آماری از وضعیت پیوند اعضا در ایران

در سال های اخیر عمل جراحی اهدای عضو از بیماران مرگ مغزی در کشور افزایش یافته است چنان چه امسال جراحان و متخصصان ایرانی برای نخستین بار در خاورمیانه عمل پیوند دست از بیمار مرگ مغزی را با موفقیت انجام دادند .

با پیشرفت های علم پزشکی در کشور متخصصان ایرانی در نظر دارند علاوه بر پیوند قلب، کلیه، ریه، مغز استخوان و دست در کشور، پیوند صورت که از سخت ترین انواع عمل جراحی است، انجام دهند.

براساس آخرین آمارارایه شده در سال 91 ، 546 مرگ مغزی در مراکز تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گزارش شده که 2000 عضو و احشای پیوندی آنها مورد استفاده قرار گرفته است یعنی به طور متوسط هر مرگ مغزی توانسته به چهار نفر حیات دوباره ببخشد.

در حال حاضر پیوند اعضا در ایران به 25 در یک میلیون نفر رسیده در حالی که استاندارد جهانی 35 در یک میلیون نفر است.

هم اکنون بیش از 80 مرکز پیوند اعضا همچون قلب، کلیه، کبد، مغز استخوان، ریه و موارد دیگر در ایران فعال هستند.

این در حالی است که موفقیت پزشکان متخصص ایرانی در زمینه پیوند کلیه از بیماران مرگ مغزی به عنوان الگو در آمده است و جوامع بین المللی از نتایج تحقیقات کشور در زمینه پیوند اعضاء استفاده می کنند.

علاوه براین در اواخر سال 91 متخصصان ایرانی اعلام کردند که با توجه به جراحی های موفقیت آمیز پیوند اعضا در ایران هم اکنون جراحی پیوند صورت از بیماران مرگ مغزی نیز قرار است انجام شود . این جراحی یکی از دستاوردهای تقریبا جدید در عرصه پزشکی است که متخصصان برخی کشورها توان اجرای آن را دارند.

اولین جراحی پیوند جزئی صورت در سال 2005 در شهر آمیان فرانسه انجام شد ودر این عمل زنی 38 ساله که صورتش توسط حمله سگ خانگی اش به شدت آسیب دیده بود، مورد جراحی قرار گرفت و گونه، بینی و لبهای جدیدی به وی پیوند زده شد.

از آن پس چندین جراحی پیوند جزئی صورت در ایالات متحده آمریکا و چین نیز انجام شده است .

همچنین در سال 2011 یک جراحی صورت در اسپانیا انجام شد. مردی که در اثر یک حادثه تیراندازی از ناحیه صورت به شدت آسیب دیده بود در این جراحی پیوند پوست، ماهیچه ها، بینی، لبها، دندانها و استخوان های گونه جدیدی را دریافت کرد.

به طور کلی جراحی پیوند صورت یکی از جراحی های پیچیده و نو در دنیای پزشکی است.

دکتر فرهاد فیروزی فوق تخصص جراحی پیوند اعضا در این مورد گفت: در حال حاضر جراحان و تیم پزشکی کشورمان آمادگی دارد تا جدید ترین روش جراحی و تکنیک پیوند صورت را در افرادی که به دلایلی مانند سوختگی ، حوادث و تصادفات بخشی از اجزای صورت خود را از دست داده اند، ترمیم و جراحی کند.

وی اظهار داشت: این جراحی در شرایطی امکان پذیر است که اهدا کننده وجود داشته باشد و تیمی متشکل از جراحان پلاستیک و متخصصان مغز و اعصاب در این جراحی مشارکت کنند.

این فوق تخصص خاطرنشان کرد: برای اینکه پیوند عضوی با موفقیت انجام شود مصرف صحیح داروهای سرکوب کننده ایمنی در فرد گیرنده و وجود تیم هماهنگ و متخصص لازم است.

مرگ مغزی چیست

در مرگ مغزی، خونرسانی به مغز متوقف می شود و اکسیژن رسانی به آن انجام نمی شود. مغز تمام کارکرد خود را از دست می دهد و دچار تخریب غیر قابل برگشت می شود .

اگرچه پس از مرگ مغزی اعضای دیگر از جمله قلب، کبد و کلیه ها هنوز دارای عملکرد هستند اما بتدریج در چند روز آینده، از کار خواهند افتاد.

قلب تا زمانی که دارای اکسیژن رسانی باشد، به ضربان خود ادامه می دهد. در بیمار مرگ مغزی، دستگاه تنفس مصنوعی ( ونتیلاتور ) اکسیژن لازم را برای ضربان قلب فراهم می کند و به محض جدا کردن دستگاه از بیمار قلب هم از کار خواهد افتاد.

بیمار مرگ مغزی، صحبت نمی کند، نمی بیند، به هیچ یک از تحریکات خارجی پاسخی نمی دهد و بدون استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی قادر به تنفس نخواهد بود.

نظرات علما و مراجع تقلید در مورد پیوند اعضا

دین مبین اسلام اهمیت فوق العاده ای برای نجات جان انسانها قائل است. چنانچه در قرآن کریم سوره مبارکه مائده آیه ٣٢ آمده است که هرگاه کسی باعث بقای نفسی شود مانند آن است که باعث نجات جان تمام انسانها شده است.

مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر آیه مذکور می نویسد: هر کس یکی را زنده نگه دارد چنان است که همه مردم را زنده نگه داشته است.

امام خمینی (ره) نیز در سال ١٣٦٨ در پاسخ به استفتاء جواز پیوند اعضا از فردی که دچار مرگ مغزی شده است و حیات وی غیر قابل برگشت است اعلام کردند: «بسمه تعالی بر فرض مذکور چنانچه حیات انسان دیگری متوقف بر این باشد با اجازه صاحب قلب یا کبد و امثال آن جایز است.»

حضرت آیت الله خامنه ای، آیت الله مکارم شیرازی، آیت الله مدنی تبریزی و آیت الله شیرازی جزو موافقان پیوند اعضا هستند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در دو جوابی که به این استفتا می دهند، می فرمایند: «اگر این افراد دچار ضایعات مغزی غیر قابل درمان و برگشت ‏شوند که بر اثر آن، همه فعالیت‏های مغزی آنان از بین رفته و به حالت اغمای کامل فرو ‏روند که باعث فقدان و از دست رفتن هر نوع شعور و احساس و حرکت های ارادی می‏گردد؛ در صورتی که استفاده از اعضای بدن چنین بیمارانی برای معالجه بیماران دیگر، باعث تسریع ‏در مرگ و قطع حیات آنان شود جایز نیست، در غیر این صورت اگر عمل مزبور با اذن قبلی وی صورت ‏بگیرد و یا نجات نفس محترمی متوقف بر آن عضو مورد نیاز باشد، اشکال ندارد.‏»

در پاسخ دیگری هم می فرمایند :« استفاده از اعضای میّت برای پیوند به بدن شخص دیگر برای نجات جان او یا درمان بیماری وی اشکال ندارد و وصیّت به این مطالب هم مانعی ندارد مگر در اعضایی که برداشتن آنها از بدن میّت، موجب صدق عنوان مثله باشد و یا عرفاً هتک حرمت میّت محسوب شود.»

جایگاه ایران در پیوند اعضا

دکتر فیروزی فوق تخصص جراحی در مورد پیوند اعضا در ایران گفت : انجام پیوند دست از بیمار مرگ مغزی در سال 91 یک رکورد علمی محسوب می شود و در حال حاضر ایران جزو کشورهای دارای رتبه برتر در اهدای اعضا در سراسر جهان است.

به گفته وی در سایر کشورهای جهان پیوند دست از افراد مرگ مغزی بسیار محدود است و تاکنون در آمریکا 10 مورد پیوند انجام شده و در مجموع تاکنون 30 مورد پیوند دست از بیمار مرگ مغزی در جهان انجام شده است.

این فوق تخصص ادامه داد: تاکنون برخی از کشورها مانند چین ، آمریکا و فرانسه اقدام به پیوند دست کرده اند و ایران از میان کشورهای غرب آسیا نخستین کشوری است که این پیوند را با موفقیت انجام داده است.

آمار مرگ مغزی در ایران

دکتر کتایون نجفی زاده رییس واحد فرآهم آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این مورد گفت: سالانه بین 3 تا 6 هزار مرگ مغزی در کشور اتفاق می افتد که از این تعداد فقط 400 تا 500 نفر اهدای عضو می کنند.

وی اظهار داشت: سالانه بین 10 تا 25 درصد بیماران نیازمند اعضای مختلف بدن در فهرست انتظار پیوند از دنیا می روند.

نجفی زاده خاطر نشان کرد: خوشبختانه امکان انجام همه انواع پیوند اعضا در کشور وجود دارد و تاکنون بیش از 23 هزار پیوند کلیه در ایران انجام شده است ، همچنین در سال بیش از 200 مورد پیوند کبد فقط در شیراز انجام می شود .

به گفته وی پیوند پانکراس یا لوزالمعده و روده نیز در شیراز توسط متخصصان ایرانی انجام می شود

وی افزود: پیوند ریه در دو مرکز بیمارستان مسیح دانشوری تهران و بیمارستان امام خمینی ( ره ) انجام می شود. این در حالی است که سالانه 20 پیوند ریه در کشور انجام می شود و همچنین پیوند قلب نیز در تهران و برخی از شهرستان ها انجام می شود .

نجفی زاده یادآور شد: اگر در ایران نیز مانند سایر کشورها حدود 50 درصد از خانواده های افراد مرگ مغزی به اهدای عضو راضی شوند دیگر هیچ بیماری نیازمند دریافت کلیه از یک فرد سالم نخواهد بود و یا از دیالیز رنج نمی برد.

وی خاطرنشان کرد : عمل پیوند اعضای مختلف در ایران چند سالی است که به سرعت پیش می رود و به خصوص پیوند نسوج قرنیه ، دریچه قلب و استخوان نیز در سال های اخیر در ایران انجام شده است.

رییس واحد فراهم آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: پیوند دست و صورت برای کمک و بازگشت بیماران صدمه دیده به زندگی ، نقش به سزایی دارد.

وی یکی از بزرگترین مشکلات بر سر راه اهدای عضو افراد مرگ مغزی را عدم رضایت خانواده بیماران مرگ مغزی دانست و گفت : در حال حاضر با تلاش واحد فراهم آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی آمار رضایت خانواده های بیمار مرگ مغزی نسبت به اهدای عضو از این بیماران بسیار افزایش یافته است .