گفت: وگو کردیم و مواضع مشترکی داریم.

وزیر خارجه درباره مواضع مقامات پاکستان در خصوص تحولات منطقه نیز بیان کرد: پاکستان دوست و همسایه ماست و ملاحظاتی هم در رابطه با روابطش با سایر کشور‌ها در منطقه وجود دارد، ولی بسیار خوشحالیم که دولت پاکستان دیدگاه‌های ایران را کاملاً درک می‌کند و فشار آمریکا بر ایران را غیرقابل قبول می‌داند.

*ظریف در بغداد و عراقچی در مسقط

در حالی که ظریف در ادامه این رایزنی‌ها عصر دیروز (شنبه) به منظور گفتگو با مقامات عراقی وارد بغداد شد، تور منطقه‌ای سید عباس عراقچی به سه کشور حوزه خلیج فارس از امروز آغاز شد و معاون ظریف در اولین ایستگاه این تور منطقه‌ای به مسقط رفته و از آنجا به کویت و در آخرین مقصد هم به دوحه می‌رود تا درباره آخرین تحولات منطقه و زیاده‌خواهی‌های آمریکا و تلاش این کشور و برخی حامیانش برای ایجاد تنش در منطقه با مقامات این کشور‌ها به گفتگو بپردازد.

وزیر خارجه ایران که طی دیروز و امروز رایزنی‌هایی را با مقامات این کشور از جمله «عادل عبدالمهدی» نخست‌وزیر، «برهم صالح» رئیس جمهور، «محمد الحلبوسی» رئیس پارلمان و «محمدعلی الحکیم» وزیر خارجه صورت داد، در جمع خبرنگاران گفت: گفت‌وگوی خوبی در خصوص تحولات منطقه داشتیم. ایران تمایل دارد روابطی متوازن با کل کشور‌های خلیج فارس داشته باشدهیچ زمانی برجام را نقض نکردیم و اقدامات آمریکا با قطعنامه شورای امنیت در خصوص استفاده از زور تناقض دارد و ما با هرگونه تحرکی در راستای جنگ مقابله کرده و با قدرت و ایستادگی با آن روبرو خواهیم شد.

وزیر خارجه همچنین گفت که ایران پیش از این پیشنهادات مختلفی برای امضای معاهده عدم تعرض با همه کشور‌های منطقه خلیج فارس ارائه کرده است که این پیشنهادات همچنان روی میز است.

محمدعلی الحکیم نیز در این نشست خبری گفت که عراق با تحریم‌های آمریکا مخالف و در کنار ایران ایستاده است و تحریم‌های آمریکا سودی ندارد و ما امیدواریم که بتوانیم به عنوان میانجی بین طرفین عمل کنیم.

گفتنی است روزنامه سعودی «الشرق‌الأوسط» روز جمعه سوم خرداد به نقل از یوسف بن علوی وزیر خارجه عمان در مصاحبه با نشریه «المجله» نوشت که عمان با دیگر طرف‌ها برای آرام‌سازی تنش بین آمریکا و ایران تلاش می‌کند و در این زمینه تماس‌های زیادی برقرار است.

وی جامعه جهانی را به تلاش و همکاری با عمان برای ممانعت از وقوع جنگ و خطرات آن فراخواند و میانجی‌گری عمان بین ایران و آمریکا را نه تأیید و نه رد کرد.

در همین زمینه آمریکا نیز اخیراً هرگونه ارسال پیام از طریق عمان و یا آلمان به ایران را تکذیب کرده، اما تاکید کرده که تلاش این کشور‌ها برای تنش‌زدایی با ایران را تحسین می‌کند.

گفتنی است محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهور ایران نیز گفته بود که سفر اخیر یوسف بن علوی به تهران برای میانجیگری نبوده است.

البته این نکته نیز حائز اهمیت است که جمهوری اسلامی ایران برای گفتگو با آمریکا به میانجی نیاز ندارد، چرا که اصلاً اعتقادی به مذاکره با آمریکا در شرایط فعلی با توجه به قلدرمابی‌های دولتمردان کاخ سفید و نامطمئن و غیرقابل اعتماد بودن آن‌ها ندارد.

براساس این گزارش، رایزنی‌های دیپلماتیک ایران محدود به موارد مذکور نخواهد بود و کماکان رفت و آمد‌ها و مشورت‌های سیاسی در روز‌ها و هفته‌های پیش رو در دستورکار دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران قرار دارد.