مهم­‌ترین علل نازایی زوجین

دکتر رباب سیدحسینی در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این مطلب عنوان کرد: سوءمصرف مواد مخدر، سیگار و به ویژه قلیان و الکل باعث کاهش باروری در زن و مرد می‌شود. همچنین مواجهه غیرمستقیم با دخانیات نیز موثر است. سیگار احتمالا از طریق اختلال در تخمک‌گذاری، کاهش ذخیره تخمدان و جهش در گامت در کاهش باروری نقش دارد.

وی افزود: از جمله عوامل محیطی می‌توان به سبک زندگی، چاقی و اضافه وزن در زنان که منجر به اختلال قاعدگی، کاهش بارداری، افزایش سقط و عوارض بارداری و نوزادی می‌شود، اشاره کرد. چاقی در مردان نیز باعث غیرطبیعی شدن پارامترهای مایع منی و اثر نامطلوب بر باروری می‌شود.

به گفته سیدحسینی، ناتوانی در رسیدن زوجین به بارداری بعد از یک سال نزدیکی بدون جلوگیری را نازایی گویند. در برخی زوجین که عقیم نیستند، اما کارایی تولید مثلی ضعیف‌تری دارند، عبارت کم باروری (sub fertility) مناسب‌تر است.

وی با اشاره به اینکه بر اساس آمارهای اعلام شده، ۱۰تا ۱۵ درصد زوجین دارای مشکل ناباروری هستند، عنوان کرد: باروری زنان در سنین ۲۰ تا ۲۴ سالگی به اوج می‌رسد و تا ۳۲ تا ۳۰ سالگی کاهش نسبی اندکی دارد و بعد از آن به شکل پیش رونده‌ای کاهش می‌یابد. از طرف دیگر با افزایش سن، احتمال سقط جنین نیز افزایش می‌یابد. در مردان کاهش باروری وابسته به سن، معمولا بعد از سنین ۴۰ تا ۴۵ سالگی اتفاق می‌افتد.

این متخصص زنان و زایمان، مواجهه با برخی ترکیبات در صنعت چاپ و رنگ، مواجهه طولانی با گرما و فلزات سنگین را از جمله عوامل شغلی و محیطی دانست که اثرات مخرب بر باروری دارند.

وی عنوان کرد: اختلال عملکرد تخمدانی در ۲۰ تا ۴۰ درصد موارد از جمله علل ناباروری زوجین است که بیشتر در زوج های جوان شایع است. بیماری‌های لوله‌ای و صفاق نیز ۳۰ تا ۴۰ درصد علل را تشکیل می‌دهند که در زوجین جوان و مسن شیوع نسبتا مشابهی دارد. فاکتورهای مردانه هم ۳۰ تا ۴۰ درصد موارد را شامل می‌شود و در زوج‌های مسن شایع‌تر است. پس از بررسی‌های نازایی در درصدی از زوجین علت آشکاری یافت نمی‌شود که به این گروه نازایی توجیه نشده اطلاق می‌شود. بیماری‌های رحمی از جمله علل نسبتا ناشایع ناباروری هستند.

سیدحسینی گفت: در بررسی زوجین بعد از شرح حال‌گیری و معاینه فیزیکی، آزمایشات اولیه و بررسی‌های نازایی انجام می‌شود. سپس بررسی وضعیت تخمدانی و تخمک‌گذاری براساس شرح حال، آزمایش‌های هورمونی و سونوگرافی واژینال انجام می‌شود.

وی افزود: برای بررسی لوله‌های رحمی و رحم، روش‌های مختلفی به‌ کار گرفته می‌شود. از جمله‌ آن‌ها می‌توان به هیتروساینوگرافی، سونوگرافی واژینال، سونوهیستروگرام، هیستروسکویا و لاپاراسکوپی که از اقدامات مهم در تشخیص و درمان نازایی است، اشاره کرد.

