کشف آثار تاریخی در مسیر جاده زابل-زاهدان+تصاویر

به گزارش خبرنگار ایلنا، حوزه فرهنگی شهر سوخته در سیستان و بلوچستان بیش از سیصد اثر باستانی از دوره‌های مختلف فرهنگی از ۵۰۰۰ سال پیش تا دوران معاصر (قاجار) را در خود جا داده است که در نوع خود در سرتاسر کشور یک استثنا به شمار می‌آید. این حوزه فرهنگی از دو نظر اهمیت دارد: نخست اینکه شهرسوخته در این حوزه ثبت میراث جهانی یونسکو شده و اثری شاخص با شهرت جهانی به حساب می‌آید که در سال‌های اخیر باعث رونق گردشگری منطقه شده است. دلیل دوم اهمیت این است که امروزه راه ارتباطی بخشهایی وسیعی از سیستان و افغانستان به جنوب شرق، بندرچابهار و مرکز کشور از این مسیر انجام می‌گیرد و به همین دلیل شاهد افزایش ساخت و سازهای عمرانی در حاشیه این مسیر بوده‌ایم.

اگرچه چند سالی است که روند پروژه‌های عمرانی در دشت سیستان شتاب گرفته و عمده این عملیاتهای عمرانی با خاکبرداری و ساخت و سازهای جدید همراه است، اما متاسفانه این شتاب بعضا باعث تخریب یا ورود به منظر فرهنگی و تاریخی دشت سیستان شده که شهرسوخته به عنوان یک اثر ثبت جهانی در آن قرار گرفته است. ورود به حریم تپه گردی شماره ۲۷۳ به خاطر پروژه انتقال گاز، تخریب محوطه گردی ۲۶۸ به خاطر انجام پروژه محور دوم جاده زابل زاهدان، ورود به عرصه تپه طالب خان۲ و خطر تخریب کامل چندین محوطه ارزشمند از طرف پروژه راه آهن از جمله موارد تخریب آثار ثبت ملی توسط پروژه‌های عمرانی است که علیرغم تلاش یگان حفاظت پایگاه میراث جهانی شهرسوخته متاسفانه این تخریب‌ها گاه به صورت صد در صد انجام گرفته است.

به عنوان مثال تخریب تپه گردی شماره ۲۶۸ که در اسفندماه ۱۴۰۰ توسط پیمانکار جاده زابل به زاهدان انجام گرفت یکی از نمونه‌های تراژیک و دردآور میراث فرهنگی کشور بوده است. این تپه بزرگ و ارزشمند در یک چشم به هم زدن توسط لودرهای شرکت پیمانکاری جاده زابل زاهدان و با وجود هشدارهای بسیار یگان حفاظت شهرسوخته، به یکباره تخریب و خاکبرداری شد و پنج هزار سال تاریخ مردم ایران به یکباره نابود شد.

تصویری از تخریب کامل محوطه گردی268 در زمستان1400. لودرها علاوه بر تخریب کامل تپه سطح باقی مانده آن را (احتمالا به سودای عتیقه) آن چنان تیغ زدند که هیچ چیز از آن باقی نمانده است.

اکنون خبرهای رسیده حاکی از آن است که این پروژه در ادامه عملیات عمرانی خود دوباره قصد ورود به یک محوطه دیگر در ۲۵ کیلومتری جنوب شهرسوخته را دارد. بحث برانگیزترین مورد در این پروژه این است که بر اساس طرح مطالعاتی و نقشه ارائه شده برای جاده، بخشی از مسیر باند دوم جاده زاهدان زابل از عرصه تپه مهم شهرسوخته خواهد گذشت که این امر خطر حذف این محوطه را از فهرست جهانی یونسکو به دنبال خواهد داشت.

محوطه در خطر تخریب قریب الوقوع در نزدیکی شهرسوخته. اثر عملیا اولیه لودرهای پروژه راه بر سطح تپه کاملا مشهود است

به گفته فعالان میراث‌فرهنگی، عبور این جاده دقیقا چسبیده به محوطه شهرسوخته یک مشکل بزرگ برای محوطه ارزشمند شهرسوخته سیستان به حساب می‌آید. جالب آنکه در زمان ثبت پرونده شهرسوخته در فهرست یونسکو یکی از شروط اولیه جابه جایی جاده و دکل‌های فشار قوی و خروج آن‌ها از عرصه شهرسوخته بوده و حالا نه تنها این اقدامات انجام نشده که این نگرانی وجود دارد که علاوه بر تخریب یک محوطه باستانی دیگر در این مسیر، عرصه محوطه مهم شهرسوخته نیز دستخوش تخریب شود.

