چگونه در سيلاب اطلاعات شنا کنيم و غرق نشويم؟

بشر امروز با اقيانوسي از اطلاعات مواجه است و بايد به‌جاي غوطه‌ورشدن در اين اقيانوس، با نحوه شنا‌كردن درون آن آشنا شود. حيرت‌آور است بدانيد که ۰۱ درصد از داده‌هاي موجود در جهان، تنها در دو سال گذشته ايجاد شده است. امروز کاربران، در هر دقيقه ۵۷۶ هزار بار تویيت مي‌کنند و ۵۷ هزار عکس در اينستاگرام مي‌گذارند. هر روز بيش از چهار ميليون ساعت محتوا در يوتيوب بارگذاري مي‌شود. مردم در هر دقيقه، سه‌ميليون‌و ۷۱۱ هزار جست‌وجو در گوگل انجام مي‌دهند؛ يعني هر روز، پنج‌ميليارد‌و ۳۱۱ ميليون جست‌وجو!

آمار نشان مي‌دهد در سال ۳۱۲۸ ميلادي، ميزان داده‌هاي تلفن همراه، بيش از هشت اگزابايت بوده است. بد نيست بدانيد هر اگزابايت معادل ۴۷ هزار سال تصوير ويدئويي با کيفيت HD محاسبه مي‌شود. هر اگزابايت معادل هزار پِتابايت، هر پتابايت معادل هزار ترابايت و هر ترابايت معادل هزار گيگابايت است. پيش‌بيني کرده‌‌اند که توليد اطلاعات تا هفت سال ديگر، يعني سال ۳۱۳۶، به ۲۷۴ زِتابايت خواهد رسيد. هر زِتابايت، معادل هزار اگزابايت است و با حجم ۳۶۱ ميليارد DVD برابري مي‌کند!

توانا بود هرکه دانا بود

بشر در تاريخ بيولوژيکي خود، تغييري نکرده، اما جامعه انساني با مهار اطلاعات و دانش در قالب فناوري‌هاي مختلف، دستخوش تغييرات بزرگي شده که نظام ارزشي، ساختارهاي قدرت و روال جاري زندگي را تحت تأثير قرار داده است. متفکران اجتماعي معتقدند جامعه آينده ميان کساني که در واقعيت مادي يا واقعيت مجازي زندگي مي‌کنند، تقسيم مي‌شود و به سمت آشفتگي و به‌هم‌ريختگي بي‌سابقه‌اي مي‌رويم که پيش از يافتن يک تعادل جديد، انسان‌ها را دچار رنج زيادي خواهد کرد. در اين ميان، رنج و محنت آنهايي که بهره کمتري از دانش و اطلاعات و فناوري برده‌اند، بيشتر خواهد بود.

پس تلاش کنيد جزء افرادي باشيد که فناوري‌هاي جديد را راحت مي‌پذيرند و از آن استفاده مي‌کنند. راجرز، پژوهشگر سرشناس عرصه ارتباطات، مردم را براساس ميزان استقبالي که از نوآوري مي‌کنند، به پنج گروه تقسيم کرده است. اول نوآوران که پنج درصد جامعه هستند؛ افراد جسور و خطرپذيری که بيش از بقيه علاقه‌مند به آزمايش انديشه‌هاي جديد هستند. اينها بيشتر به تکنولوژي مي‌پردازند و بيشتر براي پذيرش چيزهاي جديد سعي مي‌کنند. دوم، اقتباس‌گران اوليه، ۲۱ درصد جامعه هستند. سريع و آگاهانه سازگار مي‌شوند.

سوم، اکثريت اوليه، ۵۱ درصد جامعه را تشکيل مي‌دهند؛ افرادی با فکر و نکته‌سنج که در تصميم‌گرفتن ملاحظه‌کار هستند و با احتياط عمل مي‌کنند. چهارم، اکثريت متأخر، باز ۵۱ درصد جامعه هستند؛ افراد مُردد و شکاک که به‌خاطر ضرورت‌هاي اقتصادي يا افزايش فشارهاي محيطي و اجتماعي، نوآوري را مي‌پذيرند. دست آخر، گروه پنجم، عقب‌ماندگان که پنج درصد از افراد جامعه را تشکيل مي‌دهند؛ اشخاص سنت‌گرا و وابسته به محيط زندگي که اغلب گوشه‌گير بوده و در گذشته سير مي‌کنند. آنها به هر نحو ممکن، از هرگونه نوآوري فراري هستند.

