قدیمی‌ترین برج تهران را بشناسیم

به همین مناسبت از سوی بخش میراث فرهنگی شهرداری تهران هفته گذشته بازدیدی یک روزه برای خبرنگاران به نام تور برج‌های تهران از طغرل تا میلاد برگزار شد، اما در این بازدید برج آزادی که زمانی تنها نماد اصلی شهر تهران در دوره معاصر بود از قلم افتاده بود. شاید دلیل آن هم مشکلاتی است که این روزها برای این برج پیش آمده است.

به گفته دوستداران میراث فرهنگی، حفظ و حراست از برج‌های تهران که هر یک در برهه‌ای از تاریخ نقش پررنگی داشته‌اند اهمیت بسیاری دارد و به گفته آنها اگر برج طغرل‌ها نبود امروز برج میلاد هم شکل نمی‌گرفت.

برج آرامگاه طغرل در شرق آرامگاه ابن بابویه در شهرری واقع شده است که از آثار بر جای مانده از دوره سلجوقیان است. این برج بدون احتساب گنبد مخروطی شکل که امروز اثری از آن باقی نمانده است، حدود 20 متر ارتفاع دارد.

داستان شکل‌گیری این برج و نامگذاری‌اش هم جالب است؛ طغرل بیک یکم در سال 455 هجری قمری زمانی که از راه بغداد به پایتخت خود بازمی‌گشت دچار بیماری می‌شود و در سن 70 سالگی فوت می‌کند و جسد او را در مقبره‌ای که از قبل برای او آماده کرده بودند دفن می‌کنند. سبک معماری استفاده شده در این برج مربوط به معماری رازی است که این سبک در قرن سوم آغاز و درقرن پنجم هجری قمری به اوج شکوفایی خودش می‌رسد، سبکی که تلفیقی از معماری پارتی و پارسی است. به گفته کارشناسان میراث، کتیبه‌هایی که روی این بنا وجود داشته، در دوره ناصرالدین شاه که این برج مورد مرمت قرار می‌گیرد از بین می‌رود. این برج آرامگاه همچنین مانند سایر آرامگاه‌های سلجوقی دارای گنبدی بوده که در زلزله فرو ریخته است.

در مورد کاربردهای دیگر این برج نظرات جالبی وجود دارد مثلا این برج حکم جهت‌نما را داشته و شب‌ها با روشن کردن آتش بر بالای آن، کاروانیان می‌توانستند مسیر ورود به شهر را تشخیص دهند. سطح بدنه بیرونی این برج که به 24 ترک تقسیم شده، علاوه بر استحکام بنا و زیبایی احتمالا به عنوان ساعت آفتابی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته است و با سایه‌هایی که روی زمین به واسطه این ترک‌ها ایجاد می‌شد مردم می‌توانستند اوقات شرعی را متوجه شوند.

این برج که دو بار در سال های 1301 و 1377 مورد مرمت قرار گرفته، قرار است با ایجاد مجموعه‌های فرهنگی در اطراف آن به مکانی دیدنی و همچنین فرهنگی برای جذب گردشگران و دوستداران میراث فرهنگی تبدیل شود و شهرداری قصد دارد با خرید خانه‌های مسکونی و حتی تجاری محوطه اطراف این برج را برای ایجاد فضاهای فرهنگی تا 30 هزار مترمربع گسترش دهد.

بدون شک توجه به نمادها و آثار تاریخی گذشته در کنار نمادهای جدید شهر تهران از جمله برج میلاد که ششمین برج مخابراتی بلند دنیا به شمار می‌رود، می‌تواند پیوندی مناسب بین سنت و مدرنیته ایجاد کند آن هم در کلانشهر و پایتختی مانند تهران در کشوری با چند هزار سال تاریخ و تمدن!