مسیر جاده و باند جدید زابل زاهدان که در کنار جاده فعلی و به سمت تپه شهرسوخته جامایی شده و قرار است اجرایی شود

علیرضا جلال‌زایی (مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان) در خصوص پروژه احداث باند دوم جاده زابل زاهدان به ایلنا گفت: این جاده حین عملیات عمرانی به تعدادی آثار برخورد کرد که اکنون به واسطه همان آثار عملیات متوقف شده تا مجوز نجات بخشی را از پژوهشگاه میراث و گردشگری دریافت کنیم. البته که هر جای دشت سیستان را حفاری کنیم به آثار تاریخی و باستانی برخورد می‌کنیم.

او ادامه داد: منکر جانمایی این جاده در مسیر آثار و تپه‌های باستانی نیستیم اما اکنون نقطه‌های جدید برای جانمایی جاده به پیمانکار داده شده تا کمترین آسیب به آثار، تپه‌ها و محوطه‌ها برسد. اکنون بر اساس نقطه‌های باستانی و تپه‌هایی که برایشان مشخص کردیم، نقشه باند دوم کشیده شده. با توجه به پیدا شدن آثار باستانی، این احتمال وجود دارد که در این نقطه نیز با مجموعه‌ای تاریخی روبه رو باشیم البته که این نقطه تاکنون در نقشه باستانی استان ثبت نبوده است و نیاز است تا بررسی‌های باستان‌شناسی در خصوص این منطقه صورت گیرد تا دقیق‌تر بتوانیم درخصوص آن صحبت کنیم. حتا ممکن است این آثار سطحی باشند. درحال حاضر تعدادی از سفال‌های دوره تاریخی در این محوطه بدست آمده که درخواست عملیات نجات بخشی آنرا به پژوهشگاه میراث و گردشگری ارائه داده‌ایم. ممکن است چیزی در این منطقه وجود نداشته باشد و حتا ممکن است محوطه تاریخی وجود داشته باشد.

به گفته جلال زایی، باند دوم جاده زابل- زاهدان در جانمایی جدیدی که توسط میراث فرهنگی استان به آن‌ها داده شده، در عرصه و حریم و حتا حریم منظری شهر سوخته نیز قرار نمی‌گیرد و هیچ مشکلی از این بابت وجود ندارد. اکنون این جاده از پشت مجتمع پژوهشی و موزه شهر سوخته که روبه‌روی سایت و در این سوی جاده است می‌گذرد. این منطقه کلیدور توسعه است که علاوه بر جاده، بخشی از لوله‌های آب و گاز هم در آن محوطه کشیده شده. درواقع در جانمایی جدیدی که به پیمانکار ارائه شده، هیچ تخریبی متوجه محوطه‌های باستانی سیستان و بلوچستان و شهر سوخته نخواهد بود.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان اذعان داشت: واقعیت امر آن است که هیچ توسعه‌ای بدون آسیب نیست اما ما باید این آسیب‌ها را به حداقل برسانیم. اکنون در استان ما نیز توسعه زیرساخت‌ها در اولویت قرار دارند. تمام تلاش ما آن است که تخریب و آسیب به میراث را به حداقل برسانیم. البته که قبول داریم تپه گردی در این میان تخریب شد. درحال حاضر جانمایی‌های جدید را برای جلوگیری از تخریب‌های بیشتر به پیمانکار جاده داده‌ایم تا مسیر را با توجه به جانمایی‌هایی که ما به آن‌ها داده‌ایم تغییر دهند. حتا راهکار ارائه دادیم و باید بر اساس آن باید طراحی کنند. نزدیک شدن این جاده به حریم و عرصه شهر سوخته مشکل‌زا خواهد بود چراکه هم اکنون نیز شهر سوخته به صورت مشروط ثبت جهانی شده است و تا جایی که توان داشته باشیم جلوی کار جاده زابل به زاهدان که به جاده مرگ معروف است، ایستاده‌ایم. در این جاده روزانه تصادفات متعددی رخ می‌دهد و اکنون دو بانده شدن این جاده در نظر گرفته شده. در نقشه اولیه و نقشه پیشنهادی و نقشه مطالعاتی که ارائه داده بودند نزدیک به عرصه بود. اما طی جلساتی که داشتیم نقشه پیشنهادی خود را به آن‌ها ارائه دادیم که دیگر در عرصه و حریم شهر سوخته قرار ندارد.

او ادامه داد: اکنون هم باید تیرهای فشار قوی که در نزدیکی جاده قرار دارد را جابه جا کنیم که تاکنون نتوانستیم این کار را انجام دهیم چراکه میراث فرهنگی اعتبارات لازم را برای این کار نداشت. اگر اکنون باتوجه به شرایط شهر سوخته، این جاده هم بخواهد در عرصه این میراث جهانی کشیده شود، قطعا با خطر حذف از فهرست میراث جهانی روبه رو خواهیم شد اما تمام تلاشمان بر آن است که جلوی کشیده شدن این جاده را در عرصه شهر سوخته بگیریم.