.svg)
قاضي ديوان عالي: سرقت از بيتالمال «حد» ندارد
قانون: همه ما از دوران كودكي به كرات واژه بيتالمال را شنيده‌ايم. البته همان‌طور كه اين واژه براي همگي ما آشناست ولي ممكن است بسياري از ما معناي درستي از آن را درذهن خود نداشته باشيم. بيتالمال از زمان صدر اسلام مطرح بوده و احترام به آن واجب شمرده شده است.
اصولا بيتالمال به اموالي اطلاق مي‌شود كه به عموم مردم تعلق داشته و بايد صرف بهبود اوضاع مملكت و مردم شود.ولي متاسفانه در سال‌هاي اخير برداشت از بيتالمال واستفاده‌هاي نابجا توسط برخي از افراد به دفعات خبرساز شده است.
اصولا بيتالمال به اموالي اطلاق مي‌شود كه به عموم مردم تعلق داشته و بايد صرف بهبود اوضاع مملكت و مردم شود.ولي متاسفانه در سال‌هاي اخير برداشت از بيتالمال واستفاده‌هاي نابجا توسط برخي از افراد به دفعات خبرساز شده است.
حال اينكه معناي واقعي بيتالمال چيست؟ بايد در چه راه‌هاي مصرف شود؟ درآمد بيتالمال از كجا تامين مي‌شود ؟و اگر كسي به اين اموال دسترسي داشته و به نفع خود از آن استفاده كند قانون با وي چگونه برخورد خواهد كرد؟ از موضوعاتي است كه «قانون» در گفت وگو با دكتر موسي‌الرضا اكبري قاضي ديوان عالي كشور به آنها پرداخته است.
اصولا بيتالمال به چه معناست؟ مصاديق بيتالمال چيست؟
در قانون، تعريفي از بيتالمال صورت نگرفته است ولي عملا هر جا بحث تعلق مال به عموم مردم مطرح باشد نوعا از لفظ بيتالمال استفاده مي‌شود. براي مثال، مالياتي كه دولت از مردم دريافت مي‌كند يا هزينه‌هايي كه دولت به عنوان متولي خزانه انجام مي‌دهد بيتالمال تلقي مي‌شود. اين اعتبار خزانه عمومي‌راكه درآمد دولتي در آن واريز مي‌شود و تحت عنوان خزانه‌داري كل در قوانين از آن ياد شده است و محل هزينه‌هاي عمومي‌است و در قانون بودجه به آن اشاره مي‌شود مي‌توان بيتالمال ناميد.
بيتالمال لفظي قديمي‌و مفهوما فقهي است كه حكايت از سهيم بودن عموم مردم در آن مال است. يعني مالي كه تعلق به فرد يا افراد خاصي نداشته باشد و متعلق به عموم مردم باشد بيتالمال ناميده مي‌شود اين عبارت تركيبي است كه مركب از دوكلمه بيت و مال است. بيت به معني خانه و مال هم هر آن چيزي كه در بازار ارزش داد و ستد داشته باشد ولي معني اصطلاحي اين عبارت تا اندازه‌اي از معني لغوي آن فاصله گرفته واصطلاحا عبارت مزبور در معناي فوق كه به معني مال متعلق به عموم مردم است مورد استفاده قرار مي‌گيرد. در اين‌معنا عبارت مزبور هم به معني مكان است هم به معني خود پول متعلق به عموم مردم. در معني نخستين به محل نگهداري مال متعلق به مردم مد نظر است. براي مثال وقتي گفته مي‌شود اين پول بايد به بيتالمال برگردد معني نخست مراد است.
آيا در مورد سوءاستفاده از بيتالمال در قانون جرم انگاري صورت گرفته است؟ اصولا در مورد بيتالمال عنوان مي‌شود كه اين اموال مربوط به همه مردم است حال اگر كسي از بيتالمال سرقت كند آيا حد سرقت در مورد اين افراد جاري مي‌شود يا خير؟
مصاديق متعددي از جرائم را مي‌توان در ارتباط با بيتالمال مورد توجه قرار داد. به عنوان مثال،اختلاس موضوع ماده 5 قانون تشديد مجازات مرتكبان اختلاس، ارتشا و كلاهبرداري مصوب سال 67 مجمع تشخيص مصلحت نظام به عنوان خيانت در امانت مامور دولتي نسبت به مالي كه حسب وظيفه به وي سپرده شده است يكي از اين موارد است.تصرف غير مجاز در اموال دولتي موضوع ماده 598 قانون مجازات اسلامي‌بخش تعزيرات سال 75 يكي ديگر از اين مصاديق است.
