نقدی بر "تئوری رویاهای رسولانه" دکتر سروش

دکتر عبدالکریم سروش در آخرین سخنرانی خود و در ادامه نظریه رویاهای رسولانه به بیان و شرح تعبیر معاد و جایگاه آن در تئوری یاد شده پرداخت کوششی که سعی دارد تا اعتقاد به اصل معاد را که برای نسل امروز بیش هر نسل و زمانه به محاق رفته روحی تازه بدمد.

بنده ضمن ارج گذاری به این تلاش استاد به نظرم اشکلاتی در این تئوری است که مایلم خدمت دوستانم خصوصا عزیزانی که سمپاتی بیشتری نسبت به نظریات ایشان دارند عرضه کنم تا به اذن الله خورشید حقیقت روشن تر بتابد و سره از ناسره نمایان تر شود .

شرح مختصر تئوری

1- این تئوری در ادامه و وابسته به همان نظریه رویاهای رسولانه ای است که قبلا ایشان در مورد وحی بیان نموده اند فلذا فهم تئوری تعبیر معاد در این تئوریه ارتباط وثیقی با دیدگاه های دکتر سروش در مورد رویاهای رسولانه دارد.

2- در این نظریه تاکید استاد بر جنبه های بصری آیاتی است که در قرآن و در مورد معاد آمده است.

3- دکتر سروش معتقد است تمام صحنه هایی که از قیامت در قرآن می خوانیم در حقیقت
تصاویری است که پیامبر در عالم رویا و خواب می دبده و نیاز به رمز گشایی و تعبیر دارد .

4- به اعتقاد دکتر سروش با توجه به یافته های علمی و ثانیا تعبیر هایی در هم و برهم و بی ربط از آخرت مانند تاریک شدن خورشید کنار رفتن پرده های آسمان و حشر حیوانات وحشی و رها شدن شتران حامله ده ماه در کنار حضور انسان های صالح و بدکاران برای حساب رسی در قیامت ...قران به عنوان قرائتی از واقعیت ها که باید عینا بوفوع بپیوندد عقلا محال و غیر قابل فهم بوده و مفسرین را به تکلف می اندازد فلذا باید پذیرفت که این زبان با زبان متعارف بشر در این جهان بجز از طریق فهم زبان آیات به مثابه رویا و تاویل آن ممکن نمی باشد

5- به لحاظ تاریخی نیز هیچگاه اعتقاد به معاد جسمانی با دیدگاه ارتودکسی و سنتی از نظر فلاسفه اسلامی مانند ابن سینا و ملاصدرا و علامه طباطبایی و...قابل تبین نبوده است
دکتر سروش برای تقویت نظریه خود خواب های نمادین حضرت یوسف در دیدن یازده ستاره و خورشید و ماه و خواب سلطان مصر در مورد هفت گاو لاغری که هفت گاو چاق را می خوردند و خواب دو زندانی را که یکی خواب خماری و دیگری تصویری را که از خود بصورت کسی که تکه نانهایی را روی سرخود گذاشته و طعمه پرندگان می شود و تعبییر هایی که برخلاف ظاهر آنها می شود مثالی برای توجیه لزوم تاویل ایات قران در مورد معاد و جهان آخرت می آورد.

یقینا ادله نقضی فراوانی از متن خود قرآن در مورد نظریه جناب دکتر سروش وجود دارد که برغم تلاش ایشان برای پاسخگویی همچنان اعتبار این تئوری را سست می کند ایات فراوانی که خداوند شخص پیامبر را مورد خطاب قرار داده و به او امر و نهی می فرماید برغم اینکه دکتر سروش سعی می کند با استناد به صناعات لفظی و ادبی و آوردن شاهد مثال هایی از اشعار سعدی (مانند این شعر سعدی : سعدیا مرد نکو نام نمیرد هرگز / مرده ان است که نامش به نکویی نبرند )و حافظ اینگونه خطاب ها را حدیث نفس تلقی کند با توجه به اختلاف سیاق این گونه اشعار و آیات قران این توجیحات مغایر با فهم عرفی از ایات است .از آنجا که قصد بنده در این نوشتار کوتاه نقد جزء جزء فرمایشات ایشان در مورد این تئوری نیست فلذا صرفا به دو نکته محوری در این تئوری به عنوان سوال که به نظرم نتیجه تایید آن موجب بی اعتباری و عدم حجیت قرآن به عنوان کتاب هدایت و نقش راه مسلمانان است اکتفاء می کنم
.
جناب دکتر سروش و همفکران ایشان که معتقدند کل آیات قران و وحی نه در قالب اِخبار واقعیت هایی از ناحیه خداوند توسط جبرئیل و روح الامین بلکه از جنس خوابی است که نیازمند به رمز گشایی و تعبیر خوابگذاران رویاهای پیامبر اسلام در 1400 سال و اندی پیش است باید پاسخ این پرسش را بدهند که اولا با توجه به ماهیت قران که علاوه بر هادی بودن , اتمام حجتی بر همه انسان ها و در همه زمان هاست در غیبت خوابگذارانی که در تمام دوران پس از بعثت تا کنون اثری از آنها مشاهده نشده و معلوم نیست با چه نشانه هایی و تا کی از راه خواهند رسید و از این کتاب رمزگشایی خواهند نمود چگونه این کتاب می تواند در غیبت این معبران خواب و تعبیرکنندگان رویا های رسولانه اولا :حجت خدا بر بندگان باشد پانیا: وسیله هدایت بشر و تضمین کننده سعادت مسلمانان ؟! در خاتمه شاید ذکر این نکته از قرآن کریم خالی از لطف نباشد که بحث جهان آخرت و انکار قیامت بیش و پیش از آنکه بدنبال دلیل باشیم علت ها را مورد جستجو و کاوش قرار دهیم

پرویز رضایی