ایرانی‌هایی که به فضا رفتند!

امین رحیمی: اولین ماهواره‌ای که به فضا پرتاب شد اسپوتنیک روسی بود؛ سال ۱۹۵۷ میلادی (۱۳۳۶ شمسی) بود و مسابقه فضایی شروع شد. سال ۱۹۵۸ نیز نخستین ماهواره آمریکا که اکسپلورر نام داشت به فضا پرتاب شد. در این مسابقه طولانی تابه‌حال بیش از ۶۵۰۰ ماهواره پرتاب شده که از میان آن‌ها حدود یک هزار ماهواره فعال مانده؛ باقی عمر مفیدشان پایان‌یافته یا از مدار خارج‌شده‌اند. ماهواره‌ها انواع مختلفی اعم از مخابراتی، نجومی، اکتشافی، زیست‌شناسی، زمین‌شناسی، هواشناسی، جاسوسی و... دارند و فناوری ساخت و پرتابشان به فضا نیز بسیار پیچیده است؛ پس‌ازاین همه‌سال فقط ۱۰ کشور جهان ازجمله ایران این فناوری را دارند. داستان ماهواره در ایران خیلی وقت است که شروع‌شده و همچنان ادامه دارد.

دهه ۴۰؛ اسدآباد همدان
سابقه استفاده از امکانات ماهواره‌ای در ایران به سال ۱۳۴۸ بازمی‌گردد؛ زمانی که اولین ایستگاه زمینی ماهواره‌ای در اسدآباد همدان با نصب آنتن ۳۰ متری افتتاح شد. این ایستگاه با ماهواره‌های سازمان بین‌المللی مخابرات ماهواره‌ای ارتباط داشت. چنین امکانی همان موقع هم ایران را در زمره کشورهای پیشرو در صنعت مخابرات ماهواره‌ای قرار داد.

