مذاکره تک موضوعی یا مذاکرات جامع؟

نشانه ها حکایت از آن دارد که در حالی که ایران مایل به متمرکز شدن مذاکرات در یک موضوع خاص یعنی موضوع هسته ای است دولت امریکا تمایل دارد هم زمان چندین موضوع منطقه ای و امنیتی را هم در کنار موضوع هسته ای روی میز مذاکرات بگذارد.

در حالی که ایران و گروه 1+5 کمتر از 20 روز دیگر در ژنو دور جدید مذاکرات خود را آغاز خواهند کرد، به نظر می رسد دو طرف در این باره که باید بر یک موضوع خاص یعنی مسئله هسته ای متمرکز باشند یا به طور موازی درباره چند موضوع دیگر از جمله سوریه هم مذاکره کنند، اختلاف دارند.

ایران همانطور که رییس جمهور روحانی هم در نیویورک چندین بار اعلام کرد عقیده دارد مذاکرات فعلا باید بر مسئله هسته ای متمرکز باشد و بحث درباره موضوعات دیگر به وقتی موکول شود که مسئله هسته ای به سرانجام مشخصی رسیده باشد.

این امر چند دلیل دارد:

1- ایران عقیده دارد بحث هم زمان درباره چند موضوع به معنای گره خوردن سرنوشت چند پرونده دشوار به یکدیگر است و در نتیجه حل موضوع هسته ای را سخت می کند.

2- دولت ایران عقیده دارد باید به حل موضوع هسته ای سرعت داد و این مسئله باید حداکثر ظرف 6 ماه تا یک سال آینده حل شود. از دید تیم مذاکره کننده دولت اگر بنا باشد این اتفاق بیفتد دو طرف باید تمام انرژی خود را روی این مسئله متمرکز کنند و مخلوط کردن بحث های چند پرونده با هم امکان نتیجه بخشی سریع فرآیند مذاکراتی را منتفی می کند.

3- ایران پرونده هسته ای را درگاه اعتمادسازی می داند. اگر بتوان درباره مسئله هسته ای به نتیجه رسید به این معنا خواهد بود که امریکا محاسبات و در نتیجه سیاست های خود را در برخی حوزه های مرتط با امنیت ملی ایران تغییر داده و جرئت فاصله گذاری با اسراییل را پیدا کرده است. در این صورت راه برای مذاکره درباره موضوعات دیگر هم باز خواهد شد. بنابراین از دید ایران، مسئله هسته ای می تواند سکویی برای پرش به سمت بحث های دشوارتر میان ایران و امریکا باشد.

4- ایران مسئله هسته ای را « راه حل پذیر » ترین مسئله موجود میان خود و امریکا می داند. از دید ایران اگر واقعا دولت امریکا در این گفته خود صادق باشد که فقط به دنبال ساخته نشدن سلاح هسته ای از سوی ایران است و هدف دیگری ندارد، امکان توافق بسیار سریع در این مورد وجود دارد. اما بقیه موضوعات مورد اختلاف میان ایران و امریکا بسیار پیچیده تر است. دو مسئله صلح خاورمیانه و تروریسم -به روایت امریکایی آن- مستقیما کلیدی ترین متحدان و بنیادی ترین ارزش های ایدئولوژیک ایران را هدف می گیرد و مسئله حقوق بشر هم از دید ایران یک پرونده سیاسی- امنیتی بسیار پیچیده است که در نهایت به هدف گذاری های بلند مدت غرب در ایران برای تقویت جریانات نزدیک به خود مربوط می شود. این مسائل نه تنها به سرعت قابل حل نیست بلکه شاید اساسا قابل حل نباشد. ایران عقیده دارد منطقی است که دو طرف سرمایه محدود و اراده سیاسی خود را صرف مذاکره درباره موضوعی بکنند که امکان حل آن بیشتر و صورت مسئله آن ساده تر است؛ تا موضوعاتی بسیار دشوار که روند اعتمادسازی درباره آنها بسا سال طول بکشد.

اما متقابلا امریکا بر روی میز بودن همزمان چند مسئله تاکید دارد. برخی منابع در تهران به نگارنده گفته اند که در مکالمه تلفنی روسای جمهور ایران و امریکا هم رییس جمهور امریکا دائما در تلاش بوده تا بحث را از مسئله هسته ای فراتر ببرد اما روحانی در مقابل این روند مقاومت کرده است.

امریکا چند دلیل مشخص برای این کار دارد.

1- همانطور که هم باراک اوباما در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با نتایانیاهو گفته و هم جوبایدن معاون وی در یک مصاحبه مستقل، ارزیابی امریکا این است که فشار ناشی از تحریم ها و توقع جامعه ایرانی برای حل سریع این مسئله ایران را پای میز مذاکرات آورده است. دولت امریکا از این ارزیابی نتیجه گرفته است که فعلا ایران در موضع ضعف قرار دارد و در نتیجه حس می کند فرصتی به دست آورده است تا مطالبات خود را از موضوع هسته ای فراتر برده و در حوزه های دیگر هم از ایران امتیاز بگیرد.

2- نکته بنیادی تر این است که امریکا اساسا عقیده دارد مسئله هسته ای ایران را نمی توان در یک چارچوب دو جانبه حل کرد و برای حل آن باید یک چارچوب منطقه ای پیدا کرد که تکلیف امنیت اسراییل و نگرانی های سعودی هم در آن روشن شده باشد. با این رویکرد، از دیدامریکا روشن است که مذاکره تک موضوعی با ایران بی معناست و باید یک چارچوب امنیتی طراحی کرد که درون آن مجموعه ای از نگرانی های مشترک از جمله مسئله هسته ای و موضوع اسراییل حل شده باشد. در واقع امریکا می گوید این مسائل از یکدیگر تفکیک پذیر نیست و بحث درباره یکی مستقیما به معنای بحث درباره دیگری است و بنابراین بدون اینکه طرفی اراده کرده باشد این موضوعات عملا همه با هم روی میز هستند.

با اینکه این اختلاف نظر، ریشه در مسائل راهبردی غامضی دارد ولی به نظر می رسد این نهایتا ایران است که خواهد توانست موضع خود را حاکم کند. این درست است که امریکا نگرانی های زیادی دارد که بدون مذاکره با ایران هیچ کدام قابل رفع نیست و این هم درست است که امریکا اکنون حس می کند ایران در موضع ضعف قرار گرفته و بی میل نیست که فهرست درخواست های خود از ایران را از موضوع هسته ای به سایر موضوعات گسترش بدهد، اما این نکته را نباید فراموش کرد که امریکا درباره موضوع هسته ای هم نگرانی های مهمی دارد که نمی خواهد از طریق پیچیده کردن بیش از حد مذاکرات، شانس رفع آنها را -که اکنون بیشتر از هر زمان دیگری است- از دست بدهد. این چیزی است که ظاهرا اسراییل هم در پس پرده با آن موافق است.