آیا عربستان درباره دستیابی به بمب اتم دروغ می گوید؟/تصاویر

به گزارش پارسینه ، اخیرا سفیر عربستان در بریتانیا اظهاراتی بر زبان جاری کرده که نشان از نیت این پادشاهی برای توسعه برنامه هسته ای نظامی به بهانه برنامه هسته ای ایران دارد. محمد بن نواف بن عبدالعزیز در مصاحبه با روزنامه انگلیسی دیلی تلگراف که روز دوشنبه منتشر شده است، به دولت اوباما هشدار داد که کشورش امیدوار است گروه 1+5 به یک توافق هسته ای خلل ناپذیر با ایران دست یابد تا مانع دست یابی ایران به سلاح هسته ای شود.

سفیر عربستان در بریتانیا ابراز امیدواری کرد ایران در توافق هسته ای در شرف امضا تعهداتی قوی دهد که به دنبال توسعه قابلیت های هسته ای - نظامی نخواهد بود. به گفته این دیپلمات سعودی اگر ایران چنین تعهدی در توافق ارایه ندهد و این توافق بدون تضمین کامل عدم نظامی سازی برنامه هسته ای ایران امضا شود آن گاه دولت سعودی بر خود فرض می داند که همه گزینه های روی میز خود از جمله توسعه توانمندی های هسته ای - نظامی را به منظور برقراری توازن با ایران به مورد اجرا بگذارد.

عربستان سعودی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در تقابل آشکار و عیانی با ایران قرار گرفت و در مناطق مختلف خاورمیانه و برخی از کشورهای اسلامی در مناطق دیگر، ایران را به عنوان رقیبی سرسخت یافت. رژیم آل سعود پتانسیل چندانی برای رقابت با ایران نداشت و ندارد. منابع هنگفت مالی به دست آمده از فروش نفت، قدرت مالی این رژیم را بالا برده اما به جای استفاده از این پول برای رفاه و آسایش مردم خود، صرف خرید تسلیحات نظامی و ایجاد تفرقه و جنگ داخلی در کشورهای فقیر خاورمیانه شده است.

عربستان در دوران ملک سلمان سیاست محافظه کارانه ملک عبدالعزیز را نیز کنار گذارده و شمشیر را از رو کشیده است. مقابله با ایران، عربستان را بر آن داشته که با رژیم صیهوینسی نیز همپیمان شود. در روزهای اخیر، گزارش های از دیدار مقامات امنیتی و اطلاعاتی اسرائیل و عربستان منتشر شده است. در همین رابطه پنج شنبه گذشته در واشنگتن ژنرال انور اشکی، مشاور اسبق ملک فیصل و از افراد نزدیک به بندر بن سلطان با دور گلد، مدیرکل وزارت امور خارجه اسرائیل دیدار کرد که در این دیدار دو طرف درباره امنیت منطقه ای به ویژه چالش ایران با یکدیگر صحبت کردند. این در حالی است که گفته می شود این دو در طول 18 ماه گذشته بارها با یکدیگر دیدار کرده اند و نتایج دیدارهایشان تاثیر مستقیم بر تصمیم گیری های سیاسی ریاض و تل آویو در طول ماه های گذشته داشته است.

در حالی که عربستان در پیوندی نامانوس حاضر شده است در دشمنی و رقابت با ایران به سوی اسرائیلی دست دوستی دراز کند که تکه ای از خاک اعراب را به یغما برده است، نشان از آن دارد که آل سعود، ممکن است دست به اقدامات خطرناک تر دیگری نیز بزند. هر چند پشتیبانی مالی و نظامی از گروه های تروریستی تکفیری در منطقه را می توان یکی از این اقدامات ارزیابی کرد، پیگیری دستیابی به تسلیحات هسته ای را نیز باید در این رابطه قرار داد. برای یافتن جواب مشخص به این فرضیه، به گذشته تاریخ برنامه هسته ای عربستان باید نگاهی انداخت.

جاه طلبی شاهزاده های سعودی در دستیابی به بمب هسته ای

پادشاهی عربستان، کشوری ثروتمند ولی آسیب پذیر است، و به همین علت وابستگی زیادی به حمایت­ های نظامی و امنیتی آمریکا دارد. تصمیماتی از قبیل پیوستن به NPT، اعطای امتیاز انحصاری نفت در سال 1933 و دعوت از سربازان آمریکایی به داخل خاک این کشور در سال 1990 همیشه توسط هیات حاکمه اندک این کشور اتخاذ شده­ اند که بیشتر منافع رژیم خود را نسبت به منافع ملی در اولویت قرار می­ دهند.