وی در ادامه افزود: به‌ علت اینکه فاکتور مردانه علل بسیاری از موارد نازایی را شامل می‌شود، باید بررسی شوهر از همان ابتدا و همزمان با بررسی خانم انجام شود. از این رو بعد از معاینه و شرح‌حال اولیه از طریق آزمایش اسپرموگرام وضعیت تعداد، تحرک و شکل اسپرم‌ها بررسی و در صورت نیاز اقدامات لازم بر اساس آن‌ها جهت‌دهی شده و به متخصص اورولوژی ارجاع داده می‌شود.

این متخصص زنان و زایمان با اشاره به‌ اینکه درمان‌ها بر اساس فاکتورهای نازایی شناسایی شده، متفاوت است، عنوان کرد: اصلاح سبک زندگی، کاهش وزن بیماران، داروهای خوراکی و تزریقی برای تقویت اسپرم و نیز تحریک تخمک‌گذاری به عنوان اولین، موثرترین و کم‌تهاجمی‌ترین روش‌های درمان نازایی هستند.

وی در ادامه با اشاره به درمان‌های کمک باروری (ART) افزود: این روش‌ها شامل IUI (تلقیح داخل رحمی) که روشی ساده‌تر و اولیه‌ای است، در موارد ناباروری‌های خفیف به علت مردانه، غیرطبیعی بودن ترشحات دهانه رحم و نازایی با علت ناشناخته کاربرد دارد. میزان موفقیت روش‌های کمک باروری بستگی به عوامل متفاوتی از جمله سن زن و شوهر دارد؛ سن مادر و ذخیره‌ تخمدانی وی مهم‌ترین فاکتور موفقیت IUI است. این میزان حدود حداکثر ۲۰ درصد در هر سیکل درمانی است و به‌طور متوسط پنج تا شش سیکل برای هر بیمار انجام می‌شود.

وی اظهار کرد: روش لقاح خارج رحمی (IVF) و میکرو اینجکشن (ICSI) یا تزریق اسپرم داخل تخمک، روش‌هایی هستند که در آن‌ها تخمک از بدن زن خارج می‌شود و در آزمایشگاه برای لقاح با اسپرم مجاور می‌شوند و سپس جنین‌های تشکیل شده به درون رحم انتقال داده می‌شوند.

وی با اشاره به موارد کاربرد روش IVF خاطرنشان کرد: این روش در نازایی‌های ناشی از عوامل لوله‌ای، اندومتریوز (وجود غدد و بافت اندومتر) به‌طور پیشرفته در زنان، نازایی ناشی از علل مردانه، اختلال عملکرد تخمک‌گذاری، نازایی توجیه نشده، نارسایی تخمدان و کاهش ذخایر تخمدانی موثر است.

این متخصص درمان نازایی همچنین گفت: برای حفظ قابلیت باروری، به ویژه در بیماران سرطانی که شیمی درمانی یا پرتودرمانی منجر به کاهش باروری فرد می‌شود یا در زنانی که پیش‌بینی می‌کنند با تاخیر فرزنددار خواهند شد با انجام IVF می‌توان تخمک یا جنین را فریز کرده و برای استفاده در آینده ذخیره کرد. در مواردیکه احتمال به ارث رسیدن بیماری ژنتیکی از والدین وجود دارد نیز می‌توان از این تکنیک استفاده کرد.

وی گفت: علت ناباروری، مهارت و تکنیک کادر آزمایشگاه و پزشک انتقال دهنده و سابقه قبلی بارداری از جمله عوامل تاثیرگذار بر موفقیت روش‌های درمان باروری محسوب می‌شوند.

این متخصص نازایی به زوجین توصیه کرد: در صورت سن بالا، وجود موارد نازایی یا یائسگی زودرس، به‌جای مطرح کردن مشکلات خود با اقوام و همسایگان که منجر به انجام درمان‌های غیر موثر و حتی مضر و از دست رفتن زمان زیادی می‌شود، با مراجعه سریع‌تر به متخصصان مربوطه پیگیری کنند که این امر در مجموع باعث کاهش استرس و هزینه‌ها و پاسخ درمانی بهتر خواهد شد.