سرقت از اموال دولتي و جرائمي‌كه به نوعي موضوع آنها خروج مال از حيطه مالكيت دولت يا كاهش منفعت عمومي‌يا عدم ورود مال به حيطه مالكيت دولت است در اين باب قابل بررسي هستند. براي مثال دسيسه و تقلب در معاملات دولتي،تباني در معاملات دولتي و حتي ارتشا به عنوان يكي از جرائم فرعي در اين ارتباط قابل توجه هستند.سرقت از اموال به طور كلي و به‌خصوص در مورد اموال دولتي به عنوان بيتالمال تابع عمومات مربوط به جرم انگاري در مورد سرقت است. ولي قانونگذار سرقت از اموال دولتي را مستوجب حد سرقت نمي‌داند. شايد دليل اين امر سهيم بودن خود سارق در مالكيت اموال دولتي باشد.چون اموال دولتي به عنوان بيتالمال متعلق به تمامي‌اتباع ايران است و هر تبعه ايراني صرف‌نظر از جنسيت، نژاد و مذهبش در بيتالمال سهيم است.
بيتالمال در چه مصارفي مي‌تواند هزينه شود؟ و چه كساني مسئول هزينه كردن اين اموال هستند؟
محل هزينه بيتالمال همان هزينه‌هاي عمومي‌است كه در قانون بودجه هر سال محل مصرف آن مشخص مي‌شود و مسئوليت مصرف آن با دولت است كه اساسا بر اساس قانون بودجه سالانه اقدام به مصرف آن مي‌كند.
مرجع رسيدگي كننده به سوءاستفاده از بيتالمال كيست؟
مرجع رسيدگي به سوءاستفاده از بيتالمال مراجع قضايي هستند. در قانون اساسي، دادگستري به عنوان مرجع تظلمات عمومي‌شناخته شده است.هرچند نهادهاي غير قضايي ناظر بر مصرف بيتالمال نيز مانند ديوان محاسبات كشور و سازمان بازرسي كل كشور وجود دارند ولي در نهايت اگر در جريان اين نظارت‌ها و بازرسي‌ها وقوع جرمي‌كشف شود، دادگستري رسيدگي مي‌كند.
چگونه با سوءاستفاده كنندگان از بيتالمال برخورد مي‌شود؟
همانند جرائم ديگري كه در جامعه ارتكاب مي‌يابند و دادگستري به آنها رسيدگي مي‌كند به جرائم ارتكاب يافته در ارتباط با بيتالمال نيز رسيدگي مي‌شود و كيفيت يا ترتيب خاصي در قانون پيش‌بيني نشده است.
آيا اموال دولتي جزئي از بيتالمال است؟
اموال دولتي جزئي از بيتالمال است و حتي مي‌توان گفت كل بيتالمال است. ممكن است اين سوال پيش بيايد كه آيا تمام بيتالمال در دولت خلاصه مي‌شود؟ در پاسخ مي‌توان گفت هم بله هم خير، دليل مثبت بودن پاسخ آن است كه دولت متولي بيتالمال شناخته مي‌شود و مالكيت اموال عمومي‌با دولت است كه اين مالكيت، جنبه كشوري دارد.
براي مثال هر ريالي كه وارد خزانه مي‌شود متعلق به عموم مردم است هرچند مبلغ واريزي توسط شهروند تهراني و در تهران باشد. دليل منفي بودن پاسخ آن است كه در هر شهري اموالي وجود دارند كه متعلق به عموم شهروندان آن شهر است. براي مثال، اراضي تحت مالكيت شهرداري تهران متعلق به شهروندان تهراني است و شهرداري تهران نمي‌تواند اموال مزبور را بفروشد ودر راستاي منافع شهروندان ساير شهرها مورد استفاده قرار دهد. به اين اعتبار بين اموال عمومي‌و دولتي بايد قائل به تفصيل شد و بيتالمال را ناظر به اموال دولتي دانست و اموال شهرداري را جزو اموال عمومي(عمومي‌به معني غيردولتي ونه عموم مردم ) تلقي كرد.
به نظر شما راهكار جلوگيري از سوءاستفاده از بيتالمال چيست؟
نظار‌ت‌هاي موثر و قوي بر مصرف و هزينه‌و تخصيص اموال دولتي و نيز برخوردهاي دقيق و قاطع با جرائم ارتكاب يافته عليه بيتالمال از اهرم‌هاي مبارزه با سوءاستفاده از بيتالمال تلقي مي‌شوند. نظارت مردم و اطلاع‌رساني آنان نيز اهرم كنترل اجتماعي موثري خواهد بود.
ارسال نظر