وضعیت عربستان در امضاء یا تصویب معاهدات عدم گسترش تا حدی پیچیده است. از یک­سو این کشور مانند اکثر کشورهای خاورمیانه کنوانسیون تسلیحات شیمیایی را در ژانویه 1993 به امضاء رساند و در آگوست 1996 به تصویب رساند؛ کنوانسیون تسلیحات سمی و بیولوژیک را در آوریل 1972 به امضاء رساند و چند ماه بعد نیز تصویب نمود؛ این کشور NPT را در جولای 1988 امضاء و در آگوست 1990 تصویب کرد.[1] از سوی دیگر معاهده جامع منع آزمایش هسته ­ای توسط عربستان تاکنون به امضاء نرسیده است. علاوه بر این در ژوئن 2005 عربستان پروتکل کمیت­ های اندک[2] را به امضاء رساند. این پروتکل به دولت­ ها این اختیار را می ­دهد تا مقدار اندکی از اورانیوم و پلوتونیوم طبیعی یا درصد پایین را در اختیار داشته باشند. بر اساس این پروتکل امضاءکنندگان از رژیم ­های بازرسی شدید معاف می شوند در عوض باید فعالیت­ های هسته­ ای خود را اعلام کنند.

شایعات مربوط به برنامه­ ها و نیات هسته ­ای عربستان در سال 1994 دوباره بر سر زبان­ ها افتاد، زمانی که محمد الخیلوی[3] ، دیپلمات عربستان در سازمان ملل، از پست خود کناره گیری کرد و از آمریکا تقاضای پناهندگی سیاسی کرد. او در طی چند مصاحبه ­ای که انجام داد، مدعی شد که کشورش در تعدادی طرح برای دستیابی به توانایی هسته­ ای درگیر بوده است. وی خاطر نشان کرد که به دنبال جنگ 1973 اعراب- اسرائیل برنامه تسلیحاتی براساس دستور شاهزاده سلطان ابن عبدالعزیز بنا نهاده شد.

این برنامه در مرکز تحقیقات هسته­ ای الخارج[4] در مجموعه نظامی السولایل[5] قرار دارد. وی همچنین بیان داشت که عربستان در دهه 1980 به صورت فعالانه ای به برنامه هسته­ ای عراق کمک می کرد، از لحاظ مالی در حدود 5 میلیارد دلار و از لحاظ فن ­آوری نیز برنامه­ های پیشرفته غنی سازی اورانیوم را در اختیار عراق قرار داد در این معامله قرار بود عربستان از ماحصل برنامه هسته­ ای عراق یعنی سلاح هسته ­ای بهره ببرد. باید این نکته را ذکر کرد که هیچ یک از این ادعاها همراه با مدرک نبودند.[6]

شاید مهمتر از کمک عربستان به عراق در زمینه توانایی هسته ­ای، بحث روابط نزدیک عربستان با پاکستان باشد. برای مدت طولانی ریاض و اسلام آباد منافع دوجانبه بسیاری را دنبال می کردند. در طول دهة 1980 آنها برای شکست شوروی در افغانستان با آمریکا متحد شدند و به دنبال آن به حکومت طالبان حمایت مالی و نظامی می رساندند. این اتحاد استراتژیک میان آنها با پیوندهای نظامی تقویت گردید.

بسیاری از گزارش ها بر این امر اتفاق نظر دارند که واحدهای نظامی پاکستان در دفاع از پادشاهی عربستان در موقعیت ­های فراوانی همکاری داشته اند و در عوض عربستان کمک ­های مالی فراوانی را به برنامه هسته ­ای پاکستان ارائه داده است. زمانی که شاهزاده سلطان ابن عبدالعزیز از کارخانه غنی­ سازی اورانیوم و تاسیسات تولید موشک پاکستان در سال 1999 بازدید کرد شبهات در باره همکاری هسته ­ای این دو کشور افزایش یافت. این بازدید درست پس از آزمایشات هسته­ ای پاکستان صورت گرفت. روابط مخفی بین دانشمند هسته­ ای پاکستان، عبدالقدیرخان و عربستان سعودی نیز تردید­ها را در باره جاه طلبی هسته­ ای پادشاهی دو چندان نمود. عربستان طی چند دهه گذشته نیز توان موشکی خود را به صورت همه جانبه­ ای افزایش داده است. این کشور در سال 1988، 36 موشک CSS-2را از چین خریداری کرد که برد این موشک ها به تمام نقاط خاورمیانه می ­رسد ( دارای برد 1900 مایلی) و توانایی حمل کلاهک هسته ­ای را نیز دارند.. [7]

