۹ عامل نابودی درختان بلندترین خیابان خاورمیانه

معروفیت و زیبایی خیابان ولیعصر (عج) از درختانی است که چندین دهه چتر و فیلتری برای گرما و سرما و آلودگی های شهرمان بوده اند و این روزها حالشان خوب نیست. طولانی ترین خیابان خاورمیانه با درختانش علاوه بر بناهای تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. برای حفاظت از ارزشمندی خیابان ولیعصر (عج)، حریم و عرصه تعیین شده و می بایست با گام های هماهنگ مدیریت شهری و تدوین ضوابط مناسب به حفاظت از این محور تاریخی پرداخت تا با حفظ نمادهای هویت تاریخی این محور همچنان در فهرست خیابان های خاطره انگیز باقی بماند.
با توجه به ارزش درختان خیابان ولیعصر (عج)، روند خشک شدن درختان خیابان ولیعصر (عج) سال هاست وجود داشته و از مرز هشدار گذشته و با توجه به اینکه بیشتر درختان ولیعصر در جوی آب سرتاسری و دائما در بستر آب رونده بوده عملا فاقد «حریم درخت» برای کوددهی معمولی بوده و گودبرداری و نیلینگ برای پایدارسازی گود ساختمان های بلندمرتبه آسیب جدی به ریشه درختان زده و ارتفاع ساختمان ها نیز مانع تابش نور خورشید بر این درختان شده است.
روزگذشته اعضای شورای شهر تهران یک فوریت طرح حفظ و گسترش درختان خیابان ولیعصر را تصویب کردند. محمد حقانی رییس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران در خصوص جزییات این طرح می گوید: برای حفاظت از میراث طبیعی طولانی ترین خیابان مشجر شهر تهران و تامین شرایط ادامه حیات برای درختان ارزشمند خیابان ولیعصر (عج)، اصلاح رویه مدیریت و شیوه نگهداری درختان خیابان ولیعصر (عج) و صیانت از ریه تنفسی شهر تهران در قلب پایتخت و جلوگیری از تخریب گسترده و عمده درختان کهنسال خیابان ولیعصر (عج) و حفاظت از درختان خیابان ولیعصر (عج) به عنوان سرمایه های شهر طرحی در شورا تدوین شده است که در آن به لزوم تهیه شناسنامه درختان خیابان ولیعصر (عج) تاکید شده است.
به گفته وی تعداد بسیار زیادی از درختان خیابان ولیعصر (عج) در این چند سال اخیر قطع شده است. از سال ۱۳۱۷ که ۲۴ هزا اصله درخت در دو سوی خیابان ولیعصر کاشته شده تعداد آنها هم اکنون به ۱۱ هزار اصله درخت رسیده است.
حفظ زیبایی و هویت میراثی این خیابان از طریق جلوگیری از بین رفتن و قطع درختان و فراهم شدن بستر مطلوب جهت ایجاد فضای شهری مناسب، محدودسازی بلندمرتبه سازی، گودبرداری و نیلینگ برای املاک بر خیابان ولیعصر (عج) و سنگفرش جوی آب به عنوان مهمترین عامل تهدیدکننده و آسیب رسان به درختان خیابان و اصلاح ضوابط ساخت و ساز به دلیل آثار تخریبی ساختمان سازی فعلی بر ریشه درختان و سایه اندازی و عدم تامین نور و هوا به درختان، جلوگیری و کاهش آثار فعالیت کارگاه های ساختمان در این خیابان بر درختان (نفوذ آهک و سیمان)، هماهنگی با سازمان میراث فرهنگی برای قطع درختان و لزوم نگه داشت پایه (کنده) درختان قدیمی در خیابان به عنوان نشانه ای از درختان به عنوان میراث طبیعی شهر تهران برخی از پیشنهادات این طرح برای برای حفاظت از درختان ولیعصر است.
براساس طرح پیشنهادی شورای شهر تهران در صورت تصویب آن در صحن علنی شورا به منظور حفظ و گسترش و جلوگیری از تخریب درختان در طول خیابان ولیعصر (عج) از میدان راه آهن تا میدان تجریش، شهرداری تهران موظف است از هرگونه عملیات اجرایی و عمرانی توسط بخش دولتی، عمومی و خصوصی که به درختان این خیابان آسیب می رساند جلوگیری کند.
همچنین در مناطق یک، سه، شش و یازده برای پلاک هایی که در بر خیابان ولیعصر (عج) واقع شده اند، برای این پلاک ها از تاریخ ابلاغ این مصوبه، رعایت عقب نشینی به عمق حداقل سه متر از بر ملک در ساخت و سازهای جدید الزامی است تا از ریشه درختان خیابان ولیعصر (عج) حفاظت و از سایه اندازی جلوگیری شود.
از محدودیت های دیگری که برای حفاظت از درختان ولیعصر پیش بینی شده است ایجاد و ساخت هرگونه کنسول، نصب سازه و پیش آمدگی در ساختمان های بر خیابان ولیعصر (عج) ممنوع شده و هر گونه زوائد موجود و مزاحم حیات درختان در این خیابان حداکثر ظرف ۳ ماه توسط شهرداری تهران جمع آوری می شود.
همچنین هرگونه فعالیت عمرانی اعم از گودبرداری و جداره سازی در حریم سطحی ۴ متری درختان ممنوع می شود. بر اساس پیشنهاد شورای شهر تهران ساخت هرگونه تونل و سازه در عمق کمتر از ۱۰ متری سطح خیابان ولیعصر و حریم سطحی ۴ متری و ایجاد و ساخت کانال تاسیسات در عمق ۴ متری تا حریم سطحی ۴ متری درختان این خیابان ممنوع خواهد شد.
