جدال دو الگوي ايران و تركيه در همه پرسي مصر

پارسینه_رضا حجت شمامي: تنها مدت كوتاهي بعد از كليد خوردن تحولات شمال آفريقا و خاورميانه عربي، تحليل گران آينده نگر منطقه اين پرسش را مطرح كردند كه تغييرات در اين حوزه جغرافيايي كه از لحاظ هاي مختلف ژئواستراتژيك،‌ ژئوپليتيك و ژئوكالچر بسيار اهميت دارد، به كدام سو پيش خواهد رفت؟ از ابتدا سه الگو براي اين تغييرات تعريف شد كه الگوهاي ايراني، ‌تركيه اي و عربستاني بوده اند.

عربستان سعودي با نگاهي محافظه كارانه كه خواهان حفظ وضعيت وجود است، به دنبال كنترل تغييرات و جلوگيري از انقلاب ها بود. اين الگو با تغييراتي اندك در يمن و با ارسال سلاح و نيرو در بحرين به اجرا درآمده است كه البته اين دو كشور هنوز مستعد چرخش هاي بنيادين هستند. اما تركيه با نگاهي متفاوت از عربستان سعودي و همچنين ايران وارد معركه تحولات شده اند. مقامات كنوني تركيه كه با نگاهي اسلام گرايانه از سال 2002 قدرت را در تركيه به دست گرفته اند، خواهان انتقال كشورشان از وضعيت لائيسيته به سكولار هستند.

چون تنها با اين انتقال است كه مي توانند هم بر سر قدرت بمانند و هم در صورتي كه از قدرت كنار گذاشته شدند بار ديگر به آن بازگردند. البته اين تغيير و انتقال ايدئولوژيك با حمايت هاي آمريكا و اروپا انجام شده است. بنابراين فارغ از هر گونه ارزش گذاري مي توان گفت اسلام گرايي تركيه و باقي ماندن آن در قدرت مديون غرب است. از اين رو تركيه كنوني سعي دارد الگوي سكولار خود را به ديگر كشورهاي شمال آفريقا و خاورميانه تزريق كند.

از آنجا كه مصر به لحاظ انديشه سياسي و همچنين آوانگارد بودن از ديگر كشورهاي عربي منطقه جلوتر است،‌ مقامات تركيه بيش از همه علاقه دارند اين اتفاق پيش از هر كشوري در مصر بيفتد و روش حكومتي سكولار و تقسيم قدرت به نسبه متوازن در اين كشور اجرايي شود. در كنار اين الگو جمهوري اسلامي ايران با توجه به اينكه متن اجتماعي كشورهاي منطقه برگرفته از دين اسلام است، از الگويي حمايت مي كند كه در آن اسلام گرايان دست بالاتري را در قدرت داشته باشند. اين الگو كاملا برآمده از تفكرات اسلامي حاكم بر ذهنيت مردم منطقه است. اصولا به همين دليل است كه تهران از تحولات منطقه با عنوان «بيداري اسلامي» ياد مي كند.

از مهمترين دلايلي كه اخوان المسلمين با بيش از 80 سال سابقه حزبي و اجرايي با آراء مردم مصر قدرت را به دست مي گيرد، ‌همين است. اگر چه نگاه اخواني در عرصه قدرت با ديدگاه اسلامي حكومت در ايران يكسان نيست اما نتايج نيمه رسمي منتشر شده از همه پرسي مصر (نتيجه نهايي هفته آينده اعلام مي شود) نشان مي دهد كه الگوي اسلامي و ايراني در مصر در حال پيروزي است و اسلام گرايان در آينده نزديك قدرت برتر را در دست خواهند گرفت.

تفاوت بين ايران و مصر در اين الگو تنها به انديشه هاي شيعي و سني بازمي گردد كه با فاصله گرفتن از روش حكومتي سكولار كه مورد حمايت تركيه است،‌ حاكميت اسلامي را ترجبح مي دهند. نبايد ناديده گرفت كه همين تفاوت شيعي و سني بين ايران و مصر همه پرسی شباهت در روش حكومت گرداني، ‌رقابت هايي را نيز بين دو كشور در منطقه و حتي فرامنطقه ايجاد خواهد كرد كه لزوما مسئله اي منفي به شمار نمي رود. اما در اين ميان الگوي سكولار تركيه دست كم فعلا نتوانسته است جايي در دنياي عرب باز كند، به خصوص كه روش اسلامي مصري مي تواند الهام بخش ديگر كشورهاي منطقه باشد.

از اين رو بعد از اين بايد منتظر واكنش هاي تندي از سوي ليبرال ها،‌ سكولارها،‌ ناسيوناليست ها، چپ گرايان ناصريست،‌ گروه هاي جوان انقلابي،‌ بازمانده هاي تاثيرگذار از دوران حسني مبارك و حتي اقليت هاي مذهبي قبطي در مصر بود. در چنين شرايطي چگونگي نقش آفريني اخواني ها و حكومت گرداني آنها در راس قدرت تاثير زيادي بر آينده سياسي مصر و حتي ديگر كشورهاي مستعد بيداري اسلامي خواهد گذاشت و حتي مي تواند منطقه را از سكولاريسم تركيه و ديكتاتوري قبيله سالار سعودي ها دور نگه دارد.