عربستان به مانند برخی از کشورهای منطقه خلیج فارس از لحاظ نیروی انسانی و ایجاد ارتش قوی با مشکلاتی روبه روست و به همین خاطر برای جبران ضعف خود در این زمینه به دنبال دستیابی به حجم زیادی تسلیحات پیشرفته و به روز هستند. در نتیجه نگرانی های امنیتی که رژیم عربستان و هیات حاکمه از محیط خاورمیانه احساس می کنند، آنان درپی رفع این نگرانی ها با خریدهای نظامی عظیمی هستند.

عبدالقدیرخان، پدر بمب هسته ای پاکستان

بودجه نظامی سالانه این کشور از یک میلیارد دلار در زمان جنگ 1973 خاورمیانه به 10 میلیارد دلار در نیمة دوم دهه 1970 رسید و در سال 1981 بالغ بر 20 میلیارد دلار شد. تا پایان قرن بیستم بر اساس گزارش وزارت خارجه آمریکا، عربستان سعودی 13 درصد از درآمد سرانه ملی (GDP) را صرف امور نظامی و دفاعی می­ کرد. پادشاهی عربستان از میانه دهه 1980 تا میانه دهه 1990 در حدود 290 میلیارد دلار صرف امور دفاعی خود کرده است.[8] این مبالغ با شروع هزاره سوم نه تنها کاهش نیافت بلکه با افزایش بیشتری نیز روبه رو بوده به طوری که در یک قرارداد 29.4 میلیارد دلاری با آمریکا قرار است تا سال 2016 تعداد 84 جنگنده فانتوم c1 تحویل عربستان گردد. اما در عین حال عربستان برای حفظ امنیت خود به ایالات متحده آمریکا تکیه کرده است. اما اگر عربستانی ها برای یک لحظه نسبت به کمک های آمریکا و نجات آنها در بحران ها شک کنند، احتمال این امر وجود دارد که به دنبال دستیابی به سلاح هسته­ ای حرکت کنند.

پنج سال پیش رهبران عربستان سعودی به‏ نمایندگان آژانس بین المللی انرژی اتمی گفتند نمی‏ توانند روزی را پیش‏بینی کنند که عربستان‏ بخواهد در پی دستیابی به انرژی هسته ‏ای برآید. اما در چند سال اخیر نه تنها عربستان بلکه سایر کشورهای‏ شورای همکاری خلیج فارس نیز همگی خواهان‏ دستیابی به انرژی هسته ‏ای هستند. سفرهای کارشناسان آژانس بین المللی انرژی‏ اتمی به عربستان سعودی به منظور گفت‏گو با سران‏ کشورهای عربی منطقه درباره آغاز فعالیت‏ های‏ هسته ‏ای نشان می‏ دهد که اعراب حاضر در خاورمیانه‏ عزم خود را برای هسته‏ ای شدن جزم کرده ‏اند. عربستان در سال 2011 اعلام کرد که قصد دارد تا 100 میلیارد دلار برای ساخت 16 نیروگاه هسته ­ای تا سال 2030 هزینه کند.[9]

در دو سال گذشته، این کشور جایگاه بریتانیا را به عنوان چهارمین کشور با بالاترین بودجه نظامی اشغال کرده است. بودجه نظامی عربستان سعودی اکنون 37 میلیارد دلار است، یعنی 3 میلیارد دلار بیشتر از بودجه بریتانیا. تهاجم نظامی در یمن 150 هزار نیروی نظامی این کشور را درگیر کرده است. این تعداد، دو برابر کل نفرات ارتش بریتانیا است. هواپیماهای جنگنده سعودی که بسیاری از آنان ساخت بریتانیا هستند، هزاران سورتی پرواز بر فراز آسمان یمن داشته اند.

