فریدون صدیقی:مصاحبۀ دیشب با رئیس جمهور یک گام به جلو بود

پارسینه: متن زیر یادداشت شفاهی فریدون صدیقی روزنامه نگار و مدرس درس مصاحبه در گفتگو با شفقنا رسانه است که به ارزیابی مصاحبۀ دیشب صدا و سیما با رئیس جمهور از نظر اصول مصاحبه و روزنامه نگاری پرداخته است:

ببینید در ارزیابی مصاحبۀ صدا و سیما با رئیس جمهور باید به این نکته توجه کرد که قرار بر این بوده است رئیس جمهور یک گزارش صد روزه بدهد و در این گزارش به یک نقطه عطف هایی اشاره، تأکید و تأمل کند. بنابراین برای ارائۀ این گزارش در جلوی دوربین رئیس جمهور سرفصل ها را یادداشت کرده بود و آماده داشت تا براساس این سرفصل ها موضوعات را مرور و اطلاع رسانی کند و با مخاطب در میان بگذارد. اما از آنجایی که این ذهنیت پیش می­آید که این وعظ یا سخنرانی است و ممکن است کشش های لازم را فراهم نکند و مخاطب را خسته کند بنابراین به نظر من احتمالاً تیم مشاوران رسانه­ای پیشنهاد کردند این گزارش می­ تواند در قالب یک مصاحبه تعریف شود بنابراین چیدمانی که شکل گرفته بود در خدمت آن گزارش بود نه لزوماً با تکیه بر ظرفیت هایی که یک مصاحبه شونده یا مصاحبه کننده می­تواند در یک مصاحبه فراهم کند. یعنی یک مصاحبۀ هدایت شده است، موضوعات از قبل تعیین شده است که رئیس جمهور راجع به این موضوعات می­ خواهد صحبت کند و شما در مورد این موضوعات سؤال بکنید. حالا تا هرجا که ظرفیت گفتاری رئیس جمهور جواب داد و ظرفیت زمانی. بنابراین این چیدمان تماماً در خدمت آن موضوع بود که می­ توانست به شکل یک سخنرانی باشد.

در واقع می خواهم بگویم این چیدمان در خدمت اهدافی بوده است که رئیس جمهور در این گزارش دنبال می­ کرد و این خیلی مهم است که یک مصاحبۀ هدایت شده پوشش داده شده است؛ پوششی که باز هم باید در خدمت موضوعی باشد که رئیس جمهور می­ گوید. در واقع این چیدمان برای این که جذاب بشود و بتواند مخاطب را جذب کند با حضور سه مصاحبه کننده انجام شد که دو تا از آنها برای ما آشناتر بودند. اما حضور یک نفر مثل خانم سپانلو در این برنامه جدید بود که می­ توانست این مصاحبه را جذاب تر کند. دربارۀ ترکیب و چیدمان مصاحبه شوندگان مسئلۀ مهم ترکیب هم پوشانندۀ مصاحبه­ کنندگان است که این هم پوشانی یکم به دلیل احترام به جایگاه مصاحبه شونده و بیانگر اهمیت مصاحبه است. دوم هر یک از این سه نفر می ­تواند یکی از سؤالات و موضوعات را با توجه به تخصص و مطالعاتشان مطرح کنند. و سوم این که این هم پوشانی بتواند یک تنوع رفتاری و گفتاری فراهم بکند. تا چون برنامه در تلویزیون پخش می شود مخاطب را خسته نکند و برایش جذاب باشند.

فراموش نکنید وقتی یک مصاحبه تلویزیونی است چند عنصر وجود دارد که در مطبوعات حضور ندارند. در مصاحبۀ تلویزیونی شما صدا، نور و حرکت دارید و اینها یک عمق میدان و یک میزانس می­ سازند که در این فضا رفتارها و گفتارها هر کدام کارکردی پیدا می­ کنند که می­ توانند در خدمت مصاحبه باشند. بنابراین آن چیدمان و فضا خیلی کمک کرد تا گزارش رئیس جمهور را که بیشتر بازی با اعداد و اطلاعات عددی بود، تلطیف و مشتاق کند. در آن فضا عناصر بصری وجود داشت مثل مکث ها، لبخندها، اخم­ها، کنایه­ ها، طنزها و چیزهای دیگری که در یک مصاحبۀ نوشتاری وجود ندارد. عنصر مهم در آن چیدمان حضور خانم سپانلو بود که به نظر من از دو نفر دیگر مسلط تر بود، موضوع را بهتر می شناخت، آرامش بیشتر و رفتار تصنعی کمتری داشت. شما اگر دقت کرده باشید آقای شهیدی فر هر وقت دوربین روی صورت او می­رفت لبخندهای مصنوعی و تصنعی می­زد. ضمن این که آقای احمدی در برابر موضوعات اقتصادی یا حواسش جای دیگری بود یا سرعت انتقالش کم بود که در این میان خانم سپانلو از همه بهتر بود و بار مصاحبه روی دوش او بود. به نظر می ­رسید آقای شهیدی فر می­خواست فضا را تلطیف کند و برای همین پرسش های خودمانی مطرح می­کرد. در صورتی که پرسش های خودمانی بیشتر در مصاحبه­های یک نفره جواب می­ دهد و وقتی سه نفر مصاحبه کننده وجود دارد این نوع پرسشها جایی ندارد. چراکه دوربین ها باید روی چهار نفر حرکت کنند و جواب نمی دهد.

