جنگ لیبی؛ وقتی «طلای سیاه» بلای سیاه می‌شود

به گزارش «پارسینه» به نقل از ایندیپندنت، ثبات در مناطق تولید کننده انرژی و در مسیر تزانزیت انرژی، هم برای کشورهای تولیدکننده نفت و گاز مهم و حیاتی است، و هم برای کشورهای خریدار. لیبی به عنوان یکی از کشورهای صاحب منابع نفت در آفریقا، به دلیل ناآرامی‌ و بحران داخلی در سال‌های اخیر نتوانسته است از ظرفیت‌های موجود خود در میادین نفت و گاز بهره گیرد و سهم مهمی ‌در امنیت انرژی منطقه و اتحادیه اروپا ایفا کند. بحران و درگیری بین نیروهای مخالف و دولت وفاق ملی، هم ظرفیت تولید نفت و گاز را کاهش داده و هم باعث شده است اقتصاد این کشور - که وابسته به صادرات انرژی است، آسیب جدی ببیند.

اکثر کارشناسان انرژی و سیاست خارجی معتفدند که منابع نفتی لیبی باعث شده است تا کشورهای منطقه‌ای و قدرت‌های فرامنطقه‌ای خواهان ایفای نقشی فعال در بحران لیبی شوند. حتی در زمان قذافی هم این کشور به خاطر داشتن منابع عظیم نفتی مورد توجه قدرت‌های بزرگ بود. لبیی از سال ۱۹۶۲ عضو اوپک بوده است و پنجمین کشور آفریقایی از لحاظ میزان ذخایر نفتی به شمار می‌رود. بیشتر نفت خام و نفت سبک تولیدی این کشور روانه بازار اتحادیه اروپا می‌شود. لیبی پیش از بحران فعلی به آسیا و آمریکا هم نفت صادر می‌کرد. از سال ۲۰۱۱ و پس از سقوط قذافی، بحران در این کشور تا به امروز تداوم یافته و امنیت انرژی و رشد اقتصادی و ثبات و امنیت این کشور آسیب دیده است.

میادین عمده نفتی لیبی

لیبی پیش از تحولات سال‌های اخیر با تولید ۱.۶ میلیون بشکه نفت در روز، سومین تولیدکننده بزرگ قاره آفریقا بود. میزان تولید نفت این کشور در سال ۲۰۱۴ روزانه تنها ۱۵۰ هزار بشکه بود. طبق آمار اوپک، ظرفیت تولید نفت خام لیبی در فاصله ژانویه تا اکتبر سال قبل ۱.۰۴ میلیون بشکه در روز در بوده است. این در حالی است که تولید نفت این کشور در سال ۲۰۱۸ به طور متوسط روزانه ۹۴۸ هزار و ۳۳۳ بشکه و در سال ۲۰۱۷، تعداد ۸۰۷ هزار و ۵۰۰ بشکه در روز بوده است. لیبی دارای ۵ حوضه نفتی در خشکی و ۳ حوضه در دریاست و میادین نفتی آن غالباً در شمال و غرب این کشور قرار دارند. میدان الفیل و میدان الشراره مهم ترین میادین نفتی لیبی هستند. بندر زاویای لیبی مهم‌ترین بندر این کشور است که عمده صادرات لیبی از طریق آن انجام می‌شود.

تلاش همه گروه‌های مسلح در لیبی برای تسلط بر منابع انرژی این کشور و استفاده از آن ها به عنوان اهرمی‌ برای دست یافتن به خواسته‌های سیاسی، مالی و یا نظامی،‌ باعث توالی کاهش ظرفیت تولید نفت این کشور در سال‌های اخیر شد. باید خاطر نشان کرد که داعش نیز حملاتی به میادین نفتی لیبی داشته است. در سال ۲۰۱۶ نیروهای ژنرال حفتر با تصرف میادین نفتی تحت کنترل داعش، بخش اعظم میادین نفتی لیبی را تحت تسلط خود درآوردند.

در آخرین تلاش برای تصاحب میادین نفتی، نیروهای ژنرال حفتر هفته گذشته مسیر صادرات نفت میدان نفتی الشراره، بزرگ‌ترین میدان نفتی لیبی را، به صورت غیرقانونی مسدود کردند. میزان تولید روزانه این میدان در حدود ۳۰۰ هزار بشکه است. این میزان تولید، حدود یک سوم از کل تولید نفت لیبی را تشکیل می‌دهد. هدف نیروهای حفتر از مسدود کردن مسیر انتقال نفت به بنادر این کشور، جلوگیری از صادرات نفت بود.

کنترل منابع نفتی توسط نیروهای ژنرال حفتر

تلاش حفتر برای کنترل طرابلس باعث تشدید بحران لیبی شده است. ژنرال حفتر بی‌اعتمادی به دولت وفاق ملی، به رهبری سراج، را درباره تقسیم عادلانه درآمدهای نفتی دلیل حملات متعدد به طرابلس عنوان کرده است. جانبداری کشورهای خارجی از طرف‌های درگیر هم باعث تشدید بحران شده است. در این بین تلاش مداوم برای کنترل و اشغال میادین عمده نفتی این کشور توسط نیروهای ارتش وفاق ملی و نیروهای حفتر، باعث تشدید بحران در صنعت انرژی این کشور شده است.

ژنرال حفتر، فرمانده ارتش لیبی که کنترل شرق این کشور را در اختیار دارد، هم‌زمان با تداوم مخالفت‌ها با دولت وفاق ملی تصمیم دارد با حمایت برخی کشورهای خارجی گستره این جنگ را تا طرابلس، پایتخت، نیز بکشاند. با توجه به اینکه وفاق ملی به رهبری فایز السراج، مورد حمایت سازمان ملل قراردارد، کنترل بخش اعظم لیبی در اختیار نیروهای ژنرال حفتر است و این موضوع روند حل مسالمت‌آمیز بحران لیبی را دشوارتر می‌نماید. حمایت روسیه، عربستان و امارات از حفتر باعث شد تا او در کنفرانس برلین هم بر خواسته‌های خویش پافشاری کند.

افزایش تولید نفت لیبی در سال ۲۰۱۸

سال ۲۰۱۸، که کمی ‌از شدت بحران داخلی لیبی کاسته شده بود، روند کاهش تدریجی تولید نفت برعکس شد و ظرفیت تولید نفت به بیشترین میزان خود در ۸ سال گذشته رسید. این کشور در شرایط معمولی در نظر داشت با تسهیل شرایط حضور شرکت‌های نفتی در میادین نفتی این کشور ظرفیت تولید نفت خود را افزایش دهد. با توجه به تداوم درگیری و تنش، دستیابی دولت لیبی به هدف افزایش تولید نفت در کوتاه‌مدت کار آسانی به نظر نمی‌رسد. اگر ژنرال حفتر و دولت وفاق ملی بر سر فرمولی که خواسته‌های دو طرف در صورت امکان برآورده سازد به توافق برسند، می‌توان امیدوار بود نه تنها ظرفیت تولید نفت این کشور افزایش یابد، بلکه با افزایش میزان صادرات نفت وضعیت اقتصادی کشور نیز بهبود پیدا کند. هزینه تولید نفت در میادین نفتی لیبی در قیاس با بقیه کشورهای عضو اوپک کم است.

با توجه به شرایط فعلی و مسئله امنیت انرژی اتحادیه اروپا، تلاش این اتحادیه برای حل بحران لیبی افزایش خواهد یافت؛ به طوریکه واردات انرژی از لیبی ادامه یابد و امنیت انرژی این اتحادیه بیش از این به مخاطره نیفتد. با توجه به وجود توازن در بازار نفت، بحران لیبی در کوتاه‌مدت تاثیر زیادی بر بازار نفت نداشته است. اگر بحران تداوم یابد و کشورهای عمده نتوانند نیاز بازار را تامین کنند، می‌توان انتظار داشت قیمت نفت افزایش یابد. از بین کشورهای اروپایی، فرانسه و ایتالیا حوادث لیبی را با دقت بیشتری رصد می‌کنند. باید خاطر نشان کرد که فرانسه تمایلی به از دست دادن نفوذ سیاسی در منطقه ندارد. ایتالیا نیز به خاطر واردات نفت و گاز از لیبی و منافع شرکت‌های خود در صنعت انرژی لیبی خواهان ایفای نقش فعال در بحران این کشور است.

شرکت‌های بزرگ انرژی و قدرت‌های جهانی بر سر کنترل منابع انرژی رقابت دارند و بدیهی است که رقابت این قدرت‌ها و شرکت‌ها در میادین نقت و گاز لیبی ادامه خواهد یافت. مسئله اصلی این است که در صورت برقراری صلح در لیبی و فعالیت مجدد شرکت‌های بزرگ نفتی در میادین نفت و گاز این کشور، مردمش تا چه اندازه از مزایای اقتصادی و اجتماعی صادرات انرژی بهره خواهند برد.

بحران لیبی راه حل نظامی ‌ندارد و طرف‌های درگیر باید با استفاده از مذاکره و دیپلماسی به حل بحران کمک کنند. با توجه به حمایت ضمنی قدرت‌های بزرگ از حفتر، امکان مشارکت بیشتر او در آینده سیاسی لیبی بیشتر است. اما تحولات ماه‌های آینده و میزان پایبندی طرف‌های درگیر در بحران، تا حد زیادی می‌تواند مسیر سیاسی آینده لیبی را شکل دهد. رقابت روسیه و آمریکا برای داشتن نفوذ بیشتر در لیبی و منطقه نیز ادامه خواهد یافت. این تلاش برای فروش سلاح به طرف‌های درگیر لیبی و همچنین فروش سلاح به کشورهای منطقه ادامه خواهد یافت. این دو کشور همچنین برای کسب سهم بیشتر در شرکت‌های انرژی، در صنعت انرژی لیبی و در کل، بخش اقتصادی لیبی و منطقه، رقابت خواهند کرد.