شما جزء کدام گروه هستيد؟ اگر مي‌خواهيد در زندگي پيشرفت کنيد، خودتان و فرزندانتان، با فناوري سازگار شويد و دست‌کم جزء دو گروه اول باشيد. از هزينه‌کردن براي نوآوري نهراسيد. فناوري‌ها را نياز لوکس خانواده تلقي نکنيد. براي انسان امروزي، داشتن موبايل با برترين تکنولوژي و اينترنت دائم پُرسرعت، نياز اوليه و اساسي است. اگر زماني خوراک و پوشاک، نياز اول انسان بود، امروز هم‌تراز با آن، تأمين ابزارهاي ارتباطي حضور در فضاي مجازي و بهره‌گيري از دانش و اطلاعات، حرف اول را مي‌زند. پارسال در سفر مشهد، پاي منبر روحاني جواني نشستم که به جاي تکيه بر حافظه و کلام في‌البداهه، تبلتي در دست داشت و از آن استفاده مي‌کرد و خطابه‌اش پُرمحتوا، جذاب، غني و البته تأثيرگذار بر مخاطب بود.

شناگري در سيلاب اطلاعات، مهارت است

مهارت شناگري در سيلاب اطلاعات، آموختني است. گام اول آن است که در خود اشتياق به يادگيري فناوري را تقويت کنيد. مهارت‌هاي اوليه کار با کامپيوتر را به‌صورت کلاسي ياد بگيريد. آموختن به شيوه آزمون و خطا، فرصت‌هاي بسياري را از شما مي‌گيرد. يادگيري کلاسي، ذهنتان را نظام‏مند می‌کند. يادگيري ويندوز، ورد، اکسل و اندرويد، سرعت و مهارتتان را در کار با وسايل مختلف فناورانه، بيشتر مي‌کند.

وقتي وسيله جديدي تهيه مي‌کنيد، امکانات مختلف و متنوع آن را ياد بگيريد. به‌جاي آنکه از ديگران تقاضا کنيد که کاري را برايتان انجام دهند، تنبلي نکنيد، يک بار آن را ياد بگيريد و تمرين کنيد تا نيازمند ديگران نباشيد. اين يادگيري برايتان مزيت اقتصادي هم دارد. همين گوشي‌هاي هوشمند که ما داريم، صدها عملکرد برايش طراحي شده است که اغلب ما از چهار، پنج امکان آن بهره مي‌بريم.

هفته پيش، در فرودگاه مهرآباد، من مسافراني را ديدم که براي رسيدن به مقصدشان چند گزينه داشتند. براي مسير من که محله شهران بود، تاکسي فرودگاه، مبلغ ۴۱ هزار تومان طلب مي‌کرد. آنهايي که نمي‌توانستند از طريق موبايل خود تاکسي بگيرند، مجبور بودند آن پول را پرداخت کنند.

هزينه همين مسير، در تاکسي اينترنتي ۲۶ هزار تومان بود؛ اما آنهايي که مهارت بيشتري داشتند، چند اپليکيشن تاکسي را با هم مقايسه کردند و رقم پايين‌تر را که ۲۲ هزار تومان براي همين مسير بود، پرداختند. پس مهارت بيشتر، سود بيشتري برايتان خواهد داشت.

يکي ديگر از موارد واجب براي يادگيري، مهارت جست‌وجوي اطلاعات در اينترنت است. براي موفقيت در مهارت اطلاعات، لازم است در اين کار، تبحر ويژه داشته باشيد. راهبرد جست‌وجو، عبارت از فرايندي است كه با آن فايلي را جست‌وجو مي‌کنيد تا مدارك متناسب با نيازتان را شناسايي کنيد. اين مدارك براساس مجموعه‌اي از معيارهايي كه مطرح مي‌كنيد، بازيابي مي‌شوند. پس جست‌وجوگر اطلاعات براي بازيابي بايد بر فنون خاص اينترنت متكي باشد. موتورهاي جست‌وجو مثل گوگل، امکانات بسيار متنوعي براي جست‌وجوي دقيق عبارت، محدود‌كردن يك جست‌وجو به بخش خاصي از ركورد، نزديك‌يابي واژه‌ها، ايجاد محدوديت زماني، منطقه‌اي، زباني و نظاير آن دارد که براي شناگري در سيلاب اطلاعات، بايد آموخته شوند.