در نهایت عنصر مؤثر و پیش­برنده خانم سپانلو بود که بحث را خوب پیش می برد، مسلط بود و حتی از نظر پوشش هم با پوشش غالب تلویزیون متفاوت بود که این موضوع تازگی هم داشت و به آن فضا، لوکیشن و تصویرها همان توازنی را می­ داد که آقای روحانی از آن با عنوان دولت اعتدال یاد می کند.

بنابراین این مصاحبه کنندگان در این مصاحبه از پیش هماهنگ شده و کارگردانی شده در خدمت پیش برد آن موضوع بودند. کما این که مشهود بود مثلاً آقای رئیس جمهور در جاهایی از بیرون اطلاعات می گیرد و یا موضوعات به ایشان تذکر داده می شود تا یادش نرود و احتملاً باید گفته ­ای چیزی هم بوده باشد و روی آن خواندن آقای روحانی صورت گرفته باشد و لزوماً این خواندن آمار نیست بلکه احتمالاً جهت یادآوری و تذکر برای ذکر موضوعات بوده است.

من فکر می کنم برای مصاحبۀ اختصاصی به شیوه ای که منتقدانه باشد و متناسب با فضای کشور ما آدمهایی وجود دارند که می­توانند مصاحبۀ خوبی انجام بدهند اما آنچه وجود ندارد فضای محدود است. در نتیجۀ این فضا حرکت رفتاری رسانه­ ها محدود و در نتیجه این چیدمان فراهم می­شود. همین مصاحبه یک گام رو به جلو است نسبت به مصاحبه­ های پیش از این و رئیس جمهور بویژه سعی می کرد پاسخهایی بدهد که باورپذیر باشد و مخاطب را متقاعد بکند. این که ما به آن فضای مصاحبۀ اختصاصی برسیم هنوز خیلی فاصله داریم. هنوز خیلی پاسخها را از آن مصاحبه ها نگرفتیم یا بعضی از آن پرسشها فرصت مطرح شدنش فراهم نشد در حالی که لازم بود.

به نظر می رسید سه مصاحبه کننده با سؤالهای بسیاری آمده بودند ولی از آنجایی که مصاحبه از پیش تعیین شده بود پاسخها طولانی بود و یک جاهایی ما اصلاً فکر می کردیم این مصاحبه نیست و سخنرانی است. برای این که پاسخها بسیار طولانی و کش دار بود و ما از این خطابۀ طولانی خسته می شدیم گرچه گاهی حاوی اطلاعات و مفاهیمی بود که مطالب در آن تکرار هم می­ شد. در آنجا مدیر گروه مصاحبه کنندگان باید تذکر می­ داد یا یادآوری می کرد که سعی کنید پاسخها از سه دقیقه تجاوز نکند ولی چون این اتفاق بار اول بود و آقای روحانی قرار بود در یک تایم مشخص یک سری اطلاعات بدهد، پس شروع به سخنرانی کردند و چون اطلاعاتی که می دادند جذاب بود، خب بالطبع همه سکوت می کردند و بحث به سمت سخنرانی و خطابه و نصیحت کردن می رفت.

این بخش نصیحت کردن به نظر من بخش جالبی نبود. نه این که آقای روحانی این جایگاه را ندارد و نمی تواند کسی را نصیحت کند اما جای آن در این اتفاق نیست. ولی اینجا قرار است یک سری اطلاعات به مردم داده شود و اینها چیزهایی بود که باید کنترل می شد و چون اتفاق تازه­ای بود بخشی از اینها از دست رفت ولی فکر می کنم برای بار اول از وضع موجود نسبت به وضع پیشین باید احساس رضایت بکنیم. یادمان باشد که این نشست می خواست بر چند موضوع تمرکز کند که به ناچار رازگشایی عمیق و کاملی صورت نمی گیرد و بیشتر یا وعده داده شد یا سعی شد از روی آن رد شود. باز هم تأکید می کنم در این مصاحبه هدایت شده قرار بود کسانی بیایند که با توجه به این که کار خود را بلد هستند موضوعاتی را مطرح کنند.