دانشمندان عراقی: برنامه هسته ای خود را مخفی نگه دارید

بنابر گزارشی که چندی پیش در پایگاه خبری‏ «صوت السلام»منتشر گردید، عربستان بیشتر تجهیزات پیشرفته پاکستان را که در برنامه‏ هسته‏ ای کاربرد دارد خریداری و هزینه تمامی آنها را به‏ طور کامل پرداخت کرده است. بنابر این گزارش‏ تعدادی از دانشمندان هسته ‏ای پاکستان،در خلال‏ سال‏های 2005-2003 میلادی و در ایام برگزاری‏ حج، در پوشش حجاج پاکستانی، وارد عربستان‏ سعودی شده ‏اند و از آنجا به‏ طور سری، از مکه به‏ ریاض و جده منتقل شده‏ اند تا برای برنامه هسته ‏ای‏ عربستان برنامه ‏ریزی کنند.

از سوی دیگر مخالفان‏ سعودی که در واشنگتن و لندن به سر می‏ برند نیز با تایید این اخبار فاش کرده اند که حکومت سعودی‏ تعداد زیادی از دانشمندان هسته‏ ای عراق را گردآوری‏ و برای آنها در جنوب شهر ریاض، مجتمع مسکونی‏ ویژه ‏ای ساخته است تا در آنجا به تحقیقات هسته ‏ای‏ بپردازند. بنابر این گزارش، دانشمندان عراقی‏ علنی‏ بودن پرونده هسته ‏ای عراق را از نقاط ضعف‏ رژیم بعثی دانسته و خطاب به سعودی‏ ها تاکید کرده‏ اند که تلاش کنند تا برنامه هسته ‏ای خود را حتی از همه و حتی هم‏پیمانان آمریکایی خود مخفی‏ نگه دارند.[10]

بمب هسته ای سعودی چقدر به واقعیت ها نزدیک است؟

در دسامبر 2011، ترکی الفیصل رئیس سابق سازمان اطلاعات عربستان اعلام کرد: «تلاش های ما و جهان برای متقاعد کردن اسرائیل جهت کنار گذاشتن تسلیحات کشتار جمعی اش شکست خورده است... بنابراین این وظیفه و تعهد ما نسبت به کشور و ملتمان است که تمام گزینه های ممکن را بررسی کنیم که شامل دستیابی به چنین سلاح­ های نیز می شود.»[11]

این اظهار نظر ترکی الفصیل در سال 2011 به سخنان سفیر عربستان در انگلیس شباهت بسیاری دارد، عربستان به هر بهانه ای قصد دستیابی به تسلیحات هسته ای را دارد و در حال حاضر برنامه هسته ای ایران، این بهانه را به آنها داده است. هرچند آل سعود به صورت مخفیانه برنامه هسته ای خود را دنبال می کنند اما این رژیم برای شدت بخشیدن به روند دستیابی به بمب های اتمی، برنامه صلح آمیز ایران را اعلم کرده است.

از شواهد امر پیداست که عربستان سعودی با توجه به فقر شدید نیروی انسانی متخصص و فنی، دست به دامان دانشمندان هسته ای و نظامی کشورهایی شده است که به مواجب بگیران عربستان تبدیل شده اند. پاکستان در این میان نقش پررنگی را بازی می کند و شبکه عبدالقدیرخان در گذشته کمک های شایانی را برای انتقال دانش ساخت سلاح هسته ای در اختیار عربستان قرار داده است. از سوی دیگر، به نظر می رسد عربستان زرادخانه هسته ای پاکستان را به عنوان زرادخانه خود در نظر گرفته، هرچند بعید به نظر می رسد اسلام آباد بمب های هسته ای خود را در اختیار سعودی ها قرار دهد اما ریسک انتقال دانش ساخت آن و تکنولوژی مربوط به آن را قبول کرده است. این کشور با انتقال دانشمندان، مواد هسته ای و تکنولوژی اتمی، بمب اتم را می تواند در خاک عربستان تولید کند. با توجه به عدم وجود اطلاعات موثق، اظهارنظر در این موضوعات در حد حدس و گمان باقی می ماند.

رونمایی از موشک های مشکوک در رژه نظامی عربستان

تصاویر منتشر شده از رژه نظامی عربستان سعودی به نام "سیف عبدالله" در یک پایگاه نظامی در شهر حفر الباطن عربستان در می سال 2014، موشک‌های دوربرد با سوخت مایع DF-۳ را به نمایش گذاشت. در همین حال سایت صهیونیستی دبکا در گزارشی با اشاره به "رژه نظامی عربستان" نوشت: عربستان سعودی نخستین کشور در خاورمیانه است که آشکارا موشک های هسته ای DF3 خود را به نمایش گذاشت.

