نقش شیر و شلنگ در ابتلا به سرطان

زندگی انسان‌ها مملو از ابزار و وسایلی است که بنابر نیاز، طراحی و ساخته شده تا جایی که تصور زندگی بدون ابزار، غیرممکن به‌نظر می‌رسد. اما ساخت ابزارها از یک‌وسیله ساده مانند پیچ گرفته تا خودرو، نیازمند دارابودن معیارهای استاندارد است. سنجش استاندارد کالاها، با ابزار و وسایل خاص و نیز انجام آزمایش‌های متعدد صورت می‌گیرد تا نتیجه لازم برای کسب نشان استاندارد به دست‌ آید.

به گزارش شرق، مثلا برای سنجش کیفیت یک‌صندلی ضروری است دست‌کم، 24ساعت در معرض تحمل وزن و ضربه‌ قرار گیرد تا کیفیت آن به‌درستی مشخص شود. بنابراین مشاهده انواع لوازم با کیفیت‌های مطلوب و نامطلوب در آزمایشگاه‌های استاندارد، دور از ذهن نیست؛ از خوردن آب تلخ ناشی از 24ساعت ماندن در درون شیلنگ‌های زیر دستشویی گرفته و مشاهده قطعات سنگ‌سابی (صفحه دستگاه فرز) که مانند ترکش می‌تواند اندام را قطع کند. تا مشاهده زنگ‌زدگی قاشق‌ها و چنگال‌هایی که با مارک استینلس استیل به مردم عرضه می‌شود یا دیدن شیرآلات زنگ‌زده چینی که بازار را پرکرده است.

اما ارایه هرکدام از این لوازم بدون نشان استاندارد، می‌تواند خطرات جسمی بسیاری را به‌دنبال داشته باشد و شاید پاسخ بسیاری از سوال‌ها در خصوص چرایی ابتلا به برخی بیماری‌ها در آزمایشگاه‌های کنترل‌کیفی یافت شود. یکی از ابزارهای مهم و بهداشتی زندگی که تاثیر مستقیمی بر سلامت انسان‌ها دارد، شیرآلات است که اگر موازین استاندارد آن رعایت نشود، مسبب بسیاری از بیماری‌ها می‌شود.

بر اساس استاندارد ملی که برگرفته از معیارهای اروپایی است، اولین بررسی‌ای که انجام می‌شود، روی مواد اولیه تشکیل‌دهنده شیرآلات است. براین اساس، لازم است تمام قطعاتی که در مجموعه شیرآلات وجود دارد، اعم از شیلنگ، مهره‌های اتصال، بدنه شیر و سایر اجزا به گونه‌ای ساخته شود که در تماس با آب 90درجه، هیچ‌گونه تاثیری روی طعم، رنگ، مزه، بو و ترکیبات شیمیایی آب نداشته باشد.

«محمدرضا رفیعی» کارشناس‌ارشد استانداردسازی می‌گوید: «جنس شیرآلات باید از آلیاژ برنج باشد که 58تا 60درصد ترکیبات عمده آن را مس تشکیل می‌دهد و عنصر بعدی تشکیل‌دهنده برنج، روی است که بین 37 تا 40درصد آن را شامل می‌شود. اما حداکثر سرب موجود در آلیاژ برنج که برای سیال‌بودن و فرم‌پذیری بهتر به آن اضافه می‌شود، باید 2/5درصد باشد و وجود این آلیاژ بیش از این میزان در برنج مجاز نیست زیرا سرب عنصری است که در آلیاژ برنج حل نمی‌شود. در تصاویر متالوگرافی می‌توان به‌راحتی دانه‌های سرب موجود در برنج را مشاهده کرد که در اثر تماس با آب‌گرم حل و وارد آب‌شرب و سیستم گوارش انسان‌ها می‌شود.»

