هشداری که یک دقیقه دیر اعلام شد!

سقوط برای صنعت هواپیمایی ایران یک نام آشناست. صنعتی که در طول سه دهه گذشته گسترده‌ترین تحریم‌های یکجانبه و چند جانبه جهانی را تحمل کرده و در تمام این سال‌ها تلاش کرده خود را زنده نگه دارد، به دلیل محدودیت‌های جدی در خرید هواپیماهای جدید و یا تعمیر هواپیماهای موجود با حوادثی دست و پنجه نرم کرده که بعضی از آنها به خیر گذشتند، اما بعضی برای همیشه در تاریخ ثبت شده‌اند.

نوزدهم مردادماه سال ۱۳۹۳ یکی از روزهای تلخ تاریخ هواپیمایی‌ ایران بود، هواپیمای ایران ۱۴۰ شرکت هسا که بنا بود دقایقی پس از ساعت ۹ صبح تهران را به مقصد طبس ترک کند به دلیل به وقوع پیوستن چند نقص فنی همزمان سقوط کرد تا از ۴۸ سرنشین آن ۴۰ نفر کشته شوند.

هرچند نمی‌توان حوادث هوانوردی را از این صنعت در تمام نقاط جهان جدا کرد و حتی در کشورهای توسعه یافته نیز درصد محدودی از پروازها با حوادثی کوچک یا بزرگ مواجه می‌شوند، اما شاید پیگیری برخی مسائل و جلوگیری از تصمیماتی که خطرناک هستند بتواند بسیاری از حوادث را کاهش دهد.

هواپیمای سقوط کرده از خانواده آنتونوف ۱۴۰ از اوکراین بود. این هواپیما که نخستین صحبت‌ها از مونتاژ آن در ایران در اوایل دهه ۷۰ مطرح شد سرانجام در حالی به ایرلاین‌های کشور رسید که از نظر امنیتی شرایط نامشخصی داشت.

این هواپیما که با توجه به تعداد سرنشینان کمی که در خود جای می‌داد به عنوان گزینه‌ای مطلوب برای فرودگاه‌های کوچک ایران شناخته می‌شد، از سال ۱۳۸۷ به مرحله تولید رسید. در طول این سال‌ها اعلام شد ایران با وجود آنکه ورود رسمی به این عرصه را برای خود زود می‌داند، اما نسبت به پیگیری ساخت این هواپیما تلاش‌هایی انجام داده که نتیجه‌اش با کیفیت، خودکفا و البته قابل رقابت با خارجی‌هاست.

این صحبت‌ها را زمانی وزیر اسبق راه و ترابری انجام داد. بهبهانی گفت: حاضرم کتبا بنویسم ایران ۱۴۰ از هواپیمای فوکر بسیار بهتر است.

هرچند این وزیر سابق خیلی زود پس از حادثه سقوط حرف خود را پس گرفت و اعلام کرد وی از مخالفان اصلی ورود این هواپیما به ناوگان بوده است اما قطعا مراحل مختلف ساخت و ورود این هواپیما به ناوگان با مجوزهایی صورت گرفته که از سوی مقامات مسوول صادر شده‌اند.

وزن بیش از حد مجاز، داغ‌ شدن موتورهای هواپیما و فعال نشدن به موقع سیستم هشداردهنده سه عاملی بودند که سازمان هواپیمایی کشوری در چند مرحله از آنها به عنوان اصلی‌ترین عوامل سقوط یاد کرد. هرچند سرانجام و پس از گذشت حدود ۱۸ ماه از این حادثه رسما اعلام شد اشکال در سیستم کنترل الکترونیک موتور هواپیما عامل محوری و موثر در سانحه بوده است، اما هنوز سوال‌های بسیاری وجود دارد که درباره‌ی آنها پاسخ قطعی ارائه نمی‌شود.اشکال در این سیستم باعث شده از دست رفتن موتور سمت راست هواپیما با حدود یک دقیقه تاخیر به خلبان گزارش شود و همین یک دقیقه کافی بوده تا خلبان هواپیما را از زمین بلند کرده و دیگر راهی برای بازگشت به باند نداشته باشد.

با وجود آنکه پرونده ایران ۱۴۰ با دستور رسمی رییس جمهور بسته شد و دیگر این هواپیماها در کنار خویشاوندان روسی‌شان اجازه پرواز در آسمان ایران را ندارند، اما شاید عمق این حادثه تلخ برای زمانی طولانی باقی بماند.

ایران در ایام پس از اجرایی شدن برجام با گزینه‌هایی جدید مواجه شده که از خرید هواپیمای جدید تا تعمیر و به‌کارگیری دوباره هواپیماهای گذشته را در بر می‌گیرد. با وجود باز شدن این مسیرهای انتخابی قطعا نمی‌توان شانس ایران برای به دست آوردن فناوری لازم برای ساخت هواپیماهای مسافرتی را نادیده گرفت، اما اگر این شانس با استفاده از تجارب گذشته و شرایط واقعی صنایع سنگین پیگیری شود، قطعا ثمره بیشتری خواهد داشت تا حرکت با سرعت بالا به سمت مقصد نامعمولی که به هواپیمایی‌ انجامید که سقوط تنها رهاوردش بود.