شکست طرح جریمه مشمولان غایب؟

هم اکنون براساس آمار رسمی در کشور، بیش از یک و نیم میلیون نفر از جوانان ۱۸ تا ۳۵ سال جز مشمولان غایب به حساب می آیند. اما آمار های رسمی نیروی انتظامی نشان می دهد از زمان اجرای این طرح از سال گذشته تا کنون 200 هزار کارت معافیت صادر شده است. به عبارت دیگر تنها ۱۳ درصد از کل مشمولان غایب در کشور پس از واریز پول موفق به دریافت کارت پایان خدمت شده اند و بیش از ۸۷ درصد مشمولان غایب از این طرح استفاده نکرده اند. آماری که می تواند تایید کننده این واقعیت باشد که طرح جریمه مشمولان غایب یا طرحی شکست خورده است یا طرحی است که با استقبال بسیار سرد مخاطبان آن مواجه شده است.
علاوه بر این پیش‌بینی کمیسیون تلفیق مجلس در اواخر سال ۱۳۹۳ از درآمد سه‌هزارمیلیاردتومانی دولت از محل اخذ جریمه مشمولان غایب سربازی در سال٩٤ خبر می‌داد، افزون براین دولت در لایحه بودجه سال ۱۳۹۴ پیشنهاد داده بود تمام درآمدهای حاصل از اعطای معافیت‌های مشمولان به‌حساب خزانه‌داری کل کشور واریز و تا سقف یک‌هزارمیلیاردتومان آن نیز صرف تقویت بنیه دفاعی نیروهای مسلح شود. افزون بر این ستاد نیروهای مسلح در مرحله نخست این طرح پیش بینی کرده بود که حدود۵۰۰ هزار نفر در این طرح ثبت نام کنند و حالا بعد از سه دوره از اجرای آن تنها ۲۰۰ هزار نفر شرکت کرده اند و کارت پایان خدمت دریافت کرده اند. حتی اقساطی کردن این طرح نیز به نظر می رسد موجب استقبال گرم از آن نشده است و هنوز از پیش بینی های ستاد کل نیروهای مسلح فاصله دارد.

در مرحله اول چه گذشت؟
در مرحله نخست این طرح که از اول بهمن ماه ۱۳۹۳ تا شهریور ماه ۱۳۹۴ طول کشید،براساس اعلام سردار کمالی بیش از ۲۸۸هزار نفر در این طرح ثبت نام کردند و کمتر از نیمی از آنان یعنی ۱۳۰ هزار نفر اقدام به واریز وجه و دریافت کارت پایان خدمت کردند. در میان ۷ هزار نفر واجد شرایط بهره مندی از اجرای این طرح نبودند و حدود ۲۰ هزار نفر نیز به دلیل نقص در پرونده موفق به پیشبرد تقاضای خود نشدند. اما آنچه می توانست پاسخی برای استقبال سرد یا گرمی از این طرح در نخستین قدم از اجرای آن باشد، جمعیتی در حدود ۱۳۱ هزارنفری بود که به گفته سردار کمالی در آن مقطع اقدام به واریز پول نکرده بودند. به عبارت دیگر از جمعیت ۲۸۸ هزار نفری که ثبت نام کرده بودند، ۱۳۰ هزار نفر پول را واریز کرده بودند، ۷ هزار نفر مشمول این طرح نشده بودند، ۲۰ هزار نفر دارای نقص در پرونده بودند و جمعیتی حدود ۱۳۱ هزار نفر پول پرداخت نکرده بودند. اما آنچه استقبال سرد از این طرح در مرحله نخست را ثابت می کند این است که پس از اجرای مرحله نخست و مرحله دوم بازهم گروهی اقدام به واریز پول نکردند و براساس می تواند گفت بخش زیادی از این افراد قید خرید خدمت سربازی را زدند.

سربازی نیاز به تحول دارد؟
اما در این گیر و دارد طی یک ماه اخیر، حادثه تصادف اتوبوس سربازان در نی ریز فارس، بخش زیادی از احساسات عمومی را جریحه دار کرد و آنچه بیش از همه واکنش ها در شبکه های اجتماعی را حول محور خود جمع کرده بود، انتقاد از شکل کنونی خدمت سربازی بود. در ضرورت خدمت سربازی برای کشور ایران با موقعیت ژئوپلوتیک خاص خود کم تری کسی شک دارد، اما آنچه انتقادات از سربازی را بیش از پیش می کند شکل کنونی آن است.
مردان ایرانی به خصوص آنهایی که روزی استرس تقسیم نیرو برای حضور در دوره آموزشی را تجربه کرده اند، با پادگان ۰۵ کرمان آشنایند. سربازان عموما پادگاه ۰۵ کرمان، پادگان عجب شیر و گیلان غرب کرمانشاه را از جمله سخت ترین موقعیت ها برای گذراندن دوره آموزشی خدمت سربازی می خوانند. کابوسی که حالا در ۰۵ کرمان تعبیر شد و به نظر می رسد زمان تحول در خدمت سربازی فرارسیده است. 

در رابطه با تحول در خدمت سربازی اخبار و نگرش های غیررسمی زیادی وجود دارد. اما در کنار این نگرش های غیررسمی برخی نهاد ها از جمله مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی طی سال های اخیر تلاش کرده است مدل های جایگزین مناسب تری را برای خدمت سربازی معرفی کند. علاوه بر آن پیشنهاد بومی شدن سربازی به این معنا که هر سرباز در استان محل زندگی اش خدمت کند و طرح سرباز صنعتی از دیگر پیشنهادات رسمی برای ایجاد تحول در خدمت سربازی است.
علاوه بر پیشنهادات مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی پیش از این نیز رییس اتاق بازرگانی ایران از پیشنهادی جذاب برای خدمت سربازی خبر داد که یک‌سال پیش وزارت صنعت، معدن و تجارت جزئیات آن را به ستاد کل نیروهای مسلح ارائه کرده ؛ طرح «سرباز صنعت» که البته طرح جدیدی نیست و پیش‌تر از اواخر سال 83 در کشور اجرایی شده بود، اما پس از ارزیابی انجام شده به دلیل مثبت نبودن نتایج، اجرای آن از سال 86 متوقف شد.