معرفی بزرگترین غار باستانی ایران

غار کرفتو یکی از دیدنی‌های استان کردستان است که در ۶۷ کیلومتری شهر دیواندره قرار دارد. این غار آهکی و باستانی در دوران مزوزوئیک شکل گرفته و در طی زمان‌های مختلف مورد سکونت و استفاده انسان قرار گرفته است. از دلایل اهمیت غار کرفتو وجود کتیبه‌ای ارزشمند به خط یونانی در طبقه سوم است که بر اساس آن، این مکان را به هرکول، یکی از خدایان یونان باستان نسبت می‌دهند. غار کرفتو در سال ۱۳۱۸ در فهرست میراث ملی کشور قرار گرفته است.

غار کرفتو یکی از غار‌های اسرارآمیز و شگفت‌انگیز ایران است و از بزرگ‌ترین غار‌های باستانی کشور محسوب می‌شود. این غار در استان کردستان، در یک رشته کوه آهکی در شمال دره‌ای عمیق و زیبا جای گرفته است و در اطراف آن پناهگاه‌ها، دخمه‌ها و حفره‌های متعددی دیده می‌شود. در زمستان‌ها و هنگام سرما درون غار گرم و در تابستان به‌لحاظ کوران باد، داخل غار خنک است.

غار آهکی کرفتو در دوران سوم زمین‌شناسی شکل گرفته و از میان آب بیرون آمده است و حتی اکنون نیز در برخی قسمت‌های داخل غار کرفتو، آب وجود دارد و برای دیدن بعضی از جا‌های مختلف آن باید از قایق‌های کوچک استفاده کرد.

غار کرفتو در طی دوره‌های مختلف از پیش از تاریخ تا دوره اسلامی مورد استفاده انسان قرار گرفته است. کرفتو دارای معماری صخره‌ای و دستکند است و بقایایی فرهنگی متعددی از آنجا به دست آمده است. این غار علاوه بر سکونت انسان، مکان زیست جانورانی، چون خفاش، کبوترچاهی و پرستو نیز است.

این غار در ۲۰ بهمن‌ماه سال ۱۳۱۸ با شماره ۳۳۰ در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است.

در مورد نام غار کرفتو نظرات مختلفی وجود دارد. گفته می‌شود که احتمالا کرفتو ترکیبی از دو واژه «کرف» و «تو» است. واژه «کرف یا کرفت» در زبان پهلوی به معنی ثواب و در اوستا به معنی «ستایش» و واژه «تو» نیز در زبان‌های باستانی، چون سومری و عیلامی به معنی خورشید و گرما است. در زبان کردی امروزی نیز برای گرما کلمه «تاو» و برای خورشید «هه‌تاو» به کار می‌برند؛ بنابراین اگر این ترکیب درست باشد، کرفتو به معنی ستایشگاه خورشید است و احتمال می‌رود این غار و قلعه یکی از معابد مهرپرستی در کردستان بوده است.

غار کرفتو در گذشته مأمن و پناهگاه مردم در هنگام حمله اقوام مختلف بوده است و به همین دلیل در میان مردمان محلی منطقه، با نام غار قلعه کرفتو یا «قه لای که رفتو» شناخته می‌شود.

برخی نیز معتقدند که واژه کرفتو در اصل «گرفتو» بوده است که در زبان کردی به معنی گرفته شده و فتح شده است. هرچند این غار دوره‌ای در اثر یورش و تهاجم آسیب‌دیده و پس از یک جنگ خونین فتح شده است، بسیاری بعید می‌دانند که نام محل در اثر این فتح و پیروزی باشد.

غار کرفتو یکی از جا‌های دیدنی دیواندره استان کردستان است که در حدود ۶۷ کیلومتری شمال غرب این شهر و ۷۰ کیلومتری شرق سقز قرار دارد. این غار در میان روستا‌های مسعودآباد یا ترکان‌بلاغ دیواندره از جنوب، روستای میرسعید سقز از غرب، روستای علی‌آباد و نخود دره تکاب از شمال و روستای یوزباش‌کندی از شرق و جنوب شرق جای گرفته است.

برای رفتن به غار کرفتو به شهرستان دیواندره سفر کنید. از دیواندره به‌سمت سقز حرکت کنید. بعد از پیمودن ۲۳ کیلومتر در جاده اصلی، با رسیدن به دوراهی تکاب از سمت راست وارد جاده‌ای فرعی شوید. ۳۵ کیلومتر دیگر هم این مسیر را به‌سمت تکاب ادامه دهید. بعد از آن از سمت چپ وارد جاده به‌سمت غار کرفتو خواهید شد و بعد از مسافتی چهار کیلومتری به غار کرفتو می‌رسید.

فاصله سنندج تا غار کرفتو: ۱۶۳ کیلومتر

فاصله تکاب تا غار کرفتو: حدود ۳۵ کیلومتر

آدرس غار کرفتو: استان کردستان، حدود ۶۷ کیلومتری شمال غرب دیواندره

غار آهکی کرفتو تا دوران سوم زمین‌شناسی یعنی مزوزوئیک، در زیر آب قرار داشته و در اواخر این دوران از آب خارج شده است. از درون این غار، کتیبه‌ای به خط یونانی به دست آمده است که نشان می‌دهد احتمالا کرفتو مدتی مورد سکونت سلوکیان بوده است که پس از فتوحات مهرداد دوم اشکانی، رو به غرب در حال حرکت بودند. ابتدا قدمت و سابقه سکونت یا استفاده از این غار را بر اساس این کتیبه و معماری موجود به دوران سلوکی، اشکانی و اسلامی نسبت داده بودند؛ اما پس از پژوهش‌های علمی و باستان‌شناسی در این محل و محوطه‌های اطراف مشخص شد که کرفتو به مانند غار‌های و پناهگاه‌های دیگر این منطقه، مانند غار کانی میکائیل، از اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد مورد استفاده بوده است.