در پیشنهاد دیگری از این طرح نیز شورا درخواست کرده است استفاده از هرگونه مصالح آسیب رسان به درختان و انسداد نفوذپذیری خاک از جمله سیمان و آهک در کفسازی و جداره سازی جوی ها و آبروهای مجاور درختان خیابان ولیعصر (عج) ممنوع است و شهرداری مکلف است حداکثر در بازه زمانی سه ماهه نسبت به اصلاح و بهسازی کفسازی جوی آب از مصالح نفوذپذیر اقدام کند.
در مقاله پژوهشی که اخیرا توسط حسن هویدی؛ عضو هیئت علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران، فرهود حمیدی فراهانی؛ عضو هیئت علمی موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی مهرگان، عقیل علیا؛ کارشناس ارشد طراحی محیط زیست دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران و سعید مهدلویی در خصوص درختان خیابان ولیعصر منتشر شده است هم به برخی از نکات این طرح اشاره شده است.
در این مقاله پژوهشی آمده است: تعداد چنارهای خیابان ولیعصر ۲۴ هزار اصله درخت در سال ۱۳۲۴، ۱۲ هزار اصله در سال ۱۳۷۴ و هم اکنون ۸۲۸۸ اصله، آمار چنارهای خیابان ولیعصر در ۶۷ سال گذشته است.
حال چنانچه روند کنونی خشک و قطع شدن درختان خیابان ولیعصر ادامه یابد، باید در سال‌های نه چندان دور منتظر خیابان ولیعصری بدون درخت باشیم. خشک شدن درختان خیابان ولیعصر، در مقابل برخی برج ها و مراکز تجاری بزرگ به وضوح قابل مشاهده است، بدین صورت که جلوی این برج ها، همه درختها از بین رفته یا رو به زوال است اما درختان بالا دست و پایین دست کاملاً سرحال هستند.
۹ عامل نابودی درختان ولیعصر
در این پژوهش ۹ عامل نابودی درختان ولیعصر مشخص شده است. نابودی شبکه های انتقال آب چشمه ها و رودخانه ها و قناتها، عدم نظم در آبیاری، حضور فاضلاب و آلودگی آبهای جاری، حضور شوینده ها و مواد شیمیایی، سیمان و مصالح ساختمانی و روغن و گازوئیل در آب و خاک، تخریب ریشه های درختان با حفاریهای متعدد و گذاشتن جدول و بتون ریزی و ...
تغییر سطح خاک و قرارگرفتن ریشه های درختان در معرض آب و هوا، نامهربانی با درختان با بستن سیم و کوبیدن میخ، بریدن شاخه های درختان و ...، وجود ساختمانهای بلند و جلوگیری از تابش نور آفتاب به درختان، وجود دوده و هوای آلوده. در مورد تلاش برای احیا درختان، به علت عدم رعایت اصول حفظ درخت در برخی عملیات ‌های توسعه شهری مانند فاضلاب و زیباسازی، این اقدامات آن‌گونه که باید و شاید، مثمر ثمر نیست مواردی هستند که در این سال ها به چنارهای ولیعصر آسیب زده اند.
پرویز کردوانی استاد دانشگاه تهران هم درباره خشک شدن چنارهای ولیعصر می گوید: این خشکی، دلایل مختلفی می تواند داشته باشد اما یکی از علت ها سنگ فرش هایی است که تا پای درخت کشیده شده و مانع تنفس آن می شود، بنابراین با وجود زیبایی و آسودگی پیاده رو باید شاهد پژمردگی این نعمت های خدادادی باشیم؛ چرا که از نظر گیاهشناسی، ریشه های چنار از نوع پراکنده بوده و بخشی از تنفس خود را از سطح خاک انجام می دهد.
کردوانی معتقد است: برای این موضوع دلایل دیگری نیز می توانیم بیاوریم مثل آلودگی آب های جاری و زیر زمینی در تهران و وجود فلزات سنگین در آن. در واقع تهران در حال حاضر به جای سه رودخانه پاکیزه، سه فاضلاب دارد که آب در سرچشمه تمیز، ولی بتدریج آلوده می شود و در پایین دست سبزیکاری با فاضلاب انجام می شود. علاوه بر این، کم آبی سال های اخیر تهران هم از دیگر دلایلی است که باعث شده است این سرمایه های طبیعی از دست برود. آلودگی هوا و نشستن گردوغبار بر روی برگ های درختان هم به این امر دامن می زند.
وی به نظام آشوب زده شهرسازی هم اشاره می کند و می گوید: یکی از مشکلات، بلندمرتبه سازی ساختمان ها، عدم آفتاب خوردگی این درختان است که باعث زرد شدن و کجی آنها می شود. در این زمینه باید شهرداری و ادراه آب و فاضلاب را مقصر دانست که با صدور مجوز تراکم باعث آن می شوند. قطع پیش از موعد آبیاری درختان که غالبا به دلیل گمان اشتباهی صورت می پذیرد، مشکل زاست. زیرا که در محیط شهری تهران هم زودرسی جوانه زنی وجود دارد و هم خزان زودرس که باید از سوی کارشناسان نظارت شوند و این حالات سبب نشوند که آبیاری این درختان کم یا قطع شود.