امکان پیش بینی زمان وقوع زلزله وجود ندارد

کاوه عقلایی، دانشجوی دکترای خطر زلزله در پژوهشگاه علوم زمین ایستر گرنوبل فرانسه در گفتگو با « پایگاه خبری پارسینه » توضیحاتی درباره عوامل تاثیرگذار در میزان خطر زلزله ارایه کرد. عقلایی با بیان اینکه خطر زلزله ترکیبی از چند موضوع مختلف است، توضیح داد: اولین عاملی که می‌توان به آن اشاره کرد، منبع زلزله یا همان گسل است. ابعاد گسل، نیرو‌های داخل آن و جنس سنگ می‌تواند بزرگای زلزله را تعیین کند. مدت زمان زلزله نیز در میزان آسیب رسانی زلزله تاثیرگذار است.

او با اشاره به بحث گسل‌ها گفت: اکنون گسل‌های شهر تهران شناسایی شده است، اما نکته مهم این است که در اطراف آن‌ها باید تعداد قابل توجهی ایستگاه‌های لرزه‌نگاری و تجهیزات نقشه‌برداری وجود داشته باشد تا بتوانند فعالیت‌های هر چند خفیف این گسل‌ها را از لحاظ لرزه‌ای و تغییر شکل پایش کنند، این کار باعث می‌شود تا نوع فعالیت گسل‌ها برای محققان مشخص شود.

وی دراین باره افزود: می‌دانیم که تعداد زیادی ساختمان‌ها در تهران بر روی حریم گسل‌ها ساخته شده، این در حالی است که در تمام دنیا ساخت و ساز در حریم گسل‌ها ممنوع است و اولین گام تخلیه حریم گسل‌هاست.

این کارشناس زلزله ساختگاه را دومین عامل مهم در زلزله برشمرد و گفت: ساختگاه مسیری است که زلزله از منبع گسل طی می‌کند تا به پی ساختمان‌ها در محیط شهری برسد. ساختگاه تهران به سبب وجود کوه‌ها در اطراف، حوزه آبرفتی که شهر بر روی آن قرار گرفته و همچنین گسل‌های داخل شهر، بسیار پیچیده است. مطالعات بسیاری در این زمینه صورت گرفته است، اما هیچ کدام از این مطالعات نمی‌تواند رفتار دو بعدی یا حتی سه بعدی شهر تهران را به طور کامل توضیح دهد.

عقلایی سومین و مهمترین عامل مهم در میزان تخریب زلزله را ساختمان‌ها و تاب آوری شهر برشمرد و گفت: نقل قول بسیار معروفی در علم مهندسی زلزله وجود دارد که می‌گوید: زلزله نمی‌کشد، ولی ساختمان‌ها می‌کشند. اولین آیین نامه زلزله در ایران در سال ۶۹ تدوین و اجرایی شد، بعد از آن آیین نامه‌های مختلفی برای مقاومت ساختمان‌ها در برابر زلزله تهیه و تدوین شد، اما واقعیت این است که نظام ساخت و ساز کشور ایراد‌های بسیاری دارد و هنوز مشکلات بسیاری در صنعت ساخت و ساز مشاهده می‌شود، ساخت و ساز توسط نیروی متخصص انجام نمی‌شود و برخی به دلیل سرعت بخشیدن به کار و نداشتن علم کافی بسیاری از مقررات را رعایت نمی‌کنند.

وی با اشاره به زلزله سرپل ذهاب گفت: نمونه عدم رعایت کیفیت در ساخت و ساز را در زلزله سر پل ذهاب می‌توان مشاهده کرد، در زلزله سر پل ذهاب شاهد بودیم نمای ساختمان‌های مسکن مهر به دلیل عدم رعایت ضوابط اجرای نما، علی رغم اینکه سازه پایدار بود ریزش کرد که نشان از عدم وجود نظارت کافی در مراحل مختلف ساخت و ساز است که ب. i. صورت توامان با عدم رعایت ضوابط اجرایی توسط سازندگان موجب ایجاد خسارت می‌شود.

او افزود: معضلات ساخت و ساز کشور از جمله این که آیا نیاز به مجری ذی‌صلاح هست یا خیر و موضوع نظارت‌ها باید یک بار برای همیشه باید حل شود، زیرا به نظر می‌رسد بازوی طراحی ساخت و ساز بسیار قوی‌تر از بازوی نظارتی و اجرایی است.