در طی زمان، غار کرفتو مورد توجه شرق‌شناسان و محققان متعددی بوده است و افرادی، چون «دمرگان»، «راولینسون»، «کرپورتر»، «خانیکف» و «فون‌گال» از این غار بازدید و نقشه‌هایی از آن را تهیه و ارائه کرده‌اند. سر رابرت کرپورتر در سال ۱۸۱۸ میلادی از کرفتو بازدید و کتیبه یونانی موجود در طبقه سوم آن را خواند. در سال ۱۸۳۸ میلادی هنری راولینسون از این غار دیدن کرد و ترجمه کرپورتر از این کتیبه را اصلاح کرد.

در سال ۱۹۱۷ میلادی خانیکف، شرق‌شناس روسی از غار کرفتو دیدن کرد و از خود نوشته‌ای در راهرو ارتباطی طبقه اول به دوم به یادگار گذاشت که همچنان باقی مانده است. در اوایل دهه ۶۰ میلادی نیز سراورل اشتین به‌همراه دستیار هنری خود به نام «ایوب خان» از اتاق‌های حجاری شده، راهرو‌ها و دهلیز‌های طبیعی نقشه تهیه کردند. از آنجایی که تاکنون راهرو‌ها و دهلیز‌ها به طور کامل مورد خاک‌برداری و پاک‌سازی قرار نگرفته است، نقشه اشتین کامل نیست.

دهانه ورودی غار کرفتو در ارتفاع ۲۰ تا ۲۵ متری از دامنه کوه قرار دارد که در گذشته پلکانی برای دسترسی به آن وجود نداشت؛ اما اکنون با کمک ۱۸۰ پله می‌توانید به‌راحتی از آن بالا بروید. مسیر اصلی غار کرفتو نزدیک به ۷۵۰ متر طول دارد و ارتفاع سقف آن از یک تا ۱۲ متر متفاوت است. این غار دارای تالار‌هایی با ارتفاع بالا، مسیر‌های پرپیچ‌وخم، دالان‌ها و دهانه‌های متعددی است که به یکدیگر راه دارند و تاکنون کسی قادر به شناسایی تمامی این مسیر‌ها و تهیه نقشه کامل از آن نبوده است. همچنین به خاطر ریزش‌هایی که در طی زمان در صخره‌های بیرونی در پیرامون دهانه ورودی و در مجموعه معماری صخره‌ای ایجاد شده است، تعداد اتاق‌ها و راهرو‌های موجود در کلیه طبقات به روشنی قابل تشخیص نیست.

در قسمت جلوی غار کرفتو چهار طبقه معماری صخره‌ای و دستکند زیبا وجود دارد. در هر طبقه اتاق‌هایی تودرتو و نورگیر‌هایی به‌سمت بیرون غار وجود دارد. طبقه چهارم غار کرفتو بهترین دید را به کوه مقابل دارد که به گفته مردمان محلی، دارای شکلی شبیه به سه دختر و یک مرد خیاط دارد. زیباترین معماری غار، در طبقه سوم آن است. در این طبقه در تراشیدن و کندن اتاق‌ها دقت کافی به کار رفته است و سقف‌ها نیز به شیوه کمانی ایجاد شده‌اند. علاوه بر این، درگاه‌ها و پله‌های آستانه آن، پنجره‌ها و نورگیر‌های اتاق‌ها از نظر تزیینات به کار رفته از اهمیت خاصی برخوردار هستند. بقایای یک تنوره با پله‌های سنگی نیز در این طبقه دیده می‌شود که به مجرای آب زیر غار دسترسی داشته است. اکنون قسمت‌های زیادی از این تنوره تخریب شده و جز خرده سنگ، چیزی از آن باقی نمانده است.

بالای سر در ورودی یکی از اتاق‌های طبقه سوم، کتیبه‌ای یونانی وجود دارد که بر اساس آن، برخی این غار را معبد هراکلس یا هرکول می‌دانند و عده‌ای نیز معتقدند که احتمالا این غار مدتی به‌صورت موقت مورد سکونت سلوکیان قرار گرفته است. ترجمه کتیبه این‌چنین است: این خانه هراکلس است؛ هر کس در آن وارد شود، در امان است. آنجا که هراکلس سکونت دارد، باشد که پلیدی در آن راه نیابد.

در طبقات مختلف غار کرفتو، روی دیواره‌های برخی از اتاق‌ها و راهرو‌های عبوری، نقوشی به‌صورت تجریدی از حیوانات، انسان و گیاه حجاری شده است و نقش‌هایی، چون مارال، گوزن، سوارکار با اسب و حیواناتی ناشناس دیده می‌شود. در این میان، نقش‌های مارال در طبقه دوم از سایر نقوش قدیمی‌تر است.