زبان انگليسي را خوب ياد بگيريد

خوشبختانه با وجود بي‌مهري در نظام آموزشي، خانواده‌ها آموزش زبان فرزندان‌شان را جدي گرفته‌‌اند و نسل جديد، تسلط خوبي بر زبان انگليسي دارد. البته يادگيري اين زبان نسبت به ساير زبان‌ها آسان‌تر است. دانستن زبان انگليسي سبب افزايش اعتماد‌به‌نفس مي‌شود؛ چراکه خود يک مهارت مهم است. محققان دريافتند که يادگيري زبان، کمک بسياري به تقويت نيم‌کره راست مغز مي‌کند و قدرت خلاقيت و نوآوري را افزايش مي‌دهد و همچنين سبب افزايش انعطاف‌پذيري ذهن و قدرت حافظه مي‌شود. اگر زبان‌تان چندان خوب نيست، اپليکيشن ترجمه گوگل کارتان را تا حد زيادي راه مي‌اندازد.

هدفمند باشيد؛ بي‌هدف نه

شناگري هدفمند در اقيانوس اطلاعات، راز موفقيت است. گروه زيادي در اينترنت، فقط دست‌وپا مي‌زنند؛ ولي گروهي هم هستند که مي‌دانند چگونه از اين اقيانوس، مُرواريد صيد کنند. اغلب ما روزانه ساعت‌ها در اينترنت گشت‌وگذار مي‌کنيم؛ اما آيا به اين گشت‌وگذارها به چشم ايجاد مزيت نگاه کرده‌ايم؟ در اينترنت به شکل هدفمند به دنبال يافتن مطلب باشيد تا اين کار براي شما مزيت ايجاد کند.

مثلا اگر شما فروشگاه کفش داريد، بايد در پي اطلاعاتي باشيد که فروش‏تان را بيشتر کند و در مصاف با رقبا برايتان مزيت داشته باشد. اگر مکانيک خودرو هستيد، دنبال اطلاعاتي باشيد که مهارت فني شما را از ديگران بيشتر و مشتريان‌تان را چند برابر کند؛ ضمن آنکه در فضاي مجازي با صاحبان خودروها در ارتباط هستيد و اين ارتباط، چسبندگي مشتري را به دنبال دارد. اگر مهندس ساختمان هستيد، در پي اطلاعاتي باشيد که در دنيا صنعت ساختمان را متحول کرده و اين اطلاعات، هزينه‌هاي شما را در ساختمان‌سازي کاهش مي‌دهد و کيفيت کارتان را بيشتر مي‌کند.

خلاصه در هر شغل و حرفه‌اي که هستيد، اطلاعات را هدفمند استفاده کنيد. من اشخاصي را مي‌شناسم که به شکل هدفمند درباره يک موضوع تحقيق کرده، کارگاه‌هاي آموزشي گران‏قيمتي تهيه مي‌کنند که مواد اوليه‌ آن، به صورت ‌رايگان از اينترنت تأمين شده است يا مطالب خنده‌دار و سرگرم‌کننده تهيه و با آنها کانال‌هاي پُرمخاطب تلگرامي درست کرده‌‌اند و از درآمد آگهي آن کانال، ارتزاق مي‌کنند.

فعال باشيد؛ منفعل نه

اطلاعات توليد کنيد. درباره کارتان و توانمندي خودتان بنويسيد. فعال باشيد. درباره مطالبي که مي‌خوانيد، نظرتان را بنويسيد و کامنت بگذاريد. در اينترنت منفعل نباشيد. اين کار اعتمادبه‌نفس شما را بيشتر مي‌کند و به کنشگری فعال تبديل مي‌شويد که اثرگذار است. آنهايي که مصرف‌کننده صرف اطلاعات مي‌شوند، کمتر نفع مي‌برند؛ پس در کنار استفاده از اطلاعات، خودمان هم بايد اطلاعاتی را به وجود آوريم.

هر نوع توانمندي، مهارت، قابليت و مزيتي که داريد، درباره آن اطلاع‌رساني کنيد. محصولات خود را به نمايش بگذاريد. درباره کارايي خود بنويسيد. اگر شغل مشخصي داريد، وب‌سايت ايجاد کنيد. يک پژوهش نشان مي‌دهد بيش از ۹۵ درصد کاربران معتقد بودند که کسب‌وکارهاي کوچک اما داراي وب‌سايت، براي مشتريان، قابل‌اعتمادتر از شرکت‌هاي بزرگي هستند که در اينترنت حضور ندارند. همچنين طبق اين آمار، جالب است بدانيد ۷۶ درصد مشتريان، احساس اعتماد بيشتر به شرکت‌هايي داشتند که از ايميل اختصاصي با نام برند خود استفاده مي‌کردند.

تحقيقات نشان مي‌دهد 9 نفر از هر ۲۱ نفري که در اينترنت در جست‌وجوي محصول يا خدمات مدنظرشان هستند، تمايل دارند از مجموعه‌هايي که در موقعيت محلي و جغرافيايي آنها قرار گرفته‌اند، خريد کنند. پس فعالانه از چنين امکان‌هايي بهره بگيريد. امروزه وجود سيستم‌هاي مديريت محتوا، مانند وُردپرس و جوملا، به‌روزکردن وب‌سايت‌ها را حتي از طريق موبايل، بسيار راحت کرده است. منعطف‌‌بودن اطلاعات در وب‌سايت سبب مي‌شود مشتريان ارتباط بيشتري با شما داشته باشند و همين عامل موجب رونق چشمگير کسب‌و‌کارتان خواهد شد. يادتان باشد بيش از ۲۶ هزار کسب و کار در ايران به صورت کاملا مجازي اداره مي‌شوند.

اطلاعات را طبقه‌بندي کنيد

نحوه نگه‌داشتن اطلاعات و سهولت بازيابي آن در مواقع مورد نياز، اهميت بسياري دارد. ما روزانه با اطلاعات بسياري سروکار داريم که بخشي از آن مربوط به فعاليت‌هاي کاري ماست.
يک راه ديگر هم وجود دارد؛ گوگل‌درايو، مخزني با ظرفيت ۲۶ گيگابايت فضاي رايگان در اختيار شما قرار مي‌دهد که فايل‌هايتان را در آن ذخيره كنيد. اين هم انتخاب خوبي است و امنيت بسيار بالايي دارد، هم اينکه شما قادر خواهيد بود در هرنقطه از دنيا، هر زمان به اطلاعات خود دسترسي داشته باشيد. فايل‌هاي عکس، ويدئو و متن، همه پشتيباني مي‌شود. گوگل‌درايو يکي از بهترين سرويس‌هاي گوگل است که يک فضاي ابري کاملا اختصاصي براي نگهداري، آپلود و دانلود انواع فايل‌هاي موردنظر در اختيارتان قرار مي‌دهد.

اطلاعات معتبر و اطلاعات نامعتبر

وقتي مصرف‏ کننده فعال باشيم، اعتبار منبع اطلاعات، جنبه‏ حياتي پيدا مي‌کند. پس بهتر است در مصرف اطلاعات، ديرباور باشيد؛ البته تندروي است اگر بگويم فرض را بر اين بگذاريد که همه اطلاعات موجود در اينترنت دروغ است، اما توصيه مي‌کنم با ديرباوري، روح پرسشگري و نگرش انتقادي خود را تقويت کنيد و پيگير اعتبار منبع اطلاعات باشيد. مهم‌ترين سؤالي که هنگام دريافت اطلاعات از خود مي‌پرسيد، اين است: آيا به اين منبع اطمينان دارم؟ اگر ما قادر به تشخيص اطلاعات معتبر از نامعتبر نباشيم، پايه‌هاي تصميماتمان سست خواهد شد.

اخبار درست و اخبار جعلي

پديده «اخبار جعلي» يا «فيک‌نيوز» و اثرات روزافزون آن در زندگي ‏اجتماعي‏ فناورانه انسان امروزي، اهميت اعتماد مخاطب به محتواي رسانه‌ها را برجسته کرده است. خبر بدون منبع، سنديت ندارد و از اقناع مخاطب بازمي‏ماند. منابع سست و بي‏پايه نيز به اعتبار رسانه لطمه مي‏زنند. اکنون با گرايش فزاينده به رسانه‌هاي اجتماعي و تعدد بالاي مجاري توليد و انتشار خبر، مخاطبان بايد با وسواس بيشتري در پي کسب خبرهاي موثق بر‏آيند.

توصيه مي‌کنم، اخبار روزانه خود را از رسانه‌هايي تهيه کنيد که اعتبارشان براي شما اثبات شده است. اغلب مردم، اخبار را از کانال‌هاي تلگرامي به دست مي‌آورند. اگر شما هم اخبار را از اين طريق دريافت مي‌کنيد، چند کانال خبري که ترجيحا همسو نباشند، انتخاب کنيد و از کانال‌هايي که اخبارشان را با سوگيري و تعصب آلوده مي‌کنند، بپرهيزيد.

سعي کنيد، دريافت اخبار را به اينترنت منحصر نکنيد. گاهي به خيابان برويد و ببينيد مردم چه مي‌گويند. همچنين براي شکستن سوگيري در دريافت خبر، سعي کنيد روزنامه يا مجله‌اي را انتخاب کنيد که تاکنون نخوانده‌ايد يا پادکستي را در اينترنت گوش کنيد که ديدگاه‌هاي مخالف شما را عرضه مي‌کند. سواد رسانه‌اي به شما ياد مي‌دهد نگرش انتقادي داشته باشيد و هر خبر را با تحليل خود دريافت کنيد.

والدين و نهادهاي آموزشي

نظام آموزشي ما کهنه و فرسوده است و نياز جدي به تحول بزرگ دارد. کارهايي انجام شده، اما اصلا کافي نيست. وقتي مي‌گوييم 90 درصد اطلاعات موجود در جهان در دو سال اخير توليد شده، به اين معني است که اتفاق بسيار مهمي در دنيا حادث شده و نظام آموزشي، بايد خط مشي خود را متناسب با آن تغيير دهد. والدين مراقب باشند، فرزندان خود را مانند متولدين دهه ۸۱ و ۹۱ که فقط بلدند امتحان بدهند و تست بزنند، بار نياورند؛ اينها مدارج آموزشي را طي مي‌کنند و بالاترين مدارک دانشگاهي را به دست مي‌آورند، اما صرفا براي پشت‌ميزنشيني تربيت شده‌اند.

‌دانش‌آموز و دانشجوي قرن بيست‌ويکم، بايد مسلط به اطلاعات باشد. ياد بگيرد چگونه و از کجا اطلاعات را استخراج و چگونه از آن استفاده اقتصادي کند. مدرسه و دانشگاه بايد راه درست خدمت‌کردن به جامعه، همراه با نحوه کسب درآمد از اطلاعات را ياد دهد. جهان آينده بر مدار اطلاعات مي‌چرخد و اگر همين مسير نادرست را پيش برويم، شکاف عميق‌تري ميان ما و ممالک پيشرفته و در حال پيشرفت، ايجاد خواهد شد که جبران آن بسيار سخت خواهد بود.

نيل به اين هدف، مستلزم يک انقلاب آموزشي و ارتباطي است. تغيير رويکرد معلمان و استادان از «آموزش مخزني» که همه چيز بر پايه حفظ و تکرار استوار است، به «آموزش اطلاعات‌محور» که بر پايه کشف، آناليز، توليد و به‌کارگيري اطلاعات قرار دارد، انرژي فوق‌العاده‌اي مي‌طلبد و تنها با اراده بزرگ سياسي و تحول عميق در نظام آموزشي و البته زمينه‌سازي رسانه‌اي، قابل حصول است.