از سوی دیگر، اکنون ۱۰ درصد واحد‌های ساختمانی درتهران فاقد اسکلت هستند. این ساختمان‌ها که عموما قبل از اجرایی شدن اولین آیین‌نامه طراحی مقاوم در برابر زلزله ساخته شده اند، ساختمان‌های فرسوده‌ای هستند که با کوچکترین نیروی جانبی بیرونی از هم فرو می‌پاشد، چون اصلا برای مقاومت در برابر نیروی جانبی زلزله طراحی نشده‌اند. او با اشاره به بافت فرسوده شهر تهران تصریح کرد: در این خصوص باید ساختمان‌های فرسوده و قدیمی را نوسازی کرد، بخش زیادی از ساختمان‌هایی که بعد از سال ۱۳۶۹ ساخته شده‌اند نیز نیاز به بررسی دارند و باید الزامات ایمنی را رعایت کنند و مقاوم سازی شوند.

عقلایی با بیان تاکید بر این که رفع ابهامات در هر سه بخش شناسایی و رصد گسل‌ها، شناسایی و مطالعات ساختگاه و نهایتا تعیین ضعف‌های سازه ای، نیاز به تحقیقات بیشتر احساس می‌شود، عنوان کرد: برغم وجود نیروی پژوهشی زبده و متخصصین بسیار و بازوی اجرایی تحقیقاتی تقریبا رایگان دانشجویان دوره‌های ارشد و دکترا، تحقیقات بیشتر نیازمند تجهیزات لرزه نگاری و نقشه برداری است و هر چه این تجهیزات بیشتر باشد، امکان برآورد خطر و متعاقبا پیشگیری از آن محتمل‌تر خواهد بود.

او افزود: مقوله مدیریت بحران و افزایش تاب آوری شهری شامل مباحث بسیار گسترده‌ای است و در این گفتگو تنها به بررسی اثرات فیزیکی مستقیم زلزله اشاره شده است.

این کارشناس ارشد زلزله در بخش دیگری از صحبت‌های خود به بحث پیش بینی وقوع زلزله اشاره کرد و گفت: هنگام وقوع زلزله به خصوص در کلانشهر‌ها و به ویژه در تهران این بحث بین مردم داغ می‌شود که آیا می‌توان وقوع زلزله را پیش بینی کرد یا خیر، البته برخی پیش‌بینی را با پیشگویی اشتباه می‌گیرند. در جواب به این سوال باید گفت که زلزله را نمی‌توان پیشگویی کرد، اما بر اساس اعداد و ارقام می‌توان آن احتمال وقوع آن‌را پیش بینی کرد. اما این پیش بینی قطعی نیست و علی رغم تمام پیشرفت‌های علمی هنوز علم بشر قادر به پیش بینی صددرصدی زمان وقوع زلزله نیست.

او ادامه داد: زمانی که یک پدیده جوی مانند سیل اتفاق می‌افتد با رصد و تحلیل نقشه‌های هواشناسی خیلی سریع می‌توان پی برد که ظرف چند ساعت یا چند روز آینده سیل یا طوفان به کدام منطقه می‌رسد و با انجام برنامه‌ریزی‌های لازم شهروندان را برای مقابله با این خطر آماده می‌کنند، اما در مورد زلزله هنوز این اتفاق نیفتاده است و تا آن روز تنها راه این است که احتمالات را در نظر گرفت.

وی افزود: نکته مهم این است که باید خودمان را برای اتفاقی آماده کنیم که احتمال وقوع آن بسیار است، زیرا در تهران عامل به وجود آورنده زلزله یعنی گسل وجود دارد، در داخل و اطراف شهر تهران تعداد زیادی گسل‌های فعال وجوددارد، البته تعدادی از این گسل‌ها طی سال‌های گذشته فعالیت لرزه‌ای نداشته اند، اما از نظر علم زلزله شناسی گسل‌های فعالی محسوب می‌شوند.

او تاکید کرد: باید خودمان را برای زلزله‌ای که وقوع آن پیش بینی می‌شود آماده کنیم، این پیش بینی قطعیتی از نظر زمانی ندارد، اما از نظر مکانی احتمال وقوع زلزله در تهران و شهر‌های اطراف آن همیشه وجود دارد.