ایستگاه فضایی ماهدشت نیز اولین ایستگاه دریافت تصاویر سنجش‌ازدور خاورمیانه بود؛ ایستگاهی که سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران طی قراردادی در سال ۵۵ با شرکت جنرال الکتریک آمریکا راه‌اندازی کرد و در سال ۵۷ نخستین فاز آن به بهره‌برداری رسید.
رؤیای دهه ۵۰!
ساخت و پرتاب ماهواره در دهه ۵۰ در دستور کار بود که البته به سرانجام نرسید. ماهواره‌های «ناهید» و «زهره» قرار بود با کمک آمریکا ساخته و به فضا فرستاده شوند و در سال ۵۶ نیز ایران ۳ نقطه مداری را برای پرتاب ماهواره ثبت کرد. پروژه ماهواره ناهید طی دهه‌های بعد نیز پیگیری شد و درواقع طولانی‌ترین پروژه ماهواره‌ای ایران است. حالا خبرها از تکمیل آن و آمادگی‌اش برای پرتاب حکایت دارد.
پیگیری‌هایی که به نتیجه نرسید
مصباح ۱ اولین پروژه ایران برای ساخت ماهواره پس از انقلاب اسلامی بود. عملیات پژوهشی و اجرایی این ماهواره از سال ۷۵ شروع شد و قرار بود سال ۸۴ پرتاب شود که نشد. این پروژه نیز بعدها پیگیری شد ولی به نتیجه نرسید. ماهواره مصباح ۲ نیز سال ۸۸ آماده بود و قرار بود سال ۸۹ پرتاب شود که نشد. درنهایت اعلام شد این پروژه به دلایلی نظیر قدیمی بودن فناوری آن به‌کلی متوقف‌شده است. یک اتفاق مهم دهه ۸۰ در عرصه فناوری فضایی ایران تشکیل شورای عالی فضایی بنا به مصوبه مجلس شورای اسلامی در سال ۸۲ بود. این شورا به ریاست رئیس‌جمهور تشکیل شد و بعدها به سازمان فضایی ایران ارتقا یافت. در سال ۸۹ نیز مصوبه دیگری از راه رسید و پژوهشکده‌های فعال در حوزه هوا و فضا را به سازمان فضایی ایران ملحق کرد.
ارتباط قطع شد!
سینا ۱ ماهواره نیمه ایرانی بود و مراحل ساخت آن از سال ۸۱ در شرکتی روسی آغاز و در سال ۸۴ توسط روسیه به فضا پرتاب شد. این ماهواره در حوزه زمین‌شناسی، تغییرات اقلیمی، اکتشاف نفت، رصد حرکت ابرها و... کاربرد داشت. البته پس از قرارگیری موفقیت‌آمیز سینا ۱ در مدار بعد از مدتی ارتباط با آن قطع شد.
امید موفق شد
سال ۸۷ بالاخره تلاش‌های طولانی نتیجه داد و فنّاوری فضایی ایران برگ برنده‌اش را رو کرد؛ موفقیتی چشمگیر که بازتاب جهانی داشت و تا مدتی جزو اخبار رسانه‌های دنیا بود. ساخت «امید»، نخستین ماهواره کاملاً ایرانی از سال ۸۴ تا ۸۶ طول کشید و سرانجام ۱۴ بهمن سال ۸۷ با ماهواره‌بر «سفیر امید» پرتاب شد و با موفقیت در مدار قرار گرفت. ناسا(سازمان فضایی آمریکا) و رصدگران نجومی برخی کشورها نیز گردش امید در مدار را تایید کردند تا ناباوران نیز توانمندی ایرانی را باور کنند. به مناسبت همین موفقیت چشمگیر روز ۱۴ بهمن شد روز ملی فناوری فضایی ایران. عملکرد ماهواره‌بر ایرانی سفیر امید نیز با شگفتی رسانه‌ها و کارشناسان مواجه شد و همگان دانستند عصر جدیدی برای دانش فضایی ایرانیان آغازشده است. نکته غرورانگیز اینکه ایران نهمین کشور جهان شد که توانست به‌طور مستقل ماهواره به فضا پرتاب کند. کره جنوبی هم طی این سال‌ها به جمع کشورهای پیشرو فضایی پیوست تا باشگاه ماهواره‌ای‌های جهان ۱۰ عضوی باشد.
پایش زیست‌محیطی
«طلوع»، نخستین ماهواره سنجش‌ازدور ایران است که سال ۸۸ رونمایی شد. این ماهواره قابلیت تصویربرداری و همچنین ذخیره و انتقال اطلاعات را دارد و برای پایش زیست‌محیطی، اکتشاف معادن و... به کار گرفته می‌شود. برای پرتاب آن نیز ماهواره‌بر سیمرغ در نظر گرفته‌شده است؛ یکی از پیشرفته‌ترین ماهواره‌برهای ایرانی.
دومین افتخارآفرین
«رصد» نخستین ماهواره تصویربرداری و دومین ماهواره‌ای بود که با ماهواره‌بر ایرانی در خردادماه سال ۹۰ به فضا رفت. موفقیت پرتاب این ماهواره نیز مانند ماهواره امید خبرساز شد.
این هم سومی!
«نوید» سومین ماهواره کاملاً ایرانی بود که در مدار قرار گرفت. نخستین ماهواره ساخت مرکز تحقیقات ماهواره‌ای دانشگاه علم و صنعت سال ۸۸ رونمایی شد؛ ماهواره‌ای ۵۰ کیلوگرمی و دارای صفحات خورشیدی با قابلیت تصویربرداری دقیق. این ماهواره بهمن‌ماه سال ۹۰ از پایگاه فضایی سمنان پرتاب شد و پرتاب موفقیت آمیزش دوباره کام ایرانی‌ها را شیرین کرد. سال ۹۰ سال خوبی بود برای صنعت فضایی ایران.
این هم چهارمی!
«فجر» با سیستم پیشرانه متفاوت در سال ۹۳ پرتاب شد و با موفقیت در مدار قرار گرفت. چهارمین ماهواره کاملاً ایرانی با یک ماهواره‌بر از نوع سفیر به فضا رفت. ماهواره‌برهای ایرانی نیز طی این سال‌ها تکامل‌یافته‌اند. ماهواره‌برهایی که ابتدا «کاوشگر» نام داشتند و بعدها پیشرفته‌تر شدند و «سفیر» و «سیمرغ» و «قائم» شدند. سیمرغ و قائم ماهواره‌برهای قدرتمندی هستند و متناسب با پیشرفت‌های فضایی ایران برای آینده طراحی‌شده‌اند. برای مثال هدف ماهواره‌بر قائم انتقال ماهواره‌های حداقل ۱۰۰ کیلویی به مدار ۱۰۰۰ کیلومتری زمین است.
۶ دقیقه با پیام!
«پیام» ماهواره‌ای ساخت دانشگاه امیرکبیر بود که طراحی آن از سال ۸۴ آغاز شد. این ماهواره امکانات پیشرفته‌ای برای تصویربرداری، بررسی پوشش گیاهی و پایش گردوغبار و... داشت. دی‌ماه سال ۹۷ این ماهواره به فضا رفت ولی به دلیل نرسیدن ماهواره به‌سرعت اولیه کافی، یعنی ۸ کیلومتر بر ثانیه! پیام تنها ۶ دقیقه در مدار باقی ماند. خوشبختانه قرار شد پیام ۲ طی یک سال ساخته شود؛ دانشی که به دست آید دیگر از دست نمی‌رود.
ایرانی‌هایی که می‌آیند
ماهواره‌های ایران یکی پس از دیگری می‌آیند و تکه‌ای از پازل دانش فضایی ایرانیان را تکمیل می‌کنند. ماهواره «دوستی» که توسط متخصصان دانشگاه صنعتی شریف ساخته‌شده بود بهمن‌ماه سال ۹۷ به فضا پرتاب شد و حالا فهرستی از ماهواره‌ها در صف انتظارند برای مدار نشینی. ماهواره «مصباح ۲» هست برای خدمات مخابراتی و ماهواره «طلوع» که برای تصویربرداری پیشرفته است و سال‌ها در انتظار پرتاب مانده و «ظفر» که اولین ماهواره ایرانی با مدار دایره‌ای خواهد بود و انتظار می‌رود تحولی در حوزه ارتباطات و فناوری پدید آورد و «پارس ۱» که حاصل کار گروهی ۴ دانشگاه کشور زیر نظر سازمان فضایی ایران است و رؤیاهای بزرگی با خودش همراه آورده است و «سها» که به دلیل قدرت تصویربرداری با دقت بالا قرار است عملیاتی‌ترین ماهواره ایران باشد. و بازهم هستند؛ «تدبیر» و «خلیج‌فارس» و «آت ست» و...