از نظر دبکا این نمایش به معنای اعلام عمومی این موضوع است که عربستان سعودی موشکی قادر به حمل کلاهک هسته‌ای‌ دارد و آماده است، آن را علیه ایران ‌به کار گیرد. عربستان با این اقدام، صریحا اعلام کرد که به سلاح هسته ای دست پیدا کرده و آماده استفاده از آن است.

از سوی دیگر، حضور ژنرال پاکستانی در رژه نظامی اثبات کننده نقش فعال اسلام آباد به عنوان منبع زرادخانه هسته ای سعودی است.DF3 دارای برد 2650 کیومتر و مجهز به یک کلاهک هسته ای است و گفته می شود که عربستان 27 سال پیش آنها را از چین خریداری کرده اما پکن تا کنون واکنشی به این خبر نشان نداده است.

مقایسه موشک های جریکو اسرائیل، شهاب 3 ایران و DF-3 عربستان

تصاویر ماهواره‌ای که در تیرماه سال 1392 از عربستان سعودی منتشر شد، بیانگر آن بود که سکوهای پرتاب موشک در یک پایگاه موشکی تازه راه‌اندازی شده این کشور، به سوی ایران و نیز سرزمین‌های اشغالی جهت‌گیری شده است. یک موسسه امنیتی انگلیسی با انتشار تصاویر ماهواره ای مدعی شد که عربستان در منطقه ای سکوهای پرتاب موشک را که مجهز به موشک های بالستیک هستند، ایجاد کرده است. [12]

احتمال استفاده از بمب های اورانیومی در یمن

عربستان سعودی در ادامه سیاست های تجاوزکارانه خود، از بهار امسال یمن را آماج حملات وحشیانه خود قرار داده و علاوه بر قتل و عام زنان و کودکان بیگناه یمنی، گزارش هایی حاکی از آن است که رژیم سعودی، از بمب های اتمی با اورانیوم با غلظت پایین استفاده کرده است.

در گزارش سایت «وترنز تودی» آمریکا با عنوان «آیا عربستان سعودی به یمن بمب اتمی زد»، آمده است: «تنها یک هفته پس از افشای وترنز تودی درباره توافق آلمان برای ارسال زیردریایی‌های اتمی به اسرائیل و ارسال بمب‌های اتمی تاکتیکی برای عربستان سعودی، ریاض احتمالا از یکی از این سلاح‌ها در یمن استفاده کرده است. از سال 1945 تاکنون آژانس بین‌الملل انرژی اتمی حدود 50 انفجار مخفی هسته‌ای را ثبت و سند آن را در اختیار دارد.ا توجه به نمونه‌های خاک و مدارک ناشی از عکس‌های نزدیکی محل انفجار (روز گذشته در صنعا) و تحت لوای داستان حمله به یک سایت موشکهای اسکاد، باید گفت که فرض اولیه که این حمله یک انفجار اتمی بوده، موضوعی نیست که بتوان به سادگی آنرا رد کرد. شما می‌بینید که در موشکهای اسکاد بی که یمن با کمک خانواده بوش در سال 2002 از کره شمالی تحویل گرفت، به عنوان سوخت سلاح‌های ممنوعه نامتقارن (dimethylhydrazine) استفاده شده است؛ این سلاح یک ترکیب شیمیایی، مایع بی‌رنگ، با یک بوی تند آمونیاک است. انفجار اولیه از سلاح‌های سعودی و امواج سفید دست نخورده ابر ناشی از آن نشاندهنده یک دروغ هستند چرا که سوخت اسکاد در زمان آتش گرفتن زرد و قهوه‌ای می‌شوند و تبخیر و بخار ناشی از آن کثیف و زشت است.»

سازمان "حاکمیت ملی " و انجمن " سیاره زمین " در یمن کنفرانسی را در صنعا پایتخت این کشور برگزار کردند و خواستار جلوگیری از ورود افراد به مناطقی شدند که در حملات ائتلاف عربستان بمباران شدند. شرکت کنندگان در این کنفرانس اعلام کردند که در چنین مناطقی به ویژه منطقه " فج عطان" در صنعا، پس از بمباران مواد پرتوزا باقی مانده که برای سلامت انسان خطرناک است. "خالد الثور" رئیس انجمن سیاره زمین در این کنفرانس اعلام کرد: انفجار منطقه فج عطان مهیب و گوش خراش بود؛ و اگر قدرت این انفجار با مقیاس ریشتر اندازه گیری می شد ، بیشتر از 9 ریشتر می شد و بی شک می توان گفت که این انفجار ویرانگر با "بمب اتمی" صورت گرفته است.

آینده هسته ای آل سعود

رژیم آل سعود، یکی از کشورهایی است که بیشترین توقعات را از مذاکرات هسته ای ایران و قدرت های جهانی مطرح کرده است. این رژیم که خود را در صحنه رقابت با ایران در زمینه های فناوری و علمی بسیار عقب افتاده می داند، هیچ تمایلی ندارد برنامه هسته ای ایران جنبه مشروعیت بین المللی نیز به خود بگیرد و در چند سال اخیر تمام تلاش خود را به کار برده است تا از توافق احتمالی هسته ای که منافع ایران را تامین کند، جلوگیری به عمل آورد.

اما در عین حال، با توجه به تاریخچه مختصری که از جاه طلبی های هسته ای مقامات سعودی در گذشته مورد بررسی قرار گرفت، این رژیم تلاش هایی نیز جهت دستیابی به توانایی نظامی هسته ای داشته و مقدمات دستیابی را فراهم کرده است. رونمایی از موشک های DF-3 چینی در رژه نظامی، شاید بیانگر این پیام باشد که عربستان به شدت تمایل هسته ای شدن دارد و هر چند توانایی بومی دستیابی به دانش هسته ای و در نتیجه سلاح هسته ای را ندارد، اما می تواند با پول های نفتی این نقیصه را جبران کند.

در گذشته عربستان این برنامه را با محافظه کاری دنبال می کرد اما مقامات جدید عربستان سیاست خارجی تهاجمی را در دستور کار قرار داده اند و با حمله به یمن نشان دادند محافظه کاری در سیاست های عربستان دیگر جایگاهی ندارد. در همین زمینه، روابط مستقیم و علنی با اسرائیل و همچنین اظهارات برخی از مقامات سعودی مبنی بر پیگیری برنامه تامین سلاح هسته ای، خود مبین شرایط دوران جدید سیاست تهاجمی است. اما این سوال پیش می آید آیا آمریکا و غرب اجازه چنین اقدامات خطرناکی را به رژیم آل سعود خواهندداد؟

به نظر می رسد، مقامات غربی تمایلی به افزایش کشورهای دارای سلاح هسته ای ندارند و در مورد عربستان سعودی سعی دارند با تجهیز این رژیم به تسلیحات و جنگ افزارهای غیرهسته ای مانند موشک و جنگنده، جاه طلبی های نظامی عربستان را ارضاء کنند. به بیان دیگر، با توجه به احتمال افراطی شدن هیات حاکمه عربستان و احتمال دسترسی تکفیرهای افراطی به تسلیحات هسته ای در آینده، غرب به قمار هسته ای در رابطه با عربستان دست نزند. هرچند آمریکا قول ایجاد سپر دفاع موشکی در خلیج فارس و ایجاد چتر هسته ای برای این کشورها را به شیخ نشین ها داده است.

[1] . see : SIGNATORIES AND PARTIES TO THE TREATY ON THE NON-PROLIFERATION OF NUCLEAR WEAPONS, available in: https://www.fas.org/nuke/control/npt/text/npt3.htm

[2] . Small Quantities treaty

[3] . Mohammad Al-khilewi

[4] . Al- Kharj

[5] . Al- Sullayil

[6] . Gawdat Bahgat, "Nuclear Proliferation: The Case of Saudi Arabia", Middle East Journal, Vol. 60, No. 3, (Summer, 2006). P 423

[7] . Ibid, p.424

[8] . Thomas W. Lippman, "Saudi Arabia: The Calculations of Uncertainty", in Kurt M. Campbell; Robert J. Einhorn; Mitchell B. Reiss, The Nuclear Tipping Point: Why States Reconsider Their Nuclear Choices, Washington, D.C: brookings institution press, 2004, pp. 123-125.

[9] . See: "Saudi Arabia To Spend Over $100B On 16 Nuclear Reactors: Ex-Envoy", SEPTEMBER 28, 2011, available in: https://online.wsj.com/article/BT-CO-20110928-711935.html

[10] . یاشار امینی، "خاورمیانه، به سوی هسته ای شدن"، مجله گزارش، شماره 193، دی 1386، ص 54. 54-53.

[11] . Gavriel Queenann, "Saudis Threaten Nuclear Arms Race, Again", 12, December 2011, available in: www.israelnationalnewse.com

12. Saudi missile sites target Iran, Israel