وقتی موضوع بررسی ترکیبات شیرآلات مطرح شد، ابتدا بسیاری از تولید‌کنندگان مخالفت کردند اما پس از واردات بی‌رویه شیرآلات از چین، به ویژه در سال‌های 77و 78 که شروع واردات از چین بود، بررسی کیفیت شیرآلات و انطباق آن با استانداردها، پیش کشیده شد چون شیرآلات چینی نه‌تنها حاوی پنج تا شش‌درصد سرب بود بلکه درصد بالایی نیز قلع و آهن داشتند. موضوع مهم‌تر این بود که این وسایل از ضایعات ساخته شده بودند و ترکیبات آن به‌طور خالص از شمش فلزات نبود. به‌دلیل همین ناهمگون‌بودن مواد، این شیرها بعد از مدتی خراب می‌شد.

محمد فرزاد، دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان شیرآلات بهداشتی ایران، می‌گوید: «بیش از 50درصد مصرف بازار داخلی شیرآلات را در آن سال‌ها محصولات قاچاق تشکیل می‌داد که از کانال‌های غیررسمی وارد می‌شد و همین مساله، سلامت کسانی را که از شیرآلات بهداشتی قاچاق و غیراستاندارد استفاده می‌کردند، به‌شدت تهدید می‌کرد.»

شیرآلات قاچاق تنها از نظر بهداشتی مساله‌ساز نبودند. این وسایل همچنین از نظر عملکرد و کارایی نیز اشکال داشتند زیرا در بسیاری از موارد به‌دلیل بی‌کیفیتی از نظر ساختار، قطعات و اتصالات هنگامی که فشار آب در ساعت کم‌مصرف، مانند زمان خواب و استراحت، افزایش می‌یافت، باعث شکسته‌شدن اتصالات شیر و نشت آب می‌شد که خسارات زیادی را در پی داشت.

سازمان استاندارد با تلاش‌هایی که انجام داد، موفق شد جلوی واردات شیرآلات چینی را بگیرد. از طرفی به‌دلیل اجباری‌شدن رعایت موازین استاندارد، تولید شیرآلات داخلی برخلاف سایر محصولاتی که تاب و تحمل در مقابل واردات محصولات چینی نداشتند، نه‌‌تنها از بین نرفت بلکه پیشرفت هم کرد تا جایی که درحال حاضر صنعت شیرآلات قابل مقایسه با 10 الی 12سال پیش نیست و حتی این صنعت به‌دلیل رعایت موازین استاندارد، می‌تواند با کشورهای اروپایی رقابت کند.

شیرآلاتی که در زیر زمین قرار دارند، اصطلاحا «شیرآلات مدفونی» نامیده می‌شوند؛ شیرآلاتی که در تماس با هوا و نور نیستند، مانند شیرهای انشعاب و قطع و وصل که سازمان آب و فاضلاب استفاده می‌کند، به‌لحاظ استاندارد باید 75درصد جنس آنها پایه مسی و از جنس برنز باشد. اما عنصر روی موجود در این شیرها باید 11/5درصد باشد زیرا فلز روی بیش از این میزان، در تماس با آب وارد سیستم گوارش می‌شود و بیماری‌های مختلفی را ایجاد می‌کند. این بیماری مربوط به گروهی از لژیونرهای آمریکایی است که سال‌ها پیش در یک مانور شرکت می‌کنند و پس از مدتی، بسیاری از آنها مبتلا به سرطان خون می‌شوند. بعد از معاینات پزشکی و تحقیقات بیشتر برای بررسی علت بیماری، معلوم می‌شود شیر آبی که در زمین مدفون بوده و آب از طریق آن وارد سیستم لوله‌کشی ساختمان شده، دارای میزان زیادی روی در آلیاژ بود و لژیونرها در اثر مصرف آب حاوی روی، به این بیماری مبتلا شده بودند.

«رفیعی»، کارشناس ارشد استانداردسازی، می‌گوید: «برای پیشگیری از بیماری و اطمینان از سلامت شهروندان، تمام شیرهایی که دور از نور و جریان هوا و در تماس با خاک هستند، باید دارای آلیاژ برنز باشد، ولی جای تاسف است که شیرهای انشعاب آب و فاضلاب و شیرهای قطع و وصل و حتی به عقیده من بدنه کنتورها و شیرهایی که در محفظه‌های کنتور آب استفاده می‌شود، به جای برنز از جنس برنج است.» مسایل مالی و اقتصادی نقش مهمی در استفاده از مس دارد؛ در بین مجموعه آلیاژها، گران‌ترین آلیاژ مس است. بنابراین برای ساخت شیرهای مدفونی به جای 75درصد مس از 50درصد مس استفاده می‌شود و نیز به جای استفاده از فلز روی تنها به‌میزان 11/5درصد، از این فلز بیشتر استفاده می‌شود زیرا روی در مقایسه با مس قیمت کمتری دارد. یکی دیگر از لوازمی که نیازمند دارا بودن نشان استاندارد است، شیلنگ‌های زیر دستشویی است.

تا چند سال پیش، بسیاری از کارخانه‌ها در دنیا برای ساخت تیوپ شیلنگ‌ها از ماده‌ای استفاده می‌کردند که به‌اختصار «ای‌پی‌دی‌ام» (EPDM) نامیده می‌شود، این ماده از ترکیبات پلیمری با پایه لاستیک (Rubber) ساخته می‌شود و به همین دلیل، در مجاورت با هوا زود اکسید و فاسد می‌شود و دوام آن کاهش می‌یابد. از طرفی امکان‌پذیرنبودن تولید نوع بی‌خطر این ماده، بسیاری از کشورهای پیشرفته و اروپایی را برآن داشت تا برای ساخت شیلنگ‌ها از پلی‌اتیلن استفاده کنند.

حالا نیز در استانداردهای جدید، اصرار بر ساخت شیلنگ‌ها از پلی‌اتیلن است زیرا ماده‌ای غیر تاثیرگذار است و به همین دلیل بسیاری از لوازم بهداشتی از آن ساخته می‌شود. پلی‌اتیلن که در اصطلاح پکس (PEX) خوانده می‌شود، در مقابل آب و گرما مقاوم است و هیچ تاثیری در طعم، رنگ، مزه و کیفیت آب ندارد اما «ای‌پی‌دی‌ام»ها باعث تغییر رنگ آب می‌شوند و نیز طعم آب را تلخ می‌کند. این ماده همچنین در آب، ذرات معلق ایجاد می‌کند و به‌ویژه اگر تاریخ گذشته باشد مواد تشکیل‌دهنده آن به‌راحتی در آب حل می‌شود.

«رفیعی» می‌گوید: «اگرچه تیوپ پلی‌اتیلن برای شیلنگ‌ها توسط چند شرکت داخلی ساخته می‌شود، اما هنوز هم تیوپ‌ ای‌پی‌دی‌‌ام در کشور وجود دارد که بخش عمده آن از چین وارد می‌شود. این تیوپ‌ها به‌صورت عمده وارد کشور می‌شود و برای استفاده برش داده شده و با روکش گیس‌بافت فلزی روانه بازار می‌شود.»

روکش فلزی گیس‌بافت شیلنگ‌ها نیز مهم است که باید از جنس استینلس استیل (فولاد ضدزنگ) باشد اما بسیاری از شیلنگ‌ها دارای جنس استیل نیست. تستی در این زمینه وجود دارد به این گونه که این روکش‌ها 200ساعت تحت آزمون خوردگی قرار می‌گیرند و چنانچه استیل نباشند، در آنها خوردگی ایجاد می‌شود. از آنجایی که شیلنگ‌ها دایما در معرض فشار آب هستند، باید مهره‌ها، اتصالات و پرس آنها طوری باشد که تحمل این فشارها را داشته باشد وگرنه مقاومت خود را از دست می‌دهد و اگر کسی در منزل نباشد، شاید خانه را آب بگیرد.