درآمد شهرداری از زباله:روزانه ۱۰ میلیارد تومان!

شهر تهران روزانه ۷۵۰۰ تن زباله تولید می کند، عددی که در سطح جهانی رقمی بالا به شمار می رود و در سراسر جهان برای آن تمهیداتی اندیشیده شده است. هم اکنون بیش از ۶۰۰ نیروگاه زباله سوز در ۳۵ کشور جهان ساخته شده و در حال بهره برداری است که مجموع ظرفیت زباله سوزی آنها بالغ بر ۱۳۰ میلیون تن زباله جامد شهری در سال است. به این ترتیب زباله به معنی یک منبع تولید انرژی قابل استفاده مجدد است و این تنها راه درآمدزایی و استفاده بهینه از زباله نیست.

بر اساس نظر کارشناسان در صورت بازیافت زباله ها، روزانه حدود شش میلیارد تومان درآمد حاصل می شود و صنعت بازیافت را می‌توان یک صنعت اقتصادی-زیست‌محیطی دانست که در کنار کاهش بار آلودگی‌های محیط‌ زیست می‌تواند سود اقتصادی فراوانی وارد چرخه تولید کشور کند.

با این حال شهرداری تهران علیرغم آنکه استفاده از زباله و درآمدزایی از آن را آغاز کرده است اما تاکنون هیچ گزارش شفاف مالی و اقتصادی در این باره ارائه نکرده است. بر سر زباله های تهران چه می آید؟

زباله ها چگونه جمع آوری می شود؟ یکی از تغییراتی که در زمان مسئولیت آقای قالیباف به عنوان شهردار تهران رخ داد مکانیزه شدن جمع آوری زباله ها بود، روشی که به حذف عامل انسانی می انجامید، کار جمع آوری زباله را تسریع می کرد و با تعدد نوبت های جمع آوری قرار بود شهر تمیزتری را پیش روی شهروندان بگذارد. اما نحوه محاسبه پرداختی ها به پیمانکاران در این روش تازه بر اساس حجم ثابت جمع آوری زباله در روز است؛ یعنی اگر یک پیمانکار روزانه موظف به جمع آوری مثلا ۵۰۰ تن زباله باشد در پایان روز سطل هایی که حاوی زباله بیش از حجم معمول باشد تخلیه نمی شود.

مشاهدات خبرنگار پیام نو حاکی از آن است که برای نمونه نیمی از حجم یکی از سطل های محله گیشا به مدت سه هفته تخلیه نشده بود.

از سوی دیگر با توجه به آنکه مکانیزاسیون جمع آوری زباله شهر تهران به طور کامل انجام نشده است هنوز نگهداری ابزارهای جمع آوری به شکل مناسبی انجام نمی شود. برای مثال شهروندان برای شستشوی سطل های محل خود باید با شماره ۱۳۷ تماس بگیرند که همین موضوع باعث شده بیشترین حجم تماس مردم با ۱۳۷ (که قبلا مربوط به حوزه آسفالت خیابان ها بود) حالا به مضوع جمع آوری زباله مربوط شود یعنی سطل هایی که قرار بوده بهداشت محله ها را تامین کنند حالا با توجه به شیرابه زباله های موجود در آنها که شسته نیز نمی شود خود به منبعی از آلودگی های مختلف زیست محیطی و بهداشتی تبدیل شده اند. زباله جمع آوری شده کجا می رود؟ اما نکته اصلی در فرایند گردش زباله ها به بخش بازیافت مربوط می شود.

در دوره های قبل که نگرش درستی به بهره برداری از زباله که طلای کثیف نامیده شده وجود نداشت شهرداری به دفن زباله ها و حتی گاهی زباله سوزی اقدام می کرد، تا اینکه شهرداری به مرور زمان با معضل شیرابه ها رو به رو شد و تصمیم گرفت از طلای کثیف ثروت سازی کند.

بخشی از این اقدامات توسط نیروگاه زباله سوزی که از سال ۱۳۹۱ آغاز به کار کرد انجام شده و بخش دیگر در قالب بازیافت و تولید کودهای کمپوست است. با این حال مشخص نیست زباله ای که به ایستگاه های تجمع زباله می رود طبق چه ملاک و معیار و قیمتی به پیمانکاران حوزه بازیافت تحویل داده می شود.

بازیافت فرایند اقتصادی بزرگی است که متاسفانه شهرداری تهران تاکنون برای آن هیچ گزارش شفاف و مشخصی ارائه نکرده تا مشخص شود که ارزش افزوده زباله ها در شهرداری چه اندازه است، هزینه جمع آوری چه میزان است و مبلغی که از طریق قبض پسماند شهرداری تهران از مردم دریافت می شود به چه میزانی است؟

نکته دیگر آن است که طبق قانون وظیفه اصلی شهرداری تهران بر اساس تعریف ذاتی آن جمع آوری زباله است و این کار باید به طور رایگان انجام شود و شهرداری درآمدش را از طریق فعالیت های دیگری همچون برگزاری تورهای تهران گردی، ساخت و گرداندن فرهنگسراها و برگزاری جشنواره مختلف شمسه و … تامین کند.

مابه التفاوت هزینه ها و درآمد شهرداری از زباله چقدر است؟ به این ترتیب شهرداری تهران که مکلف است شهر را به نحو احسن مدیریت کرده و از زباله ها نیز استفاده بهینه کند از یکسو با دریافت هزینه هایی از تولیدکنندگان محصولات بازیافتی زباله را عملا به فروش می رساند و از سوی دیگر با دریافت مبلغی به عنوان قبض پسماند از جمع آوری زبال ها درآمدزایی می کند و با این همه فرایند جمع آوری و بازیافت زباله دچار فساد اداری و اقتصادی نیز می شود!

از بحث شفاف نبودن نحوه جمع آوری زباله های بیمارستانی و رویت نشدن خودروهای مخصوص جمع آوری و روشن نبودن نحوه دفع آنها نیز که بگذریم از این که شهرداری هیچ گزارش شفافی درباره گردش مالی طلای کثیف تهران ارائه نکرده است نمی توان گذشت.

شهرداری تهران حتما باید به مردمی که تحت عناوین گوناگون از آنان مبالغی را دریافت می کند توضیح دهد که ملاک انتخاب پیمانکاران جمع آوری و بازیافت زباله چیست و طی چه فرایندی انتخاب می شوند؟ نحوه خدمت رسانی آنان به چگونه است و چه تمهیداتی برای نظارت بر انجام این فرایند به شکل درست اندیشیده شده است؟

شهرداری تهران حتما باید پاسخی در قبال تفاوت رویکرد این نهاد نسبت به پیمانکاران مختلف چه در نحوه تنظیم قرارداد و چه در ارقام مورد توافق قرارداد و چه در عدد تعیین شده به عنوان تورم سالانه این قراردادها داشته باشد. بورس ۴۰۰۰ میلیاردتومانی برای بازیافت زباله نایب رییس هیأت مدیره صنایع بازیافت ایران در سال ۱۳۸۸ میزان درآمدزایی بازیافت زباله تهران را روزانه ۶ میلیارد تومان برآورد کرده بود و رئیس ستاد محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران در همین شهریورماه گذشته از درآمد بیش از ۱۰ میلیارد تومان در روز بخش خصوصی خبر داده بود.عددی که با در نظر داشتن حجم بالای زباله در تعطیلات مختلف و از جمله روزهای پایانی سال مبلغی نزدیک به ۴۰۰۰ میلیارد تومان در سال را شکل خواهد داد.

با این حال متاسفانه صنعت بازیافت در کشور ما صنعت توسعه یافته‌ای نیست و برای توسعه آن پیش از همه شهرداری باید گردش مالی زباله های تهران را شفاف سازی کند و سپس بخش خصوصی وارد و سازماندهی شود.

درحال حاضر بخش خصوصی در صنعت بازیافت کشور بویژه شهر تهران حضور دارد اما این حضور کاملا غیراستاندارد است. مواد بازیافتی توان بالایی برای خرید و فروش دارند و این توان بالای مواد بازیافتی برای تولید درآمد می‌تواند افراد زیادی را به سوی خود بکشاند تا جایی که به شرط شفاف سازی اطلاعات مالی این صنعت و ضابطه مند کردن اقدامات شهرداری شاید حتی بتوان از بورس ۴۰۰۰ میلیاردتومانی بازیافت سخن راند. این توان بالای اقتصادی و درآمدزایی می‌تواند انگیزه سرمایه‌گذاران برای حضور در بورس بازیافتی را افزایش دهد. تشکیل بورس بازیافت می‌تواند از لحاظ اقتصادی و حضور سرمایه‌گذاران در این بخش به توسعه آن در کشور کمک کند و نقش مهمی در ساماندهی قیمت پایه داشته باشد. اما آن چه پیش شرط حضور طلای کثیف در بورس است شفافیت کامل گردش مالی وابسته به طلای کثیف است که باید دید شهرداری تن به این شفافیت خواهد داد، یا